تۇراربەك قۇسايىنوۆ. مەن قالاي رۋحاني جاڭعىردىم IV

5171
Adyrna.kz Telegram
اشىق دەرەككوزدەن
اشىق دەرەككوزدەن

پاتريوتيزمنەن ايماقشىل سەپاراتيزمگە شەيىن

ءدىني-يدەولوگيالىق سالادان ۇلتشىل-پاتريوتتىق الاڭعا كەلگەن سوڭ، ءبىرىنشى كەزەكتە مەن ەسىمىمدى وزگەرتتىم: «يسمايلدى» تاستاپ، ءوزىمنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان تۇراربەك ەسىمىمە قايتا ورالدىم. سەبەبى مەن  ءوزىمنىڭ اقيقاتىمدى تاۋىپ،  دىندەگى ۇزاققا سوزىلعان ىزدەنىسىمنىڭ مارەسىنە جەتكەنىمە بەلگى قويىپ كەتكىم كەلدى. ەكىنشىدەن، راتسيونال مونوتەيزم يدەياسىن ۇلتشىل-پاتريوتتارعا، ءدىني اعىمداردىڭ «شەيحتارى» سياقتى، كەنەشە جابىسىپ تىقپالاپ ۋاعىزدامايمىن، مۇنداي ءادىس مەنىڭ بولمىسىما و باستان جات. اقيقات جولىن ۇسىنىس رەتىندە عانا ايتپاقشىمىن. مۇنداي كەزدە يسلام مادەنيەتىنە قاتىسى بار ەسىمنىڭ مەن ءۇشىن اسا قاجەتى جوق دەپ شەشتىم.

قازاق ۇلتشىل-پاتريوتتارىنىڭ ورتاسىنا بارىپ كىرىگۋگە مەنى يتەرمەلەگەن بىرنەشە سەبەپ بار. بىرىنشىدەن، ءسوز جۇزىندە بولسىن، ەلىمىزدە ليبەراليزم يدەيالارىن باسشىلىققا الىپ جۇرگەن دەموكراتياشىل سيپاتتاعى ساياسي پارتيالاردىڭ ءۇنى 2010 جىلدان كەيىن ءوشتى. كەيبىرى اكىمشىلىك قىسىمعا شىداس بەرە المادى، كەيبىرى ءوز ەركىمەن ساياسي جۇمىسىن توقتاتتى، ەندى بىرىنە «بيلىكتىڭ ساياسي جوباسى» دەگەن جامانات جابىسىپ، حالىق الدىندا ديسكرەديتاتسياعا ۇشىرادى.

ەكىنشىدەن، ءدال وسى  كەزدە  ساياساتتانۋشىلار  قازاق  ۇلتشىل-پاتريوتتىق  قوزعالىسىنىڭ  قايتادان   كۇنى  تۋعانىن،  ولار قازاق قوعامىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشىنە اينالعانىن مالىمدەدى. ساياسي-يدەولوگيالىق قايشىلىقتارىنا قاراماي، قازاق ۇلتشىل-پاتريوتتارىنىڭ ادام قۇقىقتارىنا، دەموكراتيا جانە ازاماتتىق قوعام پرينتسيپىنە، ليبەراليزم قۇندىلىقتارىنا ىڭعايلانا الاتىن، ساياسي رەفورما جاساۋعا بەيىم ساياسي كۇش ەكەنى جونىندە پىكىر ايتىلا باستادى. تاريحي-ساياسي پروتسەستىڭ ءار كەزەڭىندە جاساقتالعان ءتۇرلى ۇلتشىل ۇيىمداردىڭ بىرىگە باستاعانى، مۇنىڭ سوڭى تۇتاس ءارى اۋقىمدى قوزعالىسقا ۇلاساتىنى بولجاندى.

وسى جاعدايعا بايلانىستى مەنىڭ ءوز جوسپارىم بولدى. ۇلت- شىل-پاتريوتتار رۋحاني قۇندىلىقتارعا بەرىك قاۋىم ەكەنىن جاقسى بىلەمىن. ءتىل مەن ءدىن ماسەلەسىن ەشقاشان اينالىپ كەتە المايدى. سوندىقتان  راتسيونال مونوتەيزم يدەياسىن قوعامدا ءىرى ساياسي كۇشكە اينالىپ كەلە جاتقان ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ ورتاسىنا سالىپ، ونى سولاردىڭ كۇشىمەن دامىتۋدى كوزدەدىم. ۇلتتىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنا سەبەپشى بولاتىن بۇل يدەيا بەرتىن كەلە كوممۋنيزمنىڭ توتاليتارلىق جۇيەسى كەزىندە بۇيىعىپ قالعان قازاق قوعامىنىڭ دەموكراتيالىق تۇرعىدا تەز جاڭارۋىنا سەبەپشى بولىپ، ليبەرالدىق قۇندىلىقتارعا دەگەن سەنىمىن ارتتىرا تۇسەدى. حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن وڭداپ، باقۋاتتى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتكەن باتىس ەلدەرىنىڭ ۇستانعان باعىتى ءدال وسى ساياسي رەفورمالاردان باستالعانىن سەزىنۋ قاجەت.

