جىل ون ەكى اي بويى تويلانىپ جاتقان اتاۋلى مەرەكەلەردىڭ ىشىندە ەڭ ماڭىزدى مەرەكەلەردىڭ ءبىرى - ەلىمىزدىڭ 24 جىلعا تولعان تاۋەلسىزدىك كۇنى. وسى ورايدا، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىنىڭ № 9-شى ستۋدەنتتەر ۇيىندە فاكۋلتەت ستۋدەنتتەرى مەن «ادىرنا» ۇلتتىق ەتنوگرافيالىق سايتى بىرلەسە وتىرىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 24 جىلدىعىنا ورايلاستىرىلعان مەرەكەلىك كونتسەرتىن وتكىزدى.
«قازاقتىڭ جاينار دالاسى، جەتىلەر وقىپ بالاسى»،-دەمەكشى جاستاردىڭ الاڭسىز ءبىلىم الىپ، ەڭبەك ەتىپ جاتقانى اتا-بابالارىمىزدىڭ بىرنەشە عاسىرلار بويى اڭساپ وتكەن تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى ەكەنىن ەشقاشان دا ۇمىتپايمىز.
تاۋەلسىزدىكتىڭ تىرەگى بۇل، ارينە، جاستار. جاستار ەلى مەن جەرىن سۇيسە عانا، حالقىنا جانى اشىپ، ايانباي تەر توكسە، ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسسا – ماڭگىلىك ەل بولامىز. ول ءۇشىن ءبىز ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەي ءبىلۋىمىز كەرەك. ونى جاڭعىرتىپ، جانىمىزداي جاقسى كورۋىمىز، ءسۇيۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءبىز ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى ساقتاي الامىز.
وسى ماقساتپەن جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا-تسيرك كوللەدجىنەن، قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريادان جەزتاڭداي انشىلەر مەن كۇيشىلەر كەلىپ، مەرەكەلىك-كونتسەرتتىڭ كورىگىن قىزدىردى. جەتىگەن سازدى اسپابىمەن ايسۇلۋ نيازوۆا جانە جانەركە نوعايبەكوۆا نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «اققۋ» كۇيىن ورىنداپ ەلدى ءبىر شابىتتاندىرسا، تۇرماعانبەتتىڭ «ءتالىم» تەرمەسىن جىرلاعان نۇرشات اقباەۆا جينالعان جۇرتشىلىقتىڭ ۇلتتىق رۋحىن ەكى كوتەرىپ تاستادى.
جالپى، ەلىمىزدىڭ «تاۋەلسىزدىگىنە» قاتىستى ايتىلعان اڭگىمەلەر كوپ. سولاردىڭ ءبىرى، 1931 جىلى قازاقتىڭ باسىنا اشارشىلىقتىڭ ناۋبەتى ءتونىپ تۇرعان زاماندا، ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىككە» بايلانىستى ايتقان مىناداي قىزىقتى دەرەگىن كەلتىرە كەتسەك:
مىڭدا توعىز ءجۇز وتىز ءبىرىنشى جىل،
جىلقى كەتىپ قوي كەلدى مۇنى ىرىم قىل.
قويدان قوڭىر زاماندى ءبىر كورمەكسىڭ،
قوي اسىعى «بەستەن» دەپ بۋسايشى بەل،-
دەپ بىتەتىن، بۇل ءتورت شۋماق ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ ولەڭىن كوپشىلىك جۇرت انىق تۇسىنە الماۋى مۇمكىن. الايدا، اتالمىش ءتورت شۋماق ولەڭنىڭ سىرلى جۇمباعىن اشقان ءبىر عالىمنىڭ اۋزىنان ەستىگەن، تۇششىمدى جاۋابىن ايتىپ وتپەسكە بولماس.
