يۋليانا، فولك-ورىنداۋشى، ءانشى، «قومۋسشى – الەم شەبەرى» اتاعىنىڭ يەگەرى:
قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە تۇركى حالىقتارىنىڭ قازىرگى زامانعى ەتنيكالىق مۋزىكاسىن ناسيحاتتاپ، الەمگە تانىتۋدى ماقسات ەتكەن The Spirit Of Tengri فەستيۆالى وتكىزىلىپ جاتىر. جوبا اياسىندا اتالعان فەستيۆالعا قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەن جەكە ورىنداۋشىلار مەن ونەر ۇجىمدارىنىڭ بەينەباياندارى ستۆ تەلەارناسى ارقىلى ۇسىنىلۋدا. سونداي-اق www.alashainasy.kz, www. tengrinews.kz, www. tengrifm.kz سايتتارىندا بايقاۋدىڭ بارىسى باياندالىپ كەلەدى.
جاقىندا وسى ونەر فەستيۆالىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ شاقىرۋىمەن بايقاۋعا قاتىسۋشى، قازاقپەن تامىرلاس ساحا رەسپۋبليكاسىنىڭ (ياكۋتيا) وكىلى، ايگىلى فولك-ورىنداۋشى، ءانشى، شەبەر شاڭقوبىزشى يۋليانا كريۆوشاپكينا الماتىعا ارنايى كەلگەن بولاتىن. «الاش ايناسى» بۇعان دەيىن بۇل ورىنداۋشى تۋرالى: «ساحانىڭ قومۋس اسپابىندا اسقان شەبەرلىكپەن وينايتىن يۋليانا Spirit of Tengri فەستيۆالىندە ولونحونى تۋعىزعان ءوڭىردىڭ تاماشا ءۇنىن، اتموسفەراسى مەن رۋحىن جەتكىزەمىن دەپ وتىر. يۋليانانىڭ اندەرىندە كوك ءبورىنىڭ ۇلۋى، قىران قاناتىنىڭ قاعىسى، بۇلبۇلدىڭ سايراۋى، سايگۇلىكتىڭ شابىسى، بالىقتىڭ شورشۋى، داۋىلدىڭ ەكپىنى، قارلى شىڭنىڭ سامالى بار»، – دەپ جازعان بولاتىن. بۇلاي دەپ تامسانۋىمىزدىڭ دا سەبەبى جوق ەمەس. بۇعان عالامتورعا كىرىپ، يۋليانانىڭ «ويانۋ» اتتى جاڭا بەينەكليپىن كورىپ، تىڭداعان ادام، ءسوزسىز، كوز جەتكىزەدى. ءبىر عانا شاڭقوبىزدىڭ ءۇنىن مىڭ سان تۇرلەندىرىپ، تابيعات ءۇنىن اسەرلى اۋەزگە ۇيلەستىرە بىلەتىن تالانتتى ورىنداۋشى الماتىعا ارنايى كەلگەن ساپارىندا «الاش ايناسى» گازەتى رەداكتسياسىنا دا باس سۇعىپ، ونەر، مادەنيەت توڭىرەگىندەگى ويلارىمەن بولىسكەن ەدى.
