مىنا كارتا 1768 - 70 جىلعى ەدىل وزەنىنىڭ كارتاسى.
وسى كەزدە ەدىل وزەنىنىڭ ار جاعىنا ورىس كازاكتارى مەن كرەستياندارى كوشىپ كەلىپ پوسەلەنيە سالىپ ورنالاسىپ جاتىر.
ەدىلدىڭ بەر جاعى بوس جاتىر، ورىس ءالى وعان جەتكەن جوق. (بۇل كەزدە "پەتروپاۆل، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان ءبىزدىڭ جەر" دەگەن اڭگىمە جوق، سولتۇستىك قازاقستان قايدا، ورەكەڭ قايدا؟)
ال سول كەزدە جايىق وزەنىنىڭ بويى جاعالاي مىناداي فورپوست (بەكىنىس) قاپتاپ تۇرادى ەكەن (سۋرەتتە).
ونى نەمىس ساياحاتشىسى پەتر سيمون پاللاس حاتقا ءتۇسىرىپ كەتىپتى.
پاللاس جازىپتى، وسىنداي ءار فورپوستتا 20 - 25 ورىس - كازاك كۇزەت قىلىپ قىزمەت ەتەدى ەكەن. سوسىن ءار بەكىنىستە ءبىر زەڭبىرەكتەن تۇرادى مىس. ول زەڭبىرەك مىندەتتى تۇردە ار جاقتاعى قازاق دالاسىنا قاراپ تۇرادى ەكەن، سەبەبى ول كەزدە قازاق دالاسىنان ورىسقا قاراي ءوتىپ، ورىس پوسەلەنيەسىن شاۋىپ كەتەتىن شاپقىن كوپ بولادى.(پاللاستان).
وسى جەردە ءسال توقتايىقشى. ءبىز راس 300 جىل ورىسقا بودان بولدىق پا؟
ەندەشە ءبىزدىڭ بوداندىق 1691 دەن باستالىپ 1991 جىلى اياقتالماۋشى ما ەدى....
ال 1691 جىلى تاۋكە حاننىڭ ورىستىڭ تۇمەن، توبىل دەگەن بەكىنىستەرىنە قاراستى ەلدى شاۋىپ تالقانداپ جۇرگەنىن مەن الدىڭعى پوستتاردا جازدىم...
ەندى مىنە، 1770 جىل، 1991 جىلعا، ياعني ازاتتىققا 220 جىل بار ەكەن، بىراق ءبىز بۇل كەزدە ءالى ورىسقا بودان ەمەس ەكەنبىز.
سەبەبى، وسى ساياحاتشى پاللاس، ورىس پاتشاسىنىڭ ارنايى ادامى، ءوز جازبالارىندا 1770 جىلدارى قازاق دالاسىنا اتتاپ باسىپ كىرە الماي ءجۇر.
ول بەرگى جاقتاعى جەرلەردى "قازاق ورداسىنا قاتىستى جەرلەر" دەپ اتاپ وتىرعان ەكەن. ال ورىس بەكىنىستەرىندەگى زەڭبىرەكتەردىڭ ۇڭعىسى قازاق دالاسىنا قاراپ تۇر.
دەنى دۇرىس مەملەكەت ءوزى وتارلاپ الىپ بودان قىلعان ەلىنىڭ شەكاراسىنا فورپوست ورناتىپ زەڭبىرەگىن سول جاققا قاراتىپ قويا ما؟.
سوندىقتان، ءبىزدىڭ "قازاق ورىسقا 300 جىل بودان بولدىق" دەگەن ءسوز وتتاعان ءسوز ەكەن.
مەنىڭشە، ءبىزدىڭ بوداندىق كەزەڭ 150 - 170 جىل. وعان شەيىنگى كەزەڭ بىزدە، ەركىن حالىقتىڭ عۇمىرى بوپتى.
مەن وسى ورىستىڭ تاريحىنا جاقسىلاپ تۇرىپ ۇڭىلسەم بار عويا، قاپتاعان نەمىستى كورەمىن، شىنتۋايتىنا كەلگەندە ءبىز ورىسقا ەمەس، نەمىسكە بودان بوپ جىعىلعان سياقتىمىز.
ورىس پاتشاسىنا قىزمەت قىلىپ ءسىبىر مەن ازيانى زەرتتەگەن، ونى جاۋلاعان تۇڭعىش ساياحاتشىلار مەن اسكەريلەر، گەنەرال - گۋبەرناتورلار، كازناچەيلەر، دۆورياندار ت.ب.. ءبارى نەمىس تەكتەس ادامدار ەكەن.
ورىسقا زەڭبىرەك اتىپ ۇيرەتكەن نەمىس.
ورىسقا ءسىبىردىڭ ۇڭعىل - شۇڭعىلىن زەرتتەپ، ونىڭ بايلىعىن ساناپ بەرگەن نەمىس ەكەن. مەسسەرشميدت، گمەلين، پاللاس، دات بەرينگ، شۆەد ستراللەنبەرگ، ت.ب...كىلەڭ قاپتاعان نەمىس جيھانكەزدەرى...راس، وزگە نەمىس تەكتەس ەۋروپالىقتار دا كەزدەسەدى...
ورىسقا مەتتال قورىتاتىن زاۋىت سالىپ ۇيرەتىپ كۇللى سىبىرگە 17 عاسىردان بەرى زاۋىت سالىپ تاستاعان دا نەمىس.
ورىس پاتشاسىنىڭ قىزمەتىندەگى گەنەرال - گۋبەرناتورلارعا شەيىن تۇگەلىمەن جۋىعى نەمىس - كاۋفمان، رۋپەرت، گاسفورت، رەينسدورپ ت.ب...
ورىس پاتشاسىنىڭ قىزمەتىندەگى اسكەري نەمىس تەكتەس گەنەرالدارى قانشاما...
كەزىندە بىزدەگى يساتاي مەن ماحامبەت كوتەرىلىسىن جانىشتاعان اسكەري پولكوۆنيك گەككە دە نەمىس بولاتىن.
ال انا ورىس قىزمەتىندەگى اسكەري كازاكتار ءجاي بارىپ كەل، شاۋىپ كەل ماقساتتاعى جانە قاساپحاناعا، وقتىڭ وتىنە ايداۋعا عانا پايدالىناتىن اسكەر بولعان سياقتى.
بىلايعى ورىستىڭ بىلىكتى اسكەري گەنەرالدارى كىلەڭ نەمىستەردەن قۇرالعان ەكەن.
ورىس پاتشاسىنىڭ قاسىنداعى كازناچەي دۆورياندارى، كەڭەسشىلەرى، بايباتشالارى، عالىمدارى قالىڭ نەمىستەردەن تۇرعان ەكەن...
جالپى، ورەكەڭ ءۇيىنىڭ جانىنداعى بەس تورايى مەن قارا نانىن ءوسىرىپ ءۇيى مەن مونشاسىنىڭ ماڭىندا اقاڭدى سالومەن زاكۋسكىلەپ تىنىش قانا جۇرگەن بەيبىت حالىق ەدى، بۇلاردىڭ تاريحىنا تەرەڭ ۇڭىلە وتىرىپ، كەزىندە ولارعا وسىنداي الپاۋىت يمپەريا قۇرىپ بەرگەن نەمىستەر دەگەن سوزگە مەنىڭ كوزىم جەتكەندەي بولدى.
ولجاس ءابىل
