«Jýsan» operaııasy Sırııada jalǵyz azamattyń da qalyp ketýine jol bermeıdi
Osydan bir apta buryn Qazaqstan Birikken ulttar uıymymen janjaldy aımaqtardan azamattaryn Otanyna qaıtarý men olardy qoǵamǵa sińistirý tájirıbesimen bólisti. Halyqaralyq uıymnyń shtab-páterinde ótken brıfıng úlken qyzǵýshylyq týǵyzdy. Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Erjan Ashyqbaev bastaǵan Qazaqstan delegaııasy «Jýsan» operaııasy týraly baıandap bergen bolatyn.
« BUU terrorǵa qarsy basqarmasynyń jetekshileri Qazaqstannan úlgi alýǵa shaqyryp otyr. Shıelenisti aımaqtardan óz azamattaryn qaıtarý boıynsha sátti ótken arnaıy gýmanıtarlyq shara halyqaralyq qaýymdastyqtyń nazaryn ózine aýdardy. Áskerı qımyl júrip jatqan aımaqtardan Qazaqstannyń 600-den astam azamaty Otanyna oraldy. Al osy kezde 80 memlekettiń ondaǵan myń turǵyny úıine qaıta almaı, bosqynshylyqtyń zardabyn tartyp otyr. «Qazaqstan shıelenisti aımaqtardan óz azamataryn qaıtarý boıynsha osyndaı aýqymdy operaııa júrgizgen alǵashqy el boldy. Búgingi kezdesýde ózge memleketterdiń jaýapkershiligine nazar aýdarǵymyz keldi. Atalmysh aımaqtardaǵy lagerlerde áli kúnge deıin 70 myńdaı adam qalyp otyr, onyń basym kópshiligi balalar» deıdi Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Erjan Ashyqbaev.
Resmı derekke súıensek, jarty jylda ótken tórt operaııanyń nátıjesinde 595 otandasymyz elge oralsa, onyń 406-sy – balalar. Atamekenimen qaıta qaýyshý mańdaıyna jazylǵan 33 er azamattyń 15-ine úkim shyqty. Jýsan» operaııasynyń oryndalýyna kóptegen elder men Halyqaralyq uıymdar, onyń ishinde AQSh kómektesipti. Syrtqy ister mınıstrliginiń málimetinshe, atalǵan memlekette áli 380-ge jýyq Qazaqstan azamaty bar. Kóbi áıelder. Olarmen birge 500-deı sábı turyp jatyr.
«7-9 mamyrda áskerı qaqtyǵys bolǵan aımaqtardan 231 qazaqstandyq elge qaıtaryldy. Olardyń ishinde 16 er adam, 59 áıel jáne 156 bala bar. Bul gýmanıtarlyq operaııa birinshiden qarýly shıelenis aýmaqtarynda bolǵan bizdiń azamattarymyzdy qutqarýǵa, sondaı-aq olardyń balalaryna Qazaqstan Respýblıkasynyń tolyqqandy azamattary retinde beıbit ómir súrýge múmkindik berýdi kózdedi», - dedi Ashyqbaev.
Elge qaıtarylǵan azamattar 2012-2015 jyldar aralyǵynda Astana, Almaty qalalary, Atyraý, Batys Qazaqstan, Qaraǵandy jáne Mańǵystaý oblystarynan ketken. Al Qazaqstanǵa oralǵan balalardyń ákeleri túgelge derlik soǵys jaǵdaıynda opat bolǵan.
«Qazaqstandyqtardyń birqatary ózderiniń tólqujattaryn joǵaltqan. Balalardyń basym bóligi budan buryn ILIM/DAISh baqylaýyndaǵy aımaqtardy týǵan bolatyn. Syrtqy ister mınıstrligi jáne shet elderdegi mekemeler operaııa barysynda konsýldyq -quqyqtyq ári logıstıkalyq qoldaý kórsetti», - dedi E. Ashyqbaev.
BUU Bas assambleıasy barlyq múshe memleketterdi ulttyq zańnamaǵa sáıkes jáne genderlik aspektilerdi eskere otyryp, terrorızm qurbandaryna kómek kórsetýdiń jan-jaqty josparlaryn jasaýǵa shaqyratyn «Terrorızm qurbandaryna kómek kórsetý úshin halyqaralyq yntymaqtastyqty keńeıtý» qararynyń biraýyzdan qabyldanǵanynyń sımvoldyq máni bar.
Jaqynda Almatyda ótken BUU Sammıtinde BUU-nyń Esirtki jáne qylmys jónindegi Ortalyq Azııadaǵy bóliminiń aımaqtyq ókili Ashıta Mıttal
bul jahandyq qubylys ekenin tilge tıek etken bolatyn. «Qazaqstan túrli ekstremızmge qarsy turýdyń óte saýatty jáne bolashaqqa baǵyttalǵan keshendi strategııasyn qabyldady, onda ártúrli sharalardy, sonyń ishinde zonada turǵan adamdardy úılerine qaıtarý sharalary qarastyrylǵan. janjal, atap aıtqanda qaqtyǵys aımaǵyndaǵy áıelder men balalar úılerine qaıtarylǵan «Jýsan» operaııasy », - dedi Mıttal ekstremızmge qarsy turý jónindegi dóńgelek ústel barysynda.
