«جۋسان» وپەراتسياسى سيريادا جالعىز ازاماتتىڭ دا قالىپ كەتۋىنە جول بەرمەيدى
وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن قازاقستان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىمەن جانجالدى ايماقتاردان ازاماتتارىن وتانىنا قايتارۋ مەن ولاردى قوعامعا ءسىڭىستىرۋ تاجىريبەسىمەن ءبولىستى. حالىقارالىق ۇيىمنىڭ شتاب-پاتەرىندە وتكەن بريفينگ ۇلكەن قىزعۋشىلىق تۋعىزدى. سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرجان اشىقباەۆ باستاعان قازاقستان دەلەگاتسياسى «جۋسان» وپەراتسياسى تۋرالى بايانداپ بەرگەن بولاتىن.
« بۇۇ تەررورعا قارسى باسقارماسىنىڭ جەتەكشىلەرى قازاقستاننان ۇلگى الۋعا شاقىرىپ وتىر. شيەلەنىستى ايماقتاردان ءوز ازاماتتارىن قايتارۋ بويىنشا ءساتتى وتكەن ارنايى گۋمانيتارلىق شارا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ نازارىن وزىنە اۋداردى. اسكەري قيمىل ءجۇرىپ جاتقان ايماقتاردان قازاقستاننىڭ 600-دەن استام ازاماتى وتانىنا ورالدى. ال وسى كەزدە 80 مەملەكەتتىڭ ونداعان مىڭ تۇرعىنى ۇيىنە قايتا الماي، بوسقىنشىلىقتىڭ زاردابىن تارتىپ وتىر. «قازاقستان شيەلەنىستى ايماقتاردان ءوز ازاماتارىن قايتارۋ بويىنشا وسىنداي اۋقىمدى وپەراتسيا جۇرگىزگەن العاشقى ەل بولدى. بۇگىنگى كەزدەسۋدە وزگە مەملەكەتتەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە نازار اۋدارعىمىز كەلدى. اتالمىش ايماقتارداعى لاگەرلەردە ءالى كۇنگە دەيىن 70 مىڭداي ادام قالىپ وتىر، ونىڭ باسىم كوپشىلىگى بالالار» دەيدى سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرجان اشىقباەۆ.
رەسمي دەرەككە سۇيەنسەك، جارتى جىلدا وتكەن ءتورت وپەراتسيانىڭ ناتيجەسىندە 595 وتانداسىمىز ەلگە ورالسا، ونىڭ 406-سى – بالالار. اتامەكەنىمەن قايتا قاۋىشۋ ماڭدايىنا جازىلعان 33 ەر ازاماتتىڭ 15-ىنە ۇكىم شىقتى. جۋسان» وپەراتسياسىنىڭ ورىندالۋىنا كوپتەگەن ەلدەر مەن حالىقارالىق ۇيىمدار، ونىڭ ىشىندە اقش كومەكتەسىپتى. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، اتالعان مەملەكەتتە ءالى 380-گە جۋىق قازاقستان ازاماتى بار. كوبى ايەلدەر. ولارمەن بىرگە 500-دەي ءسابي تۇرىپ جاتىر.
«7-9 مامىردا اسكەري قاقتىعىس بولعان ايماقتاردان 231 قازاقستاندىق ەلگە قايتارىلدى. ولاردىڭ ىشىندە 16 ەر ادام، 59 ايەل جانە 156 بالا بار. بۇل گۋمانيتارلىق وپەراتسيا بىرىنشىدەن قارۋلى شيەلەنىس اۋماقتارىندا بولعان ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدى قۇتقارۋعا، سونداي-اق ولاردىڭ بالالارىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تولىققاندى ازاماتتارى رەتىندە بەيبىت ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرۋدى كوزدەدى»، - دەدى اشىقباەۆ.
ەلگە قايتارىلعان ازاماتتار 2012-2015 جىلدار ارالىعىندا استانا، الماتى قالالارى، اتىراۋ، باتىس قازاقستان، قاراعاندى جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارىنان كەتكەن. ال قازاقستانعا ورالعان بالالاردىڭ اكەلەرى تۇگەلگە دەرلىك سوعىس جاعدايىندا وپات بولعان.
«قازاقستاندىقتاردىڭ بىرقاتارى وزدەرىنىڭ تولقۇجاتتارىن جوعالتقان. بالالاردىڭ باسىم بولىگى بۇدان بۇرىن يليم/دايش باقىلاۋىنداعى ايماقتاردى تۋعان بولاتىن. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جانە شەت ەلدەردەگى مەكەمەلەر وپەراتسيا بارىسىندا كونسۋلدىق -قۇقىقتىق ءارى لوگيستيكالىق قولداۋ كورسەتتى»، - دەدى ە. اشىقباەۆ.
