IýLIANA, folk-oryndaýshy, ánshi, «Qomýsshy – álem sheberi» ataǵynyń ıegeri:
Qazirgi ýaqytta elimizde túrki halyqtarynyń qazirgi zamanǵy etnıkalyq mýzykasyn nasıhattap, álemge tanytýdy maqsat etken The Spirit Of Tengri festıvali ótkizilip jatyr. Joba aıasynda atalǵan festıvalǵa qatysýǵa nıet bildirgen jeke oryndaýshylar men óner ujymdarynyń beınebaıandary STV telearnasy arqyly usynylýda. Sondaı-aq www.alashainasy.kz, www. tengrinews.kz, www. tengrifm.kz saıttarynda baıqaýdyń barysy baıandalyp keledi.
Jaqynda osy óner festıvalin uıymdastyrýshylardyń shaqyrýymen baıqaýǵa qatysýshy, qazaqpen tamyrlas Saha Respýblıkasynyń (Iakýtııa) ókili, áıgili folk-oryndaýshy, ánshi, sheber shańqobyzshy Iýlıana Krıvoshapkına Almatyǵa arnaıy kelgen bolatyn. «Alash aınasy» buǵan deıin bul oryndaýshy týraly: «Sahanyń qomýs aspabynda asqan sheberlikpen oınaıtyn Iýlıana Spirit of Tengri festıvalinde olonhony týǵyzǵan óńirdiń tamasha únin, atmosferasy men rýhyn jetkizemin dep otyr. Iýlıananyń ánderinde kók bóriniń ulýy, qyran qanatynyń qaǵysy, bulbuldyń saıraýy, sáıgúliktiń shabysy, balyqtyń shorshýy, daýyldyń ekpini, qarly shyńnyń samaly bar», – dep jazǵan bolatyn. Bulaı dep tamsanýymyzdyń da sebebi joq emes. Buǵan ǵalamtorǵa kirip, Iýlıananyń «Oıaný» atty jańa beıneklıpin kórip, tyńdaǵan adam, sózsiz, kóz jetkizedi. Bir ǵana shańqobyzdyń únin myń san túrlendirip, tabıǵat únin áserli áýezge úılestire biletin talantty oryndaýshy Almatyǵa arnaıy kelgen saparynda «Alash aınasy» gazeti redakııasyna da bas suǵyp, óner, mádenıet tóńiregindegi oılarymen bólisken edi.
QOMÝSTYŃ ÚNI – DERTKE DAÝA
– Qazaqtyń shańqobyz aspabyn Iakýtııa sahalary qomýs dep ataıdy. Alaqanǵa syıyp ketetin bul shaǵyn ǵana aspappen adamnyń keýdesine syımaıtyn, oıyna kelmeıtin tańǵajaıyp áýender men tabıǵattyń tylsym únderin oınaýǵa bolady. Qomýs – ıakýt halqynyń eń basty mýzykalyq aspaby. Bizdiń babalarymyz dertke shaldyqqan adamdardy osy aspaptyń qasıetti únimen emdegen. El jınalǵan ortada da qomýsshy baqsylar ortaǵa shyǵyp, óner kórsetip, aınalany qara nıetti kúshterden tazartatyn bolǵan. Iakýttar tabıǵatqa jaqyn, qomýstyń kómegimen olar tabıǵattyń bar ásemdigin kórkem beıneleı alady. Bul qarapaıym folklorlyq aspap qana bolǵanymen, ol ózge mýzykalyq quraldardan anaǵurlym artyq. Qomýs aspap bolsa da, qazirgi zamanǵy yrǵaqtardyń alýan túrin týǵyza alady. Qomýspen kez kelgen janrda oınaýǵa bolady. Ol – ata-babalarymyzdyń ári keleshektiń de aspaby. Taǵy bir atap ótetin nárse: bizde, Iakýtııada, dúnıejúzinde teńdesi joq Qomýs murajaıy jumys isteıdi. Osy murajaıdy kórý úshin álemniń tórt buryshynan adamdar arnaıy kelip jatady. Qazir kúndiz-túni sheberligimdi shyńdaýmen aınalysyp, izdenis ústinde júrmin. Bul erekshe murajaıda qomýstyń 2 myńnan astam túri saqtaýly. Jeke shyǵarmashylyǵyma negizinen kóne túrkilik saryndar men ózimniń týǵan halqym – ıakýt folklorynyń barlyq dybysyn arqaý etip kelemin. Taıaýda ǵana «Oıaný» dep atalatyn beıneklıpimdi qalyń tyńdarmanǵa usyndym. Kórgen adamdar joǵary baǵasyn berip jatyr.
