Jyl on ekı ai boiy toilanyp jatqan atauly merekelerdıŋ ışınde eŋ maŋyzdy merekelerdıŋ bırı - elımızdıŋ 24 jylǧa tolǧan täuelsızdık künı. Osy oraida, Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq Universitetı, Filosofiia jäne saiasattanu fakultetınıŋ № 9-şy studentter üiınde fakultet studentterı men «Adyrna» ūlttyq etnografiialyq saity bırlese otyryp, Täuelsızdıgımızdıŋ 24 jyldyǧyna orailastyrylǧan merekelık konsertın ötkızdı.
«Qazaqtyŋ jainar dalasy, jetıler oqyp balasy»,-demekşı jastardyŋ alaŋsyz bılım alyp, eŋbek etıp jatqany ata-babalarymyzdyŋ bırneşe ǧasyrlar boiy aŋsap ötken täuelsızdıktıŋ arqasy ekenın eşqaşan da ūmytpaimyz.
Täuelsızdıktıŋ tıregı būl, ärine, jastar. Jastar elı men jerın süise ǧana, halqyna jany aşyp, aianbai ter tökse, elımızdıŋ damuyna üles qossa – mäŋgılık el bolamyz. Ol üşın bız ūlttyq qūndylyqtarymyzdy därıptei bıluımız kerek. Ony jaŋǧyrtyp, janymyzdai jaqsy köruımız, süiuımız kerek. Sonda ǧana bız ūlttyq erekşelıgımızdı saqtai alamyz.
Osy maqsatpen Jüsıpbek Elebekov atyndaǧy estrada-sirk kolledjınen, Qūrmanǧazy atyndaǧy Ūlttyq konservatoriiadan jeztaŋdai änşıler men küişıler kelıp, merekelık-konserttıŋ körıgın qyzdyrdy. Jetıgen sazdy aspabymen Aisūlu Niiazova jäne Janerke Noǧaibekova Nūrǧisa Tılendievtıŋ «Aqqu» küiın oryndap eldı bır şabyttandyrsa, Tūrmaǧanbettıŋ «Tälım» termesın jyrlaǧan Nūrşat Aqbaeva jinalǧan jūrtşylyqtyŋ ūlttyq ruhyn ekı köterıp tastady.
Jalpy, elımızdıŋ «täuelsızdıgıne» qatysty aitylǧan äŋgımeler köp. Solardyŋ bırı, 1931 jyly qazaqtyŋ basyna aşarşylyqtyŋ näubetı tönıp tūrǧan zamanda, Mäşhür Jüsıp Köpeevtıŋ «täuelsızdıkke» bailanysty aitqan mynadai qyzyqty deregın keltıre ketsek:
Myŋda toǧyz jüz otyz bırınşı jyl,
Jylqy ketıp qoi keldı mūny yrym qyl.
Qoidan qoŋyr zamandy bır körmeksıŋ,
Qoi asyǧy «besten» dep busaişy bel,-
dep bıtetın, būl tört şumaq Mäşhür Jüsıptıŋ öleŋın köpşılık jūrt anyq tüsıne almauy mümkın. Alaida, atalmyş tört şumaq öleŋnıŋ syrly jūmbaǧyn aşqan bır ǧalymnyŋ auzynan estıgen, tūşymdy jauabyn aityp ötpeske bolmas.
«Jylnamaǧa nazar salyp qaraityn bolsaq, 1931 jyly qoi jyly ekenın köremız. Mäşhür Jüsıp osy qoi jylyna män beruge ündep otyr. Qoi – tört tülıktıŋ ışınde eŋ juas mal retınde eseptelıp, el auzyndaǧy «qoi üstıne boz torǧai jūmyrtqalaǧan» zaman degen söz, qoidyŋ beibıtşılıktıŋ, tynyştyqtyŋ simvolyna baǧalanǧanyn baiqatady. Mäşhür Jüsıptıŋ «Qoidan qoŋyr zamandy bır körmeksıŋ» dep otyrǧany, beibıtşılıktıŋ, täuelsızdıktıŋ aq taŋy atatynyn aityp otyr. Al, endı täuelsızdıktı qaşan alatynyna deiın döp basyp boljaǧanyna da taŋqalmasqa bolmaidy. «Qoi asyǧy besten dep busaişy bel»,- degendegı Mäşhür Jüsıptıŋ aitaiyn degen oiy 12 jyl müşesı bar ekenın eskeretın bolsaq, qoi jyly 5 ret ainalyp kelgende täuelsızdıke qol jetetının meŋzep otyr. 5-tı 12-ge köbeitseŋız 60 jyl bolady. Osy 60 jyldy 1931 jylǧa qossaq, 1991 jylǧa däl keletının eseptep şyǧaramyz»,-deidı tehnika ǧylymdarynyŋ doktory, professor S.M. İbraev.