العاشىندا ساياساتتانۋشىلاردىڭ قازاق ۇلتشىل-پاتريوتتارى جونىندە ايتقان  بولجامى دۇرىس بولىپ كورىندى. ءتۇرلى ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ باسىن قوسقان رەسپۋبليكالىق «ۇلى دالا» قوعامدىق قوزعالىسى قۇرىلدى. وعان «جەلتوقسانشىلار»، بۇرىنعى «ازات» قوزعالىسىندا بولعان بەلسەندىلەر، ءتىل جاناشىرلارى، ازات پەرۋاشەۆتىڭ «اق جول» پارتياسى، ىدىراپ كەتكەن وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ بەلسەندىلەرى، ساياساتتانۋشىلار، زيالى قاۋىم وكىلدەرى، تاۋەلسىز جۋرناليس- تەر قوسىلدى. قوزعالىسقا ايماقتارداعى ساياسي بەلسەندىلەر تۇگەل تارتىلدى. مەن دە سولاردىڭ قاتارىندا بولدىم.

«ۇلى دالا» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلتاي جيىنىندا ءۇمىت كۇتتىرەتىن تەزيستەر، باياندامالار وقىلدى، باعدارلاما بەكىتىلدى. بىراق كوپ ۇزاماي قوزعالىس ىشىندە الاۋىزدىق باستالدى. كەيبىر ساراپشىلار مۇنى قوعامدىق قوزعالىستى قۇرۋعا باس- تاماشى بولعان، الماتى ساۋدا پالاتاسىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى، بەلگىلى مەتسەنات ءىزباسار بوزاەۆتىڭ كەنەتتەن قايتىس بولۋىنان كەيىن تۋىندادى دەگەن پىكىر ايتادى.

«ۇلى دالانىڭ» ءبولىنىپ-جارىلۋ پروتسەسىنىڭ باسى-قاسىندا بولعان مەن بۇل پىكىرمەن كەلىسە المايمىن. قوزعالىستىڭ ىدىراۋىنا سەبەپشى بولعان باستى فاكتور – جۇزشىلدىك پەن رۋشىلدىق. «ۇلى دالانىڭ» قۇرىلعانى جونىندەگى ءسۇيىنشى حابارمەن قاتارلاسىپ ۇيىم ىشىندە بۇل قوزعالىستىڭ جەتەكشىلەرى تۇگەلىمەن ۇلى ءجۇزدىڭ وكىلدەرى ەكەن دەگەن سىپسىڭ اڭگىمە باستالعان. قوزعالىس جەتەكشىسى ءىزباسار بوزاەۆ ومىردەن وزعان سوڭ، الاۋىزدىق ءتىپتى ءورشىدى. ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم ءوزىنىڭ جاقتاستارىمەن بىرىگىپ، «ۇلى دالانىڭ» تىزگىنىن قولىنا الماقشى بولدى. ونىڭ ارەكەتى جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ بەدەلدى اقساقالدارىنىڭ قىزعانىشىن تۋدىرىپ، وزدەرىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ جۇرگەن عابيدەن جاكەيدى ايدوس سارىمعا قارسى قويدى.

ىشكى قايشىلىق كونفرونتاتسيا فازاسىنا جەتكەن كەزدە مەن تالاسۋشى ەكى تاراپتى جاراستىرۋعا كۇش سالدىم. بىراق ەكى تاراپ تا العان بەتىنەن قايتا قويمادى، مامىلە تابىلمادى. وسى جاعدايدا ماعان كىمنىڭ جاعىندا بولاتىنىمدى انىقتاۋ- دان باسقا امال قالعان جوق. اتىراۋدىڭ تۋماسى بولسام دا، عابيدەن جاكەي كومانداسىنىڭ جاعىنا شىعىپ، قوزعالىستى قايتا قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتتىم.

تالاس-تارتىستا ايدوس سارىمنان باسىم تۇسكەن عابيدەن جاكەي از ۋاقىتتىڭ ىشىندە «ۇلى دالانىڭ» توراعاسى بولىپ سايلاندى، مەن ۇيىمنىڭ اپپارات جەتەكشىسى قىزمەتىن اتقاردىم. قوزعالىستىڭ باعدارلاماسى مەن جۇمىسىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن «دالا.تۆ» سايتىن اشتىق. بىراق سەڭدەي بۇزىلعان قوزعالىستىڭ باس-اياعىن جيناۋ مۇمكىن بولمادى، ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ نەگىزگى بولىگى توپ-توپقا ءبولىنىپ شاشىراپ  كەتتى.