بۇۇ باس اسسامبلەياسى بارلىق مۇشە مەملەكەتتەردى ۇلتتىق زاڭناماعا سايكەس جانە گەندەرلىك اسپەكتىلەردى ەسكەرە وتىرىپ، تەرروريزم قۇرباندارىنا كومەك كورسەتۋدىڭ جان-جاقتى جوسپارلارىن جاساۋعا شاقىراتىن «تەرروريزم قۇرباندارىنا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ» قارارىنىڭ ءبىراۋىزدان قابىلدانعانىنىڭ سيمۆولدىق ءمانى بار.
جاقىندا الماتىدا وتكەن بۇۇ سامميتىندە بۇۇ-نىڭ ەسىرتكى جانە قىلمىس جونىندەگى ورتالىق ازياداعى ءبولىمىنىڭ ايماقتىق وكىلى اشيتا ميتتال
بۇل جاھاندىق قۇبىلىس ەكەنىن تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىن. «قازاقستان ءتۇرلى ەكسترەميزمگە قارسى تۇرۋدىڭ وتە ساۋاتتى جانە بولاشاققا باعىتتالعان كەشەندى ستراتەگياسىن قابىلدادى، وندا ءارتۇرلى شارالاردى، سونىڭ ىشىندە زونادا تۇرعان ادامداردى ۇيلەرىنە قايتارۋ شارالارى قاراستىرىلعان. جانجال، اتاپ ايتقاندا قاقتىعىس ايماعىنداعى ايەلدەر مەن بالالار ۇيلەرىنە قايتارىلعان «جۋسان» وپەراتسياسى »، - دەدى ميتتال ەكسترەميزمگە قارسى تۇرۋ جونىندەگى دوڭگەلەك ۇستەل بارىسىندا.
ول اسكەري قاقتىعىستار ايماقتارىنان ورالعانداردى وڭالتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. بۇل جەردە ءبىز شاتاسىپ جاتقان ازاماتتار تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. ولاردى يراك پەن سيريا سياقتى قيىن اۋدانداردان قايتارۋ قاجەت. سونداي-اق، ەلگە ورالعانداردى الەۋمەتتىك وڭالتۋ جانە رەينتەگراتسيالاۋ ماسەلەسى دە بار. بۇل ايەلدەر مەن بالالار عانا ەمەس، سونىمەن قاتار شەتەلدىك جاۋىنگەرلەر، تەرروريستەر. ولار تۇرمەلەرگە بارادى، جانە تۇرمەلەردە ولاردىڭ راديكالداندىرىلمايتىنىنا جانە باسقا تۇرمە كونتينگەنتىن راديكالدامايتىندىعىنا كوز جەتكىزۋ كەرەك.ول ءۇشىن وتە ساۋاتتى ساياسي ادىستەر، پرينتسيپتەر قاجەت. بۇل ادامداردىڭ لايىقتى ازاماتتار رەتىندە، ولاردىڭ قوعامعا ورالۋى جانە پايدا اكەلۋى ءۇشىن »، - دەيدى ول. ميتتالدىڭ ايتۋىنشا، بۇۇ-نىڭ ورتالىق ازياداعى ەسىرتكى جانە قىلمىس جونىندەگى بيۋروسىنىڭ ايماقتىق كەڭسەسى قازاقستان ۇكىمەتىمەن بىرلەسىپ ەكسترەميزمنىڭ الدىن-الۋ بويىنشا ستراتەگيا مەن شارالارمەن جۇمىس جاسايدى.