Ol áskerı qaqtyǵystar aımaqtarynan oralǵandardy ońaltýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti. Bul jerde biz shatasyp jatqan azamattar týraly aıtyp otyrmyz. Olardy Irak pen Sırııa sııaqty qıyn aýdandardan qaıtarý qajet. Sondaı-aq, elge oralǵandardy áleýmettik ońaltý jáne reıntegraııalaý máselesi de bar. Bul áıelder men balalar ǵana emes, sonymen qatar sheteldik jaýyngerler, terrorıster. Olar túrmelerge barady, jáne túrmelerde olardyń radıkaldandyrylmaıtynyna jáne basqa túrme kontıngentin radıkaldamaıtyndyǵyna kóz jetkizý kerek.Ol úshin óte saýatty saıası ádister, prınıpter qajet. bul adamdardyń laıyqty azamattar retinde, olardyń qoǵamǵa oralýy jáne paıda ákelýi úshin », - deıdi ol. Mıttaldyń aıtýynsha, BUU-nyń Ortalyq Azııadaǵy esirtki jáne qylmys jónindegi bıýrosynyń aımaqtyq keńsesi Qazaqstan úkimetimen birlesip ekstremızmniń aldyn-alý boıynsha strategııa men sharalarmen jumys jasaıdy.
Biraq osymen birge Sırııa shyndyǵy, sol elde ot pen oqtyń astynda júrgen qazaqstandyqytardyń shyndyǵy ázirge kóp ótiriktiń qursaýynan shyǵa almaı jatyr. Máselege sol eldiń, jerdiń nıesi sırııalyqtar turǵysynan kelgende olardyń mýltıetnıkalyq, kóp konfessııaly mádenıetin qorǵap qalýdaǵy jankeshti áreketin fenomenaldy dep baǵalaýǵa bolady. Olar múddeler qaqtyǵysynyń arasynan jol taýyp, memlekettilikterin qalpyna keltirip jatyr. Biraq olar jaıly aqparatty álemdik BAQ-tyń birde-birinen tappaısyz. Sebebi qazir birtutas el ekige bólindi. Biri maıdannyń bergi shebi, ekinshisi arǵy bette, óz qandastarynyna qol kóterip júrgen arǵy bette. «Jýsan » operaııasy boıynsha sol jaqta júrgen biraz azamattarymyzdy balalarymen elge qaıtardyq. Sarapshylar Astana proesi Sırııada júrgen azamattarymyzdy elge qaıtardy. BUU men baılanys júıesinde azamattarymyzdy qaıtaryp alý máselesi boıynsha Sırııanyń arnaıy qyzmet ókilderi, kelissózdiń ózge de qatysý eldermen kelissózder júrgizildi. Onyń barysy belgili bir sebepterge baılanysty kópshilikke jarııa bolǵan joq. Mysaly, Sırııada bolyp qaıtqan qazaqstandyq jýrnalıst Aqmaral Batalova Irak pen Sırııada radıkaldy toptarda soǵysqan adamdarǵa ólim jazasy kesiletinin aıtady. Bul rette bizdiń el gýmanıstik kózqaras turǵysynan biz damyǵan elderdiń ózine úlgi alatyndaı sheshim qabyldadyq. Franııa jat aǵymǵa túsip ketken azamattarynan bas tartyp, olardyń balalaryn ǵana elderine aldyrdy. Tájikstan qatesin moıyndaǵandaryna ǵana keshirim berdi. «Kámelet jasyna tolmaǵan balalardyń elge oralǵany –durys. Al kámelet jasynan asqan azamattar elge oralǵan soń biraz qıyndyqtar týdyrýy múmkin. Mysaly, Túrkııa azamatyna turmysqa shyqtym dep shetel asqan qyzdarymyz jat elge barǵanda «djıhadtyń qalyńdyǵy» ekenin bira-aq biledi» deıdi Akmaral Batalova.
Sarapshylar osy rette Irak, Lıvııa men Sırııada lańkestik topta bolǵandardyń sanasyna sanaly túrde hımııalyq-sıntetıkalyq esirtkilerdiń kómegimen arandatý jumystary júrgizilgenin aıtady. Muny «posttravmatıkalyq sındrom derti»dep ataıdy eken. Olar elge qaıtqan kúnniń ózinde birneshe jyldardan keıin destrýktıvti kúshter uıymdastyrǵan terektardyń «basty oıynshylaryna» aınalyp ketýi qaýpi de joǵary. Sondyqtan Taıaý Shyǵys elderinen elge oralǵandardyń bári arnaıy mamandandyrylǵan oryndardyń baqylaýynda bolýy tıis.