ۇلتشىل-پاتريوتتار  قازاق  قوعامىنىڭ  قوزعاۋشى  كۇشى، ساياسي پروتسەستەردىڭ لوكوموتيۆى بولادى دەگەن بولجام بوس ءسوز ەكەن. «ۇلى دالا» قوزعالىسى قوناەۆتىڭ مەرەيتويىن وتكىزۋ، التىنبەك  پەن  زامانبەكتى  ەسكە  الاتىن  سپورتتىق  تۋرنير ۇيىمداستىرۋ، مۇستافا شوقايدىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقۋ، جاڭاوزەن قۇرباندارىنىڭ ارۋاعىنا ارناپ اس بەرۋ سياقتى وتكەنگە سالاۋات ايتۋعا ۇقسايتىن، كوڭىلسىز، بۇرىنعى ءومىردى اڭساپ قامىعىپ جۇرگەن كەيىپتى كورسەتۋگە قۇمارتقان، ىشكى مازمۇنى ۇلتشىل ليدەرلەردى جارنامالاۋدان اسپايتىن شارالاردىڭ شەڭبەرىنەن شىعا المادى، ەلدەگى ساياسي پروتسەستەرگە كىرىگە العان جوق. ولاردىڭ كەدەندىك وداق پەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا قارسى ۇيىمداستىرىلعان فورۋمدارعا قاتىسۋى دا ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ ساياسي يدەولوگياسىن اقتاپ الۋ، تاۋەلسىزدىكتىڭ ادال قىزمەتشىلەرى ەكەنىن كورسەتۋ عانا  ەدى. مۇنىڭ ءبارى داۋرىققان داڭعازادان باسقا ەشتەڭە ەمەس، قازاق قوعامىن جاڭعىرتۋعا ءتيىستى ساياسي-ەكونوميكالىق سيپاتتاعى كونتسەپتۋالدى ەشقانداي قۇجات جاسالعان جوق. مەن كەيدە قازاق ۇلتشىل-پاتريوتتىق ۇيىمدارىن جەردەگى قازىققا ارقانمەن بايلاپ قويىپ، ىشىنە جىلى اۋا  ۇرلەنگەن اۋە شارىنا ۇقساتامىن. ونىڭ ىشىندە ەشقانداي مازمۇن جوق: ىشىندەگى اۋا سۋىسا، تىرسيعان شار سولىپ، پاراشيۋت سياقتى جەرگە جايىلىپ قۇلايدى، جىلى اۋا ۇرلەسە، قايتادان تورسيىپ شىعا كەلەدى.

راتسيونال مونوتەيزم يدەياسىن ۇلتشىلداردىڭ كۇشىمەن قازاق قوعامىنىڭ قاجەتتىلىگىنە اينالدىرام دەگەن جوسپارىمنىڭ سول مەزەتتە-اق كۇل-تالقانى شىقتى. ۇلتشىل قايراتكەرلەر مەن زيالى قاۋىمنىڭ باسىم بولىگى ميفتىك سانامەن ءومىر سۇرەدى. «ابىلاي حاننىڭ ءتۇس كورۋى»، «اسانقايعىنىڭ  جەرۇيىعى» سەكىلدى قيالي اڭگىمەلەردەن، ءدىني-يدەولوگيالىق قيسسالاردان ءمان ىزدەپ اۋرەلەنەدى. ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ كوپشىلىگى – قازاق قوعامىن جان-جاقتان تارتقىلاپ جاتقان شەتىن يدەولوگيالىق سەكتالاردىڭ جاسىرىن ۋاعىزشىلارى، ءتىپتى كەيبىرى راديكال «شەيحتارعا» قول بەرگەن ادامدار (پىرگە ءومىر بويى باعىنىشتىلىعىنا مويىنسۇنۋدىڭ ءدىني جورالعىسى). قۇدايدىڭ سىيىن – اقىلىن پايدالانباي، تاعدىرىن الدەبىر «شەيحقا» تابىستاپ قويعان ادامداردان نە كۇتۋگە بولادى؟! ءتىپتى ولارمەن اقيقات جونىندە پىكىرلەسۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.