«جىلناماعا نازار سالىپ قارايتىن بولساق، 1931 جىلى قوي جىلى ەكەنىن كورەمىز. ءماشھۇر ءجۇسىپ وسى قوي جىلىنا ءمان بەرۋگە ۇندەپ وتىر. قوي – ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىندە ەڭ جۋاس مال رەتىندە ەسەپتەلىپ، ەل اۋزىنداعى «قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان» زامان دەگەن ءسوز، قويدىڭ بەيبىتشىلىكتىڭ، تىنىشتىقتىڭ سيمۆولىنا باعالانعانىن بايقاتادى. ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ «قويدان قوڭىر زاماندى ءبىر كورمەكسىڭ» دەپ وتىرعانى، بەيبىتشىلىكتىڭ، تاۋەلسىزدىكتىڭ اق تاڭى اتاتىنىن ايتىپ وتىر. ال، ەندى تاۋەلسىزدىكتى قاشان الاتىنىنا دەيىن ءدوپ باسىپ بولجاعانىنا دا تاڭقالماسقا بولمايدى. «قوي اسىعى بەستەن دەپ بۋسايشى بەل»،- دەگەندەگى ءماشھۇر ءجۇسىپتىڭ ايتايىن دەگەن ويى 12 جىل مۇشەسى بار ەكەنىن ەسكەرەتىن بولساق، قوي جىلى 5 رەت اينالىپ كەلگەندە تاۋەلسىزدىكە قول جەتەتىنىن مەڭزەپ وتىر. 5-ءتى 12-گە كوبەيتسەڭىز 60 جىل بولادى. وسى 60 جىلدى 1931 جىلعا قوسساق، 1991 جىلعا ءدال كەلەتىنىن ەسەپتەپ شىعارامىز»،-دەيدى تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور س.م. يبراەۆ.
ناعىز قازاق – قازاق ەمەس، ناعىز قازاق – دومبىرا، - دەيدى حالقىمىز. قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا جاستاردى ۇلتتىق تاربيەمەن سۋسىنداتۋداعى تاپتىرماس قۇرال بابالاردان قالعان، ءون بويى وسيەت پەن ونەگەگە تۇنىپ تۇرعان جىر-تەرمەلەرىمىز بەن ءان-كۇيلەرىمىز ەكەنى ايدان انىق. شىمشىق سويسا دا، قاساپشى سويسىن دەمەكشى سوناۋ زامانعى سال-سەرىلەردەن قالعان مول مۇرانى بۇزباي، كەلەر ۇرپاققا جەتۋىنە دانەكەر بولىپ، ءداستۇرلى ءان مەكتەبىن جالعىستىرىپ، وسى سالانى وقىپ، ۇيرەنىپ، ءبىلىم الىپ جۇرگەن جاس ماماندار بار. سولاردىڭ ءبىرى، تىلەۋباي ءاناپيانىڭ ورىنداۋىندا جاياۋ مۇسانىڭ ءانى «ءلايلىم» انىنە تىڭدارمان قاۋىم ءتانتى بولدى. سازسىرناي اسپابىمەن ايسۇلۋ نيازوۆانىڭ ورىنداۋىندا ىقىلاستىڭ «جەز كيىك» كۇيى قۇلاقتىڭ قۇرىشىن قاندىرىپ، ۇلتتىق اسپاپتاردىڭ ۇنىنە تىڭدارمانداردى ەلىتە ءتۇستى.
قازاقستان ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى بىزگە وتە قيىن جولمەن بەرىلگەن. تاۋەلسىزدىككە جەتەر جولدا تالاي ادامداردىڭ قۇربان بولعاندىعى بىزگە ءمالىم. ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن، بولاشاق ءۇشىن قان توگىپ، كۇرەسكەن اتا-بابالارىمىزدىڭ ارمانى وسى كۇندە ورىندالدى دەپ ويلايمىن. تاۋەلسىزدىك وڭايلىقپەن كەلگەن جوق، قازىرگى قول جەتكەن ەركىندىگىمىزدىڭ باسى سوناۋ الاساپىران كەزەڭدە ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ كۇرەسكەن اتا-بابالارىمىزدىڭ بولاشاق ۇرپاعى ءۇشىن قان توككەن ەرلىگىنەن باستالىپ، 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىمەن جالعاسىن تاپتى. بيىل ءبىز «قازاق حاندىعىنىڭ – 550 جىلدىعىن» اتاپ وتتىك. الداعى ۋاقىتتا 1000 جىلدىقتى دا اتاپ ءوتۋدى ۇرپاقتارعا ءناسىپ ەتسىن!