قومۋستىڭ ءۇنى – دەرتكە داۋا
– قازاقتىڭ شاڭقوبىز اسپابىن ياكۋتيا ساحالارى قومۋس دەپ اتايدى. الاقانعا سىيىپ كەتەتىن بۇل شاعىن عانا اسپاپپەن ادامنىڭ كەۋدەسىنە سىيمايتىن، ويىنا كەلمەيتىن تاڭعاجايىپ اۋەندەر مەن تابيعاتتىڭ تىلسىم ۇندەرىن ويناۋعا بولادى. قومۋس – ياكۋت حالقىنىڭ ەڭ باستى مۋزىكالىق اسپابى. ءبىزدىڭ بابالارىمىز دەرتكە شالدىققان ادامداردى وسى اسپاپتىڭ قاسيەتتى ۇنىمەن ەمدەگەن. ەل جينالعان ورتادا دا قومۋسشى باقسىلار ورتاعا شىعىپ، ونەر كورسەتىپ، اينالانى قارا نيەتتى كۇشتەردەن تازارتاتىن بولعان. ياكۋتتار تابيعاتقا جاقىن، قومۋستىڭ كومەگىمەن ولار تابيعاتتىڭ بار اسەمدىگىن كوركەم بەينەلەي الادى. بۇل قاراپايىم فولكلورلىق اسپاپ قانا بولعانىمەن، ول وزگە مۋزىكالىق قۇرالداردان اناعۇرلىم ارتىق. قومۋس اسپاپ بولسا دا، قازىرگى زامانعى ىرعاقتاردىڭ الۋان ءتۇرىن تۋعىزا الادى. قومۋسپەن كەز كەلگەن جانردا ويناۋعا بولادى. ول – اتا-بابالارىمىزدىڭ ءارى كەلەشەكتىڭ دە اسپابى. تاعى ءبىر اتاپ وتەتىن نارسە: بىزدە، ياكۋتيادا، دۇنيەجۇزىندە تەڭدەسى جوق قومۋس مۇراجايى جۇمىس ىستەيدى. وسى مۇراجايدى كورۋ ءۇشىن الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىنان ادامدار ارنايى كەلىپ جاتادى. قازىر كۇندىز-ءتۇنى شەبەرلىگىمدى شىڭداۋمەن اينالىسىپ، ىزدەنىس ۇستىندە ءجۇرمىن. بۇل ەرەكشە مۇراجايدا قومۋستىڭ 2 مىڭنان استام ءتۇرى ساقتاۋلى. جەكە شىعارماشىلىعىما نەگىزىنەن كونە تۇركىلىك سارىندار مەن ءوزىمنىڭ تۋعان حالقىم – ياكۋت فولكلورىنىڭ بارلىق دىبىسىن ارقاۋ ەتىپ كەلەمىن. تاياۋدا عانا «ويانۋ» دەپ اتالاتىن بەينەكليپىمدى قالىڭ تىڭدارمانعا ۇسىندىم. كورگەن ادامدار جوعارى باعاسىن بەرىپ جاتىر.
كىشكەنتاي اسپاپتىڭ ۇلكەن مۇمكىندىكتەرى بار
– مەنىڭ قومۋس اسپابىنا قىزىعۋشىلىعىم سوناۋ بالا كۇننەن باستالعان. اجەم بۇل اسپاپتا وتە كەرەمەت ويناعان. ۇيدە دە، تۇزدە دە وسى ءبىر كيەلى دە قاسيەتتى اسپاپتىڭ دىبىسى ەستىلىپ تۇراتىن. كەيىن انام اجەمىز ويناعان قومۋستى ماعان سىيعا تارتتى. ءوز ومىرىمدەگى العاشقى سانالاتىن بۇل قومۋس قازىر ءۇيىمنىڭ ەڭ تورىندە تۇر. ال ساحناعا الىپ شىعاتىن قومۋستاردى شەبەرلەرگە ارنايى تاپسىرىس بەرىپ جاساتامىن. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىمدە ۇلتتىق اندەر جازىلعان تاباقشالاردى تىڭداۋدان جالىقپايتىنمىن. سول كەزدەگى ەرەكشە اۋەندەر، ساحا ەلىنىڭ تاماشا تابيعاتىنىڭ تىلسىم اۋەندەرى مەنىڭ قۇلاعىما ابدەن ءسىڭىپ، جۇرەگىمدى الدەقاشان بويلاپ كەتكەن.
ۋاقىت وتە كەلە ونەر جولىن تاڭداپ، «ايارحاان» توبىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ءان سالىپ، قومۋس تارتىپ ءجۇردىم. وسى توپپەن بىرگە جەر-جەردى ارالاپ ءجۇرىپ، كوپتەگەن جەتىستىككە جەتتىك. رۋحاني جاعىنان دا ءوسىپ، قومۋسشى رەتىندە دە كاسىبي تۇرعىدا جەتىلە تۇسۋىمە وسى توپتا ونەر كورسەتۋىم ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. دەگەنمەن قومۋسشى اتانسام دەگەن بالا كۇننەن بويدى بيلەگەن اسىل ارماننىڭ جەتەگىمەن توپتان بولىنۋىمە تۋرا كەلدى. مۇنداعى باستى ۇمتىلىس – جەكە شىعارماشىلىعىمدى دامىتۋ. سەبەبى ءوزىمنىڭ ويعا العان جوسپارلارىم، جۇزەگە اسىرسام دەگەن ماقساتتارىم بار ەدى. بولاشاقتا ياكۋت جاستارىن ۇلتتىق ونەرگە باۋلىپ، قومۋسقا ۇيرەتەتىن مەكتەپ اشسام دەگەن نيەتىم بار. ازىرشە جەكە باعىتتا شىعارماشىلىق جۇمىستارمەن اينالىسۋ ۇستىندەمىن. ەندى وسى ءبىر كىشكەنتاي عانا اسپاپتىڭ ۇلكەن مۇمكىندىكتەرىن الەمگە ايگىلەسەم دەپ، تالانت پەن ەڭبەكتى ۇشتاستىرىپ جۇرگەن جايىم بار.