KIShKENTAI ASPAPTYŃ ÚLKEN MÚMKINDIKTERI BAR
– Meniń qomýs aspabyna qyzyǵýshylyǵym sonaý bala kúnnen bastalǵan. Ájem bul aspapta óte keremet oınaǵan. Úıde de, túzde de osy bir kıeli de qasıetti aspaptyń dybysy estilip turatyn. Keıin anam ájemiz oınaǵan qomýsty maǵan syıǵa tartty. Óz ómirimdegi alǵashqy sanalatyn bul qomýs qazir úıimniń eń tórinde tur. Al sahnaǵa alyp shyǵatyn qomýstardy sheberlerge arnaıy tapsyrys berip jasatamyn. Mektepte oqyp júrgen kezimde ulttyq ánder jazylǵan tabaqshalardy tyńdaýdan jalyqpaıtynmyn. Sol kezdegi erekshe áýender, saha eliniń tamasha tabıǵatynyń tylsym áýenderi meniń qulaǵyma ábden sińip, júregimdi áldeqashan boılap ketken.
Ýaqyt óte kele óner jolyn tańdap, «Aıarhaan» tobynyń múshesi retinde án salyp, qomýs tartyp júrdim. Osy toppen birge jer-jerdi aralap júrip, kóptegen jetistikke jettik. Rýhanı jaǵynan da ósip, qomýsshy retinde de kásibı turǵyda jetile túsýime osy topta óner kórsetýim aıtarlyqtaı áser etti. Degenmen qomýsshy atansam degen bala kúnnen boıdy bılegen asyl armannyń jetegimen toptan bólinýime týra keldi. Mundaǵy basty umtylys – jeke shyǵarmashylyǵymdy damytý. Sebebi ózimniń oıǵa alǵan josparlarym, júzege asyrsam degen maqsattarym bar edi. Bolashaqta ıakýt jastaryn ulttyq ónerge baýlyp, qomýsqa úıretetin mektep ashsam degen nıetim bar. Ázirshe jeke baǵytta shyǵarmashylyq jumystarmen aınalysý ústindemin. Endi osy bir kishkentaı ǵana aspaptyń úlken múmkindikterin álemge áıgilesem dep, talant pen eńbekti ushtastyryp júrgen jaıym bar.
ETNIKALYQ MÝZYKA SÁNGE AINALYP KELEDI
– Ótken jyly Iakýtııada VII Qomýsshylardyń álemdik kongresi ótken bolatyn. Onda Úndistan, Qytaı, Japonııa, Koreıa, AQSh pen birqatar Batys eliniń sheberleri qatysty. Sonda qatań irikteýden ótken álemniń eń úzdik toǵyz qomýs sheberiniń qataryna iliktim. Bul men úshin, meniń halqym úshin zor qýanysh boldy.
Qazirgideı jahandaný dáýirinde árbir halyq óziniń bet-beınesin saqtap qalý úshin tamyrly tarıhyn tarazylap, óneri men mádenıetin jańa belesterge kóterýge umtylýda. Dańǵaza mýzykaǵa beıim keletin búgingi urpaq eski áýenderdi jańasha yrǵaqtarmen kómkerip, barynsha túrlendirip usynsań ǵana tyńdaıdy. Shynynda da, keıingi kezde mazmundy da maǵynaly etnıkalyq-folklorlyq mýzyka jeńiltek estradamen aıtarlyqtaı básekege túse bastaǵanyn aıtý kerek. Bul rette ıakýt jerinde de halyqtyq mýzykamyz ben ulttyq án ónerimizdi tyń baǵytta damytyp júrgen birqatar tanymal top pen jekelegen oryndaýshylardyń bar ekendigin jáne olardyń ónerin kópke pash etetin birqatar jobanyń júzege asyrylyp jatqandyǵyn atap ótkenimiz jón. Al qazaqstandyq Spirit of Tengri festıvali – der kezinde qolǵa alynyp, júzege asyrylyp jatqan iri joba. Sebebi búgingi tyńdarman janǵa raqat syılaıtyn, ótkenine úńildiretin áýenge bet bura bastady. Osy joba arqyly kóptegen qazaqstandyq ónerpazben tabystym. Buǵan deıin de kóne maqamdy jańǵyrtyp júrgen ataqty qazaqstandyq mýzykant, etnıkalyq-folklorlyq áýenderdi oryndaýshy Edil Qusaıynovtyń ónerine tánti bolǵanym bar. Ulttyq mýzykany túletip júrgen osyndaı sheberleri bar túrki álemi óneriniń bolashaǵy zor dep esepteımin. Qalaı desek te, tabıǵatpen úndes, tamyry bar dúnıe eshqashan mánin joımaıdy degendeı, qazir álemde etnıkalyq-folklorlyq mýzyka sánge aınalyp kele jatqanyn baıqaýǵa bolady. Saha elimen týys qazaq halqyna baıandy baqyt tileımin. Túbi bir túrki jurtynyń rýhy máńgi jasasyn!
«Alash aınasy» gazeti