«قازاق ۇلتشىلدىعى – سالاۋاتتى ساياسي كۇش» دەگەن تەزيسپەن دە كەلىسە المايمىن. قازاقستاننىڭ گەوساياسي جانە قازاق ۇلتىنىڭ مەنتالدى ەرەكشەلىگىنە ساي ۇلتشىل-پاتريوتتار ناتسيزم-فاشيزمگە بوي الدىرا قويمايتىن شىعار. بىراق كەيبىر فاكتىلەر كوڭىلگە كۇدىك قالدىرىپ كەتتى. پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا كانديداتۋراسىن ۇسىنۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتقان ساياساتكەر ۆلاديمير كوزلوۆقا جۇمىرتقا لاقتىرىپ، سول جيىندا توبەلەس شىعارعان «جەلتوقسانشىلار» مەن «ساقالى ۇزىن، بالاعى قىسقا» ۇلتشىل ءدىندارلار بولاتىن. ءبىر كەزدەرى كەڭەس وداعىنداعى ۇلتتىق كەمسىتۋگە قارسى شىعىپ، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ەركىندىگى ءۇشىن كۇرەس جولىنان وتكەن «جەلتوقسانشىلاردىڭ» ناسىلشىلدىككە بوي الدىرعانىن كورىپ وتىرىپ، قازاق ۇلتشىلدىعىن قالاي سالاۋاتتى ساياسي كۇش دەپ ايتا الامىز؟! نەمەسە قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ كورنەكتى وكىلى ناعاشىباي ەسمىرزانىڭ الەمدى قانعا بوكتىرگەن ءناسىلشىل گيتلەردى ءپىر تۇتىپ، تابىنىپ ءجۇرۋى، سونداي ادامنىڭ قازاققا قاجەت ەكەنىن تالماي ايتىپ، جارنامالاۋىن قالاي تۇسىنەمىز؟! وسىنداي جاعدايعا قاراپ وتىرىپ، ازاماتتارى تەڭ قۇقىلى، دەموكراتيالىق بيلىك جۇيەسى بار، ليبەراليزم قۇندىلىقتارىن باسشىلىققا الاتىن مەملەكەت قۇرىپ جاتقانىمىزعا قالاي عانا سەنەمىز؟!

ۇلتشىلدار جونىندە جوعارىدا ايتىلعان پىكىردىڭ ءبارى – ۇقك-ءنىڭ استاناداعى تەرگەۋ يزولياتورىنداعى جالعىز كىسىلىك كامەرادا التى اي جاتقان كەزدە تۇيگەن ويىم. وعان دەيىن، ۇلتشىل-پاتريوتتارمەن بىرگە بولعاندا شەشىمدى تۇجىرىم جاساۋعا، ولاردىڭ ارەكەتىنە ساقتانا قاراۋعا مۇمكىنشىلىگىم بولعان جوق. ءسويتىپ جۇرگەندە قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ ىشىندەگى جۇزشىلدىك، رۋشىلدىق، ايماقشىلدىق سياقتى جامان كەسەل ماعان دا جۇعىپتى. مۇنى مەن سەپاراتيزم جانە كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى كۇشتەپ وزگەرتۋ ايىبى بويىنشا سوتتالىپ، تۇرمەگە تۇسكەندە ءبىر-اق ءبىلدىم.

تۇرمە

مەن 2013 جىلدىڭ ورتاسىنا تامان ۇلتشىل-پاتريوتتاردان كەتىپ، قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىمەن شۇعىلدانۋدى جوسپارلاپ قويعانمىن. سول ءۇشىن «قاينار» ۋنيۆەرسيتەتى زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ  سىرتتاي وقۋ بولىمىنە ءتۇستىم. اتىراۋدا تىركەلگەن «دەموس» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ  جەتەكشىسى توعجان قيزاتوۆا دا مەنىڭ شەشىمىمدى قولداپ، بىرگە جۇمىس جاساۋعا شاقىرعان.

كۇزدىڭ سوڭىنا قاراي ەۋروپادا وتەتىن ازاماتتىق قوعام جانە ادام قۇقىقتارى ماسەلەسىن تالقىلايتىن بىرنەشە كونفەرەنتسياعا قاتىسۋىمىز كەرەك ەدى. وسى كەزدە ينتەرنەت جەلىسىنە قازاق قوعامىن ءدۇر سىلكىندىرگەن حات شىقتى. قازاقستاننىڭ باتىس وبلىستارىنداعى زيالى قاۋىم اتىنان جازىلعان اشىق حاتتا مۇناي-گاز وندىرەتىن وڭىردەگى حالىق تۇرمىسىنىڭ ناشارلىعى، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر مەن ەكولوگيالىق پروبلەمانىڭ ابدەن ۋشىققانى، بۇعان ورتالىق بيلىكتىڭ كوز جۇما قاراپ وتىرعانى  ايتىلا كەلە، باتىستىڭ تۋماسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتى پرەزيدەنت سايلاپ الىپ، ءتورت وبلىستىڭ ءوز الدىنا وتاۋ تىگىپ، قازاقستاننان بولىنەتىنى ءسوز بولعان. سەپاراتيزمگە ۇندەيتىن، رۋشىلدىق پەن جۇزشىلدىككە تۇنىپ تۇرعان حاتتى مەن ينتەرنەت ارقىلى ودان ءارى بىرنەشە ادرەسكە تاراتتىم. مۇنى نە ءۇشىن جاساعانىمدى ءوزىم دە ناقتى تۇسىنبەيمىن. ەكولوگياسى ابدەن ناشارلاعان ايماقتا تۇرىپ جاتقان حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا ساياسي شانتاجعا ۇقسايتىن وسىنداي ادىسپەن بيلىكتىڭ نازارىن اۋدارتۋ ءجون بولىپ كورىندى مە، ءوزىمنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرىمە دەگەن ىقىلاسىمدى سول حاتتى تاراتىپ بىلدىرگىم كەلدى مە، انىعىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر ءوزىمدى كەشىرە المايتىن قاتە قادام جاسادىم.