تاۋەلسىزدىك – بابالارىمىزدىڭ ەجەلگى ارمانى. تەك سوڭعى بەس عاسىردا قازاق جەرىندە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەر بولدى. سونىڭ ءبىرى – 1986 جىلى جەلتوقسان وقيعاسى. ءبىز بۇل وقيعانى – تاۋەلسىزدىك اڭساعان ەلدىڭ شيرىققان نامىسى دەپ باعالايمىز. 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭەسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭ قابىلدادى. قابىلدانعان تاريحي قۇجاتتىڭ 1-ءشى بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىز دەموكراتيالىق جانە قۇقىقتىق مەملەكەت، ول ءوز وكىمەت بيلىگىن تولىق يەلەنەدى، ءوزىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن دەربەس بەلگىلەپ جۇرگىزەدى دەپ ايتىلعانداي، وسى كۇننەن باستاپ رەسپۋبليكا تاريحىندا جاڭا كەزەڭ باستالدى…
تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالاعاننان بەرگى مەزگىل ىشىندە كوپتەگەن ەلەۋلى تابىستارعا قول جەتكىزدىك. بۇل پرەزيدەنتىمىزدىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان پاراساتتى كورەگەن ساياساتىنىڭ ناتيجەسى – ەلىمىزدىڭ تىنىشتىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنىڭ، كوپ ۇلتتى قازاقستان حالقىنىڭ جاراستىعى مەن ىنتىماقتاستىعىنىڭ ارقاسىندا بولىپ وتىر.
سوندىقتان بۇل كۇن جاس مەملەكەتىمىز ءۇشىن – ءبىرتۇتاس ەلدىكتىڭ، ىنتىماقتاستىق پەن تاتۋلىقتىڭ، سونىمەن قاتار وتكەنگە دەگەن تاعزىمدى سالاۋات پەن بولاشاققا دەگەن سەنىمدى ءۇمىتتىڭ مەرەكەسى بولىپ تابىلادى. ەلىمىزدىڭ ۇلى تاريحىنا، اتا-بابا رۋحىنا، اعا ۇرپاقتاردىڭ قاھارماندىق ءومىر جولىنا قۇرمەتپەن باسىمىزدى ءيىپ، وتانىمىز – قازاقستانعا دەگەن قۇرمەتتەۋ سەزىمىن اكەلەتىن بۇگىنگىدەي مەرەكە كۇنى العا قاراي تاعى دا بەرىك سەنىممەن قاراپ، بولاشاقتىڭ تىنىش ءومىرىنىڭ نەگىزىن قالاۋ ءۇشىن قازىر دە بۇل باعىتتى ءىس-ارەكەتتى جالعاستىرۋ كەرەك.
قازىرگى جاس ۇرپاق زاڭعار قازاقستانىمىزدىڭ اتاعىن جەر بەتىنە جار سالار پەرزەنتتەرى، تاۋەلسىزدىكتى مىقتاپ قولدا ۇستايتىن ازاماتتارى بولۋى ءۇشىن «وتكەنىمىزدى ۇمىتساق، بولاشاق ءبىزدى كەشىرمەيدى» دەگەن ۇلى دانالىقتى جادىمىزدا ۇستايىق!
داۋرەن ومىرالىۇلى،
قازۇۋ-دىڭ ساياساتتانۋ جانە ساياسي تەحنولوگيالار
كافەدراسىنىڭ ءىى كۋرس ماگيسترانتى
.