بىراق وسىمەن بىرگە سيريا شىندىعى، سول ەلدە وت پەن وقتىڭ استىندا جۇرگەن قازاقستاندىقىتاردىڭ شىندىعى ازىرگە كوپ وتىرىكتىڭ قۇرساۋىنان شىعا الماي جاتىر. ماسەلەگە سول ەلدىڭ، جەردىڭ نيەسى سيريالىقتار تۇرعىسىنان كەلگەندە ولاردىڭ مۋلتيەتنيكالىق، كوپ كونفەسسيالى مادەنيەتىن قورعاپ قالۋداعى جانكەشتى ارەكەتىن فەنومەنالدى دەپ باعالاۋعا بولادى. ولار مۇددەلەر قاقتىعىسىنىڭ اراسىنان جول تاۋىپ، مەملەكەتتىلىكتەرىن قالپىنا كەلتىرىپ جاتىر. بىراق ولار جايلى اقپاراتتى الەمدىك باق-تىڭ بىردە-بىرىنەن تاپپايسىز. سەبەبى قازىر ءبىرتۇتاس ەل ەكىگە ءبولىندى. ءبىرى مايداننىڭ بەرگى شەبى، ەكىنشىسى ارعى بەتتە، ءوز قانداستارىنىنا قول كوتەرىپ جۇرگەن ارعى بەتتە. «جۋسان » وپەراتسياسى بويىنشا سول جاقتا جۇرگەن ءبىراز ازاماتتارىمىزدى بالالارىمەن ەلگە قايتاردىق. ساراپشىلار استانا پروتسەسى سيريادا جۇرگەن ازاماتتارىمىزدى ەلگە قايتاردى. بۇۇ مەن بايلانىس جۇيەسىندە ازاماتتارىمىزدى قايتارىپ الۋ ماسەلەسى بويىنشا سيريانىڭ ارنايى قىزمەت وكىلدەرى، كەلىسسوزدىڭ وزگە دە قاتىسۋ ەلدەرمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى. ونىڭ بارىسى بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرگە بايلانىستى كوپشىلىككە جاريا بولعان جوق. مىسالى، سيريادا بولىپ قايتقان قازاقستاندىق جۋرناليست اقمارال باتالوۆا يراك پەن سيريادا راديكالدى توپتاردا سوعىسقان ادامدارعا ءولىم جازاسى كەسىلەتىنىن ايتادى. بۇل رەتتە ءبىزدىڭ ەل گۋمانيستىك كوزقاراس تۇرعىسىنان ءبىز دامىعان ەلدەردىڭ وزىنە ۇلگى الاتىنداي شەشىم قابىلدادىق. فرانتسيا جات اعىمعا ءتۇسىپ كەتكەن ازاماتتارىنان باس تارتىپ، ولاردىڭ بالالارىن عانا ەلدەرىنە الدىردى. تاجىكستان قاتەسىن مويىنداعاندارىنا عانا كەشىرىم بەردى. «كامەلەت جاسىنا تولماعان بالالاردىڭ ەلگە ورالعانى –دۇرىس. ال كامەلەت جاسىنان اسقان ازاماتتار ەلگە ورالعان سوڭ ءبىراز قيىندىقتار تۋدىرۋى مۇمكىن. مىسالى، تۇركيا ازاماتىنا تۇرمىسقا شىقتىم دەپ شەتەل اسقان قىزدارىمىز جات ەلگە بارعاندا «دجيحادتىڭ قالىڭدىعى» ەكەنىن ءبىرا-اق بىلەدى» دەيدى اكمارال باتالوۆا.
ساراپشىلار وسى رەتتە يراك، ليۆيا مەن سيريادا لاڭكەستىك توپتا بولعانداردىڭ ساناسىنا سانالى تۇردە حيميالىق-سينتەتيكالىق ەسىرتكىلەردىڭ كومەگىمەن ارانداتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەنىن ايتادى. مۇنى «پوستتراۆماتيكالىق سيندروم دەرتى»دەپ اتايدى ەكەن. ولار ەلگە قايتقان كۇننىڭ وزىندە بىرنەشە جىلداردان كەيىن دەسترۋكتيۆتى كۇشتەر ۇيىمداستىرعان تەرەكتاردىڭ «باستى ويىنشىلارىنا» اينالىپ كەتۋى قاۋپى دە جوعارى. سوندىقتان تاياۋ شىعىس ەلدەرىنەن ەلگە ورالعانداردىڭ ءبارى ارنايى مامانداندىرىلعان ورىنداردىڭ باقىلاۋىندا بولۋى ءتيىس.
«قاجەت، كەرەك كومەكتى سول ازاماتتارىمىزدى تۇماننان الىپ شىعاتىنداي جۇمىستاردى قانداي دەڭگەيدە ۇيىمداستىرا الامىز. ءبىزدى الداعى ۋاقىتتا وسى ماسەلەلەر تولعاندىرۋ ءتيىس» دەيدى ساياساتانۋشى راسۋل جۇمالى.
سيرياداعى سوعىس ءورتى تۇتانعانىنا 8 جىلداي ۋاقىت ءوتتى. ميلليونداعان تۇرعىنى باسى اۋعان جاققا كەتتى. ءوز حالقى وسىلاي بوسىپ جاتقاندا، مۇنداعى لاڭكەستىك توپتار سىرت ەل ازاماتتارىن ارباۋىنا ءتۇسىرىپ، ولاردىڭ ءومىرىن ويران ەتتى.
ولار نەگە كەتتى؟
بۇل رەتتە «ازاماتتارىمىزدىڭ دجيحادقا كەتۋىنە بيلىك كىنالى، ولار بالا –شاعاسىن اسىراي الاتىن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلمەدى» پىكىردىڭ كوپكە دەيىن ءباسى باسىم بولىپ كەلگەنى بەلگىلى. تەڭىز نەمەسە اتىراۋعا قاتىستى ءارتۇرلى فاكتوردى العا تارتادى. «بىراق بالا-شاعاسىن اسىرايمىن دەپ شەت ەلگە كەتىپ، ولاردىڭ باس-اماندىعىنا، قالا بەردى مەملەكەتتىڭ، وتانىنىڭ بىرتۇتاستىعىنا قاتەر توندىرگەن ازاماتتاردىڭ قىلمىسىن اقتاپ الاتىن زاڭ جوق!