ۇقك قىزمەتكەرلەرى مەنى قىركۇيەك ايىنىڭ باسىندا استانا قالاسىندا قاماۋعا الدى. ولار ءبىر-ەكى كۇن بۇرىن حاتتى جازعان ادامدى اقتوبەدەن ۇستاپ اكەلىپتى. سەپاراتيستىك سيپاتتاعى حاتتى ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى تاراتقانىمدى مەن بىردەن مويىندادىم. تەرگەۋ التى ايعا سوزىلدى. تەرگەۋشىلەردىڭ ويى بويىنشا، بۇل حاتتى جازۋ جانە تاراتۋ – بيلىككە تالاسقان الدەبىر توپتاردىڭ ارەكەتى. بىراق بۇل بولجام ءوزىنىڭ دالەلىن تاپقان جوق.

ءبىر كىسىلىك كامەرادا جاپادان-جالعىز جاتقان ادام جان ازابىن تارتىپ قاتتى قينالادى. «تابليعي جاماعات» ءتارىزدى ەزوتەريكالىق اعىمدار مەن سانامىزدى ورتاعاسىرلىق قاراڭعىلىقپەن بۇركەپ قويعىسى كەلەتىن سالافيلىك يدەولوگيانىڭ موينىما سالماقشى بولعان قامىتىنان بۇلقىنىپ، قايرات كورسەتىپ بوساپ شىققان مەن اياقاستى اعات قادام جاساپ، جىمىسقى ساياسي مۇددە كوزدەگەن الدەبىر توپتىڭ قولجاۋ- لىعىنا اينالىپ، ارانداپ قالعانىما ىشتەي نالىدىم. ءتان ازابىمەن سالىستىرعاندا  جان ازابىنىڭ الدەقايدا اۋىر ەكەنىن بۇتكىل بولمىسىممەن سەزىنىپ، ءوزىمدى كىنالاپ، جىندانىپ كەتۋگە شاق قالدىم. سوت حات اۆتورىنا 3 جىل، سونىڭ ءسوزىن تاراتقانىم ءۇشىن ماعان 4 جىل تۇرمە جازاسىن كەسكەندە دە، «نەگە وعان از، ماعان كوپ» دەگەن سۇراۋلى وي بولعان جوق.  سەبەبى مەن اقيقاتتى تاۋىپ، سول ارقىلى ساياسي كوزقاراسىمدى انىقتاسام دا، قاجەت كەزدە ونى باسشىلىققا الا المادىم، ءبىر ساتتە رۋشىل ەموتسيانىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتتىم، اداستىم. مەنىڭ بۇل قىلىعىمدى قۇداي دا كەشىرمەيتىندەي كورىندى. سول ءۇشىن قانداي جازاعا دا كونۋگە دايىن ەدىم.

سوتتالىپ، الماتى ماڭىنداعى زارەچنوە تۇرمەسىندە جازامدى وتەپ جاتقاندا، ترايباليزم مەن سەپاراتيزمگە سانالى تۇردە قارسى ەكەنىمدى ايتىپ، ءباسپاسوز ارقىلى قازاق قوعامىنا اشىق حات جازدىم.

«قۇرمەتتى وقىرمان، وتانداستار!

قازاق مەملەكەتىنىڭ رەسەيمەن شەكارالاس سولتۇستىك پەن باتىس وڭىرلەرىندە سەپاراتيستىك ويلار مەن قيمىل شارالارعا قولداۋ كورسەتىپ، اقپاراتتىق، قارجىلىق، يدەولوگيالىق كومەك جاساپ وتىرعان شوۆينيستىك، يمپەرياليستىك، كەڭەستىك جۇيەنى اڭسايتىن كۇشتەر ەكەنى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. وعان دالەل – تاۋەلسىز ءبىرتۇتاس ۋكراينا مەملەكەتىن تەرريتوريا- لىق بولشەكتەۋ پروتسەسى جانە سول جوبانى جۇزەگە اسىرىپ جاتقان رەسەيدەگى ساياساتكەرلەر، قارۋلى كۇشتەر، قوعام قايراتكەرلەرى، باق وكىلدەرى، ت.ب.