«Qajet, kerek kómekti sol azamattarymyzdy tumannan alyp shyǵatyndaı jumystardy qandaı deńgeıde uıymdastyra alamyz. Bizdi aldaǵy ýaqytta osy máseleler tolǵandyrý tıis» deıdi saıasatanýshy Rasýl Jumaly.
Sırııadaǵy soǵys órti tutanǵanyna 8 jyldaı ýaqyt ótti. Mıllıondaǵan turǵyny basy aýǵan jaqqa ketti. Óz halqy osylaı bosyp jatqanda, mundaǵy lańkestik toptar syrt el azamattaryn arbaýyna túsirip, olardyń ómirin oıran etti.
Olar nege ketti?
Bul rette «Azamattarymyzdyń djıhadqa ketýine bılik kináli, olar bala –shaǵasyn asyraı alatyn jumyspen qamtamasyz etilmedi» pikirdiń kópke deıin bási basym bolyp kelgeni belgili. Teńiz nemese Atyraýǵa qatysty ártúrli faktordy alǵa tartady. «Biraq bala-shaǵasyn asyraımyn dep shet elge ketip, olardyń bas-amandyǵyna, qala berdi memlekettiń, Otanynyń birtutastyǵyna qater tóndirgen azamattardyń qylmysyn aqtap alatyn zań joq!
«Sebebi terrorızm - bul saıası qural, adamdar men tutas memleketterdi manıpýlıaııalaý quraly ekenin túsinetin kez jetti. Biz adamdardyń sanasynda osyndaı oıdyń qylań bermeýi úshin de kúresýimiz kerek» deıdi Rasýl Jumaly.
«Evropol» kontrterrorlyq bólimshesiniń jetekshisi Manýelıa Navarrete jýrnalısterge bergen suhbatynda IGIL tobynyń basty qurbandyǵy 18-25 jas aralyǵyndaǵy áıelder ekenin aıtady. Sol sebepti endigi jerde «Biz bul apattan balalarymyzdy qalaı saqtap qalamyz? Mundaı radıkaldy aǵymdarǵa des bermeıtindeı, rýhanı ımmýnıtetimizdi qalaı kúsheıtpekpiz?» degen máselelerge jaýap izdeý mańyzdy. Bul proessti Sırııa jerinde adasqandardy elge qaıtarý proesimen birge júrgizý mańyzdy.
Túıin
Prezıdenttiń keńesshisi Erlan Qarın Beıjińde tanymal qytaı akteri ári rejısser Djekı Chanmen kezdesken sáti týraly ınstagram paraqshasynda «Sáýir aıynda Djekı Chanmen kezdeskende "Jýsan" gýmanıtarlyq operaııasy týraly aıtyp bergenmin. Sol kezde ol bul oqıǵadan qatty áserlenip "bul fılmniń daıyn sıýjeti eken" degen bolatyn. Keshe Pekınde Djekımen taǵy kezdeskende ártúrli taqyryptardy talqylap, sonymen qatar, qańtar operaııasynan keıin de "Jýsannyń" birneshe kezeńi bolǵanyn aıttym. Sodan keıin daıyndalyp jatqan fılmniń konepııasyn kórsettim. Djekıdiń aıtýynsha, mundaı shynaıy oqıǵaǵa negizdelgen tarıh kópshilikke keńinen nasıhattalýy tıis. Djekı bul fılmge túspeıdi. Ol basqa jobaǵa qatyspaqshy. Naqty qandaı joba ekenin kelesi aıda aıtamyz» degen jazba qaldyrǵan.
Sırııadaǵy soǵys qımyldarynyń tasasynda tyǵylyp turǵan múddeli toptardyń arany ashylyp ketti. Olardyń «tábeti basylmasa » soǵys júre beretini aqıqat. Soǵys qurbandyqtardy ózimen birge ala keledi. Odan eshkim saqtandyrylmaǵan. Onyń ishinde Qazaqstan da. Sebebi apta basynda osy kúnge deıin atqarylyp kelgen operaııanyń aty ózgeretini belgili boldy. Demek kelesi kezeńine ótkeni, Sırııadaǵy soǵys aıaqtalmaı munyń jalǵasa beretini daýsyz. Jat elde azamattarymyzdyń qalyp qoıýyna memleketimiz jolmesi anyq.
Djekı Chan aıtqandaı, Jýsan" gýmanıtarlyq operaııasy týraly BUU qarjylandyrýymen álemdik deńgeıdegi kıno túsirý kerek shyǵar. Sebebi qoǵamdyq sananyń ıirimderiniń memlekettik ıdeologııa jete almaǵan qaltarystaryna kıno jetetini belgili.
Raýan ILIIaSOV
«Adyrna» ulttyq portaly