«سەبەبى تەرروريزم - بۇل ساياسي قۇرال، ادامدار مەن تۇتاس مەملەكەتتەردى مانيپۋلياتسيالاۋ قۇرالى ەكەنىن تۇسىنەتىن كەز جەتتى. ءبىز ادامداردىڭ ساناسىندا وسىنداي ويدىڭ قىلاڭ بەرمەۋى ءۇشىن دە كۇرەسۋىمىز كەرەك» دەيدى راسۋل جۇمالى.
«ەۆروپول» كونترتەررورلىق بولىمشەسىنىڭ جەتەكشىسى مانۋەليا ناۆاررەتە جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا يگيل توبىنىڭ باستى قۇرباندىعى 18-25 جاس ارالىعىنداعى ايەلدەر ەكەنىن ايتادى. سول سەبەپتى ەندىگى جەردە «ءبىز بۇل اپاتتان بالالارىمىزدى قالاي ساقتاپ قالامىز؟ مۇنداي راديكالدى اعىمدارعا دەس بەرمەيتىندەي، رۋحاني يممۋنيتەتىمىزدى قالاي كۇشەيتپەكپىز؟» دەگەن ماسەلەلەرگە جاۋاپ ىزدەۋ ماڭىزدى. بۇل پروتسەسستى سيريا جەرىندە اداسقانداردى ەلگە قايتارۋ پروتسەسىمەن بىرگە جۇرگىزۋ ماڭىزدى.
ءتۇيىن
پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى ەرلان قارين بەيجىڭدە تانىمال قىتاي اكتەرى ءارى رەجيسسەر دجەكي چانمەن كەزدەسكەن ءساتى تۋرالى ينستاگرام پاراقشاسىندا «ءساۋىر ايىندا دجەكي چانمەن كەزدەسكەندە "جۋسان" گۋمانيتارلىق وپەراتسياسى تۋرالى ايتىپ بەرگەنمىن. سول كەزدە ول بۇل وقيعادان قاتتى اسەرلەنىپ "بۇل ءفيلمنىڭ دايىن سيۋجەتى ەكەن" دەگەن بولاتىن. كەشە پەكيندە دجەكيمەن تاعى كەزدەسكەندە ءارتۇرلى تاقىرىپتاردى تالقىلاپ، سونىمەن قاتار، قاڭتار وپەراتسياسىنان كەيىن دە "جۋساننىڭ" بىرنەشە كەزەڭى بولعانىن ايتتىم. سودان كەيىن دايىندالىپ جاتقان ءفيلمنىڭ كونتسەپتسياسىن كورسەتتىم. دجەكيدىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي شىنايى وقيعاعا نەگىزدەلگەن تاريح كوپشىلىككە كەڭىنەن ناسيحاتتالۋى ءتيىس. دجەكي بۇل فيلمگە تۇسپەيدى. ول باسقا جوباعا قاتىسپاقشى. ناقتى قانداي جوبا ەكەنىن كەلەسى ايدا ايتامىز» دەگەن جازبا قالدىرعان.
سيرياداعى سوعىس قيمىلدارىنىڭ تاساسىندا تىعىلىپ تۇرعان مۇددەلى توپتاردىڭ ارانى اشىلىپ كەتتى. ولاردىڭ «تابەتى باسىلماسا » سوعىس جۇرە بەرەتىنى اقيقات. سوعىس قۇرباندىقتاردى وزىمەن بىرگە الا كەلەدى. ودان ەشكىم ساقتاندىرىلماعان. ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا. سەبەبى اپتا باسىندا وسى كۇنگە دەيىن اتقارىلىپ كەلگەن وپەراتسيانىڭ اتى وزگەرەتىنى بەلگىلى بولدى. دەمەك كەلەسى كەزەڭىنە وتكەنى، سيرياداعى سوعىس اياقتالماي مۇنىڭ جالعاسا بەرەتىنى داۋسىز. جات ەلدە ازاماتتارىمىزدىڭ قالىپ قويۋىنا مەملەكەتىمىز جولمەسى انىق.
دجەكي چان ايتقانداي، جۋسان" گۋمانيتارلىق وپەراتسياسى تۋرالى بۇۇ قارجىلاندىرۋىمەن الەمدىك دەڭگەيدەگى كينو ءتۇسىرۋ كەرەك شىعار. سەبەبى قوعامدىق سانانىڭ يىرىمدەرىنىڭ مەملەكەتتىك يدەولوگيا جەتە الماعان قالتارىستارىنا كينو جەتەتىنى بەلگىلى.
راۋان ءىلياسوۆ
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