2013 جىلى عالامتور ارقىلى ەلەكتروندىق ادرەسكە باتىس قازاقستان اقساقالدارىنىڭ اتىنان ي. تاسماعامبەتوۆكە جازىلعان اشىق حاتىن تاراتامىن دەپ 4 جىلعا باس بوستاندىعىمنان ايىرىلدىم. حاتتىڭ ماتىنىندەگى باتىس قازاقستان ءوڭىرىن تولعاندىراتىن كەيبىر ماسەلەلەر مەنى ويلاندىرعانى راس، بىراق تەك تەحنيكالىق تاراتۋشى رەتىندە قاتىسسام دا، الدەكىمدەردىڭ جىمىسقى ساياساتىنا الدانىپ، ارانداتۋشىلىقتىڭ (پروۆوكاتسيا) ەرىكسىز قۇربانى بولعانىما وكىنەمىن. حاتتىڭ اۆتورلارى مەن مۇددەلى توپتاردى قۇپيا مالىمەتتى جاريالاماۋ تۋراسىندا (پودپيسكا و نەرازگلاشەني) قول قويعانىم ءۇشىن ايتا المايمىن. ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەتىن سەپاراتيستىك، ترايباليستىك، شوۆينيستىك، تەرروريستىك، ت.ب. يدەيالارعا  قارسى  ەكەنىمدى  ايتا  وتىرىپ،  قازاق مەملەكەتىنىڭ تۇتاستىعىنا (ۋنيتارلىق), دەموكراتيا مەن زايىرلىلىق، بيىك مادەنيەت پەن وركەنيەتتىك پروتسەسكە جەتەلەيتىن، ليبەرالدى ەكونوميكاعا نەگىزدەلگەن، گۋمانيستىك پرينتسيپتەرگە سۇيەنەتىن، اشىق جانە ازاماتتىق قوعام بولىپ قالىپتاسۋىنا بار كۇش-جىگەرىمدى سالامىن.

 قۇسايىنوۆ تۇراربەك قۇسايىنۇلى،

لا 155/14 تۇزەتۋ مەكەمەسى، زارەچنوە اۋىلى.

18 قاراشا  2015 جىل».

مەن بۇل حاتتى قاماۋداعى جازا مەرزىمىمدى قىسقارتۋ ياكي ەرتە بوسانىپ شىعۋ ءۇشىن جاناشىرلارىمنىڭ وتىنىشىمەن نەمەسە تۇرمە اكىمشىلىگىنىڭ ايتۋىمەن جازعان جوقپىن. تۇرمەدە جاتىپ ءوزىم ىشتەي تۇيسىنگەن قاتەلىگىمدى ەندى قوعام الدىندا مويىنداپ، بەتىمدى اشىپ العىم  كەلدى.

«مەنى تۇرمە تۇزەتتى» دەپ ايتۋدان اۋلاقپىن. سەبەبى وندا ادىلدىك جوق. سوتتالۋشىنىڭ جازاسى – بوستاندىعىن، ەركىندىگىن شەكتەۋ. ءومىر بويى جەكە باس ەركىندىگىم ءۇشىن كۇرەسكەن مەنىڭ تۇرمەگە قامالۋىم – ەڭ اۋىر جازا ەدى. سول ۋايىمنىڭ كەسىرىنەن شالدىققان پسورياز اۋرۋىمدى ماعان بەرىلگەن جازانىڭ قوسىمشا بونۋسى دەپ ءبىلدىم. تۇرمەدە سوتتالۋشىلاردى اسكەري پارادقا شىققان سولداتتارداي ساپ تۇزەتكىزىپ، الاڭدى اينالدىرىپ  جەر تەپكىلەتىپ جۇرگىزىپ قويادى. اياعىما تۇسكەن سالماقتان بالتىرىمنىڭ تامىرلارى سىرتىنا شىعىپ ۆاريكوزعا شالدىقتىم. بۇل ەندى تۇرمە ءتارتىبى دەگەن جەلەۋمەن سوتتالۋشىلارعا ادەيى ءتان جاراسىن سالۋ، قيناۋدان باسقا ەشتەڭە ەمەس. نەمەسە تۇرمەدەگى «ناشارلاپ كەتكەن ءتارتىپتى قالپىنا كەلتىرۋ» ءۇشىن سوتتالۋشىلاردى الاڭعا جيناپ، تىرسەگىنە قۇيىمشاعىن تىرەپ وتىرعىزىپ قويىپ، سىرتتان سويىلمەن قارۋلانعان سولداتتارىن كىرگىزىپ، ۇرىپ-سوعىپ تەپكىلەۋدى «پروفيلاكتيكا» ەمەس،  ساديزم دەپ اتاعان ءجون. سونداي ءبىر «وپەراتسيادا» قاتتى سوققى الىپ، ەكى اپتا بويى جامباسىمدى كوتەرە الماي، تەمىر توسەكتە سۇلاپ جاتتىم.