ەتنيكالىق مۋزىكا سانگە اينالىپ كەلەدى
– وتكەن جىلى ياكۋتيادا VII قومۋسشىلاردىڭ الەمدىك كونگرەسى وتكەن بولاتىن. وندا ءۇندىستان، قىتاي، جاپونيا، كورەيا، اقش پەن بىرقاتار باتىس ەلىنىڭ شەبەرلەرى قاتىستى. سوندا قاتاڭ ىرىكتەۋدەن وتكەن الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك توعىز قومۋس شەبەرىنىڭ قاتارىنا ىلىكتىم. بۇل مەن ءۇشىن، مەنىڭ حالقىم ءۇشىن زور قۋانىش بولدى.
قازىرگىدەي جاھاندانۋ داۋىرىندە ءاربىر حالىق ءوزىنىڭ بەت-بەينەسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن تامىرلى تاريحىن تارازىلاپ، ونەرى مەن مادەنيەتىن جاڭا بەلەستەرگە كوتەرۋگە ۇمتىلۋدا. داڭعازا مۋزىكاعا بەيىم كەلەتىن بۇگىنگى ۇرپاق ەسكى اۋەندەردى جاڭاشا ىرعاقتارمەن كومكەرىپ، بارىنشا تۇرلەندىرىپ ۇسىنساڭ عانا تىڭدايدى. شىنىندا دا، كەيىنگى كەزدە مازمۇندى دا ماعىنالى ەتنيكالىق-فولكلورلىق مۋزىكا جەڭىلتەك ەسترادامەن ايتارلىقتاي باسەكەگە تۇسە باستاعانىن ايتۋ كەرەك. بۇل رەتتە ياكۋت جەرىندە دە حالىقتىق مۋزىكامىز بەن ۇلتتىق ءان ونەرىمىزدى تىڭ باعىتتا دامىتىپ جۇرگەن بىرقاتار تانىمال توپ پەن جەكەلەگەن ورىنداۋشىلاردىڭ بار ەكەندىگىن جانە ولاردىڭ ونەرىن كوپكە پاش ەتەتىن بىرقاتار جوبانىڭ جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقاندىعىن اتاپ وتكەنىمىز ءجون. ال قازاقستاندىق Spirit of Tengri فەستيۆالى – دەر كەزىندە قولعا الىنىپ، جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان ءىرى جوبا. سەبەبى بۇگىنگى تىڭدارمان جانعا راقات سىيلايتىن، وتكەنىنە ۇڭىلدىرەتىن اۋەنگە بەت بۇرا باستادى. وسى جوبا ارقىلى كوپتەگەن قازاقستاندىق ونەرپازبەن تابىستىم. بۇعان دەيىن دە كونە ماقامدى جاڭعىرتىپ جۇرگەن اتاقتى قازاقستاندىق مۋزىكانت، ەتنيكالىق-فولكلورلىق اۋەندەردى ورىنداۋشى ەدىل قۇسايىنوۆتىڭ ونەرىنە ءتانتى بولعانىم بار. ۇلتتىق مۋزىكانى تۇلەتىپ جۇرگەن وسىنداي شەبەرلەرى بار تۇركى الەمى ونەرىنىڭ بولاشاعى زور دەپ ەسەپتەيمىن. قالاي دەسەك تە، تابيعاتپەن ۇندەس، تامىرى بار دۇنيە ەشقاشان ءمانىن جويمايدى دەگەندەي، قازىر الەمدە ەتنيكالىق-فولكلورلىق مۋزىكا سانگە اينالىپ كەلە جاتقانىن بايقاۋعا بولادى. ساحا ەلىمەن تۋىس قازاق حالقىنا باياندى باقىت تىلەيمىن. ءتۇبى ءبىر تۇركى جۇرتىنىڭ رۋحى ماڭگى جاساسىن!
«الاش ايناسى» گازەتى