Naǧyz qazaq – qazaq emes, naǧyz qazaq – dombyra, - deidı halqymyz. Qazırgı jahandanu zamanynda jastardy ūlttyq tärbiemen susyndatudaǧy taptyrmas qūral babalardan qalǧan, ön boiy ösiet pen önegege tūnyp tūrǧan jyr-termelerımız ben än-küilerımız ekenı aidan anyq. Şymşyq soisa da, qasapşy soisyn demekşı sonau zamanǧy sal-serılerden qalǧan mol mūrany būzbai, keler ūrpaqqa jetuıne däneker bolyp, dästürlı än mektebın jalǧystyryp, osy salany oqyp, üirenıp, bılım alyp jürgen jas mamandar bar. Solardyŋ bırı, Tıleubai Änapiianyŋ oryndauynda Jaiau Mūsanyŋ änı «Läilım» änıne tyŋdarman qauym täntı boldy. Sazsyrnai aspabymen Aisūlu Niiazovanyŋ oryndauynda Yqylastyŋ «Jez kiık» küiı qūlaqtyŋ qūryşyn qandyryp, ūlttyq aspaptardyŋ ünıne tyŋdarmandardy elıte tüstı.
Qazaqstan elımızdıŋ täuelsızdıgı bızge öte qiyn jolmen berılgen. Täuelsızdıkke jeter jolda talai adamdardyŋ qūrban bolǧandyǧy bızge mälım. El üşın, jer üşın, bolaşaq üşın qan tögıp, küresken ata-babalarymyzdyŋ armany osy künde oryndaldy dep oilaimyn. Täuelsızdık oŋailyqpen kelgen joq, qazırgı qol jetken erkındıgımızdıŋ basy sonau alasapyran kezeŋde bır jaǧadan bas, bır jeŋnen qol şyǧaryp küresken ata-babalarymyzdyŋ bolaşaq ūrpaǧy üşın qan tökken erlıgınen bastalyp, 1986 jylǧy Jeltoqsan oqiǧasymen jalǧasyn tapty. Biyl bız «Qazaq handyǧynyŋ – 550 jyldyǧyn» atap öttık. Aldaǧy uaqytta 1000 jyldyqty da atap ötudı ūrpaqtarǧa näsıp etsın!
Täuelsızdık – babalarymyzdyŋ ejelgı armany. Tek soŋǧy bes ǧasyrda qazaq jerınde täuelsızdık üşın är türlı deŋgeidegı ūlt-azattyq köterılıster boldy. Sonyŋ bırı – 1986 jyly jeltoqsan oqiǧasy. Bız būl oqiǧany – Täuelsızdık aŋsaǧan eldıŋ şiryqqan namysy dep baǧalaimyz. 1991 jyly 16 jeltoqsanda Qazaqstan Respublikasynyŋ Joǧarǧy Keŋesı Qazaqstan Respublikasynyŋ memlekettık täuelsızdıgı turaly Konstitusiialyq Zaŋ qabyldady. Qabyldanǧan tarihi qūjattyŋ 1-şı babynda Qazaqstan Respublikasy täuelsız demokratiialyq jäne qūqyqtyq memleket, ol öz ökımet bilıgın tolyq ielenedı, özınıŋ ışkı jäne syrtqy saiasatyn derbes belgılep jürgızedı dep aitylǧandai, osy künnen bastap Respublika tarihynda jaŋa kezeŋ bastaldy…
Täuelsızdıgımızdı jariialaǧannan bergı mezgıl ışınde köptegen eleulı tabystarǧa qol jetkızdık. Būl Prezidentımızdıŋ jürgızıp otyrǧan parasatty köregen saiasatynyŋ nätijesı – Elımızdıŋ tynyştyǧy men qauıpsızdıgınıŋ, köp ūltty Qazaqstan halqynyŋ jarastyǧy men yntymaqtastyǧynyŋ arqasynda bolyp otyr.
Sondyqtan būl kün jas memleketımız üşın – bırtūtas eldıktıŋ, yntymaqtastyq pen tatulyqtyŋ, sonymen qatar ötkenge degen taǧzymdy salauat pen bolaşaqqa degen senımdı ümıttıŋ merekesı bolyp tabylady. Elımızdıŋ ūly tarihyna, ata-baba ruhyna, aǧa ūrpaqtardyŋ qaharmandyq ömır jolyna qūrmetpen basymyzdy iıp, Otanymyz – Qazaqstanǧa degen qūrmetteu sezımın äkeletın bügıngıdei mereke künı alǧa qarai taǧy da berık senımmen qarap, bolaşaqtyŋ tynyş ömırınıŋ negızın qalau üşın qazır de būl baǧytty ıs-ärekettı jalǧastyru kerek.
Qazırgı jas ūrpaq zaŋǧar Qazaqstanymyzdyŋ ataǧyn jer betıne jar salar perzentterı, täuelsızdıktı myqtap qolda ūstaityn azamattary boluy üşın «Ötkenımızdı ūmytsaq, bolaşaq bızdı keşırmeidı» degen ūly danalyqty jadymyzda ūstaiyq!
DÄUREN ÖMIRÄLIŪLY,
QazŪU-dyŋ Saiasattanu jäne saiasi tehnologiialar
kafedrasynyŋ II kurs magistranty
.