تۇرمە اكىمشىلىگى سوت شەشىمى بويىنشا بوستاندىعى عانا شەكتەلگەن سوتتالۋشىعا ۇنەمى ءوز تاراپىنان قوسىمشا جازا قوسقىسى كەلىپ تۇرادى. مىسالى، 4 جىلعا سوتتالعان مەن ءتارتىپ بۇزباسام، ەكى جىلدان كەيىن قالعان جازامدى شارتتى تۇردە وتەۋ ءۇشىن تۇرمەدەن بوساپ شىعۋىما بولاتىنى زاڭدا كورسەتىلگەن. بىراق مەنى بوساتپادى. نەگە؟ بۇل سۇراققا ەشكىمنەن جاۋاپ الا المايسىڭ. سوندا بارلىق ازاماتتاردىڭ قۇقىعى تەڭ، زاڭ الدىندا ءبارى بىردەي دەگەن پوستۋلات قايدا قالدى؟! تۇرمە اكىمشىلىگى تاراپىنان جاسالاتىن قىسىم سوتتالۋشىلاردىڭ باسقا جاقتان تىرەك، پانا ىزدەپ توپ-توپقا جىكتەلە باستاۋىنا سەبەپشى بولادى. كەيبىرەۋلەر تۇرمە اكىمشىلىگىنىڭ ىڭعايىنا جىعىلىپ، «حوزبانداعا» كىرەدى. ولار  اسحانا،  تۇرمە   اكىمشىلىگىنىڭ   بولمەلەرىنىڭ  تازالىعىن   قاداعالاۋ  سياقتى قىزمەت جاساپ جۇرەدى. ولارعا اكىمشىلىك وڭ قاباقپەن قارايدى. بۇرىن دىنمەن شارۋاسى بولماعان كەيبىر ادامدار قىسىمعا ۇشىراعاندا ءدىندارلاردىڭ توبىنا قوسىلۋعا ءماجبۇر بولادى. مۇنى جۋرناليستەر «تۇرمەنىڭ يسلاميزاتسيالانۋى» دەپ اتاپ، دابىل قاعىپ ءجۇر. بۇل توپقا كىرەتىندەردىڭ باسىم بولىگى – قىلمىستىق كودەكستىڭ 170 جانە 174-بابتارىمەن سوتتالعاندار. ماعان تاعىلعان ايىپ تا وسى بابتاردىڭ ءبىر تارماعى بولاتىن. تۇرمەگە تۇسكەن ادام جونىندە سوتتالۋشىلار حاباردار بولىپ، ونىڭ ءومىربايانىن تۇگەل ءبىلىپ وتىرادى جانە ونى وزدەرىنىڭ توبىنا قوسىپ الىپ، جاماعاتىنىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋگە دەگەن تالپىنىس بار. زارەچنوە اۋىلى ماڭىنداعى  تۇرمەگە  كەلگەنىمدە،  مەنىمەن ءدىندار  توپتىڭ  وكىلى  اڭگىمەلەستى. العاشىندا «قۇرانشى» ەكەنىمدى بەتىمە باسىپ، كىنالاپ الدى، «اداسپايتىن ادام جوق، تۋرا جولعا بەتبۇرىس جاساساڭ، ءبىزدىڭ قاۋىمنان تىرەك تاباسىڭ»  دەگەن  سىڭايدا  اڭگىمە  باستادى.  مەن  دىني  تاقىرىپتان  قالىس  قالعام  جوق، راتسيونال مونوتەيزم قاعيداتتارى بويىنشا اقيقاتتىڭ نە ەكەنىن ونىڭ وزىنە تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ بەرىپ ەدىم، ويلانىپ تۇردى دا، باسىن ءبىر شايقاپ، جونىنە كەتتى. كوپ ۇزاماي ءدىندارلار قاۋىمىنىڭ ءوز ىشىندە جاساعان ۇيعارىمى قۇلاعىما جەتتى. باسشىسى جاماعات مۇشەلەرىنىڭ ماعان جاقىنداۋىنا، سويلەسۋىنە تىيىم سالىپتى. سەبەبى مەن ولاردىڭ سەنىمىنە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ، يمانىن بۇزادى ەكەنمىن… ولارعا رەنجىگەن جوقپىن – قايتا ءوزىمدى ەركىمە قالدىرعاندارىنا قۋاندىم.

 مەن زارەچنوەداعى تۇرمەدە جاڭاوزەن وقيعاسىنا قاتىستى سوتتالىپ، سوندا جازاسىن وتەپ جاتقان ۆلاديمير كوزلوۆقا قاراپ بوي تۇزەدىم. ول الەۋمەتتىك تەڭدىك، ادىلدىك جولىندا كۇرەسىپ، مۇنايشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعايمىن دەپ تۇرمەگە ءتۇستى. ۆلاديمير كوزلوۆ تۇرمەدە دە ازاماتتىق پوزيتسياسىنان اينىعان ەمەس، ۇنەمى ادىلەتتىلىك جاعىندا بولدى. جازاسىن وتەۋشىلەردىڭ قۇقىقتارىن ايتىپ، ولاردىڭ ەمدەلۋىنە، زاڭدا كورسەتىلگەن باسقا جەڭىلدىكتەرگە قول جەتكىزۋىنە كومەكتەستى. ول ەشكىمدى ۇلتىنا، دىنىنە قاراپ ءبولىپ-جارعان ەمەس. قۇقىقتىق كومەك سۇراپ كەلگەندەردىڭ بارىنە قايدا، قالاي ارىز جازۋدى تاپجىلماي ۇيرەتەتىن، ساۋاتى جەتپەگەندەرگە ەرىنبەي ءوزى جازىپ بەرەتىن، ازاماتتىق قۇقىقتارىن تاباندى قورعاۋعا ۇندەيتىن.  ول وسى ىسىمەن ناعىز ليبەرال-دەموكراتتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى.

قاپاسقا ءتۇسىپ، بارىنەن ءتۇڭىلىپ قينالىپ جاتقاندا «قازاقستانداعى پارلامەنتاريزمدى دامىتۋ قورىنىڭ» ءتورايىمى زاۋرەش باتتالوۆانىڭ ماعان جاساعان مورالدىق قولداۋى ەشقاشان ۇمىتىلماق ەمەس. ول ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ (ەقىۇ) باستاماسىمەن 2013 جىلدىڭ كۇزىندە ۆارشاۆادا وتكەن دەموكراتيا جانە زاڭ ۇستەمدىگى مەن ادام قۇقىقتارىنىڭ ولشەمىنە قاتىستى حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا سويلەدى، قاماۋدا جاتقان مەنىڭ، باسقا دا ساياسي سيپاتتاعى ايىپپەن سوتتالعان قازاقستاندىقتارمەن قاتار، قۇقىقتارىمنىڭ ساقتالماي وتىرعانىن ايتىپ، ماسەلە كوتەردى. وسىدان كەيىن قۇقىق قورعاۋشىلار مەن جۋرناليستەر تۇرمەدە جازاسىن وتەپ جاتقانداردىڭ جاعدايىنا باسا نازار اۋدارا باستادى. مەن دە ەڭسەمدى كوتەرىپ، تۇرمە اكىمشىلىگىنەن مەديتسينالىق كومەك بەرۋ، تۋىستارىممەن كەزدەستىرۋ، حات-حابار الۋ سياقتى  كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىمدى تالاپ ەتتىم. تالابىم ەلەنبەگەن كەزدە قۇقىق قورعاۋشىلارعا ارىزداندىم. ءتانىمدى قاپاستا ۇستاعان تۇرمەدە باسقا دا بوستاندىقتارىمدى ساقتاۋ ءۇشىن قۇقىقتارىمدى قورعاپ قالۋعا تالپىندىم.

زاۋرەش باتتالوۆانىڭ حالىقارالىق بيىك مىنبەردە ايتقان مالىمدەمەسى تۇرمەدە جىگەرىم قۇم بولىپ ۇگىتىلىپ بارا جاتقان ماعان تاعى دا رۋحاني كۇش بەرىپ، قايتا سەرپىلتتى، بۇدان بىلاي قانداي قيىنشىلىق بولسا دا مويىماۋعا ۇيرەتتى. وتكەن ءومىرىمدى، وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ءبىلىپ-بىلمەي ىستەگەن قاتەلىگىمدى جانە جەتىستىگىمدى سىني تۇرعىدا قايتادان وي ەلەگىمنەن وتكىزىپ، ونىڭ ءبارىن اقىلىمنىڭ تارازىسىنا سالىپ  ولشەدىم.  ءوزىم قاتىستى بولعان ەشبىر نارسەنى، ەشقانداي وقيعانى ءومىربايانىمنان سىزىپ تاستاعىم كەلمەدى. مەنى رۋحاني قاپاسقا سالعىسى كەلگەندەرگە، ءوزىنىڭ ساياسي مۇددەسىنە جەتۋدىڭ قۇرالى ەتپەكشى بولعاندارعا دەگەن ىشىمدەگى  بۇرىنعى ىزا مەن كەكتىڭ جالىنىن ءوشىردىم. ولاردى باسقا ەمەس،  ءوزىم ءۇشىن كەشىردىم. سەبەبى ولاردىڭ ءىسى دە مەنىڭ ومىرلىك تاجىريبەمنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەسىن قوستى. مۇنىڭ ءبارى – مەنىڭ تاعدىرىم. ونى كونەرگەن زاتتاي كەرەكسىز قىلىپ كۇرەسىنگە لاقتىرىپ جىبەرە المايسىڭ، اقتىق دەمىڭ تاۋسىلعانشا وزىڭە جابىسىپ بىرگە جۇرەدى. مەن ءۇشىن ءومىر – جاراتىلىسىمدى، قۇداي بەرگەن رۋحاني ەركىندىگىمدى ساقتاپ قالۋ جولىنداعى كۇرەس. وتكەن ومىرىمنەن جيناعان تاجىريبەمنىڭ ءبارىن سول كۇرەسكە پايدالانامىن دەگەن شەشىمگە كەلدىم.

ەپيلوگ ورنىنا

مەن سانالى ءومىرىمنىڭ ءبىر كەزەڭىن عانا بايانداعان اڭگىمەنى تۇيىندەگىم كەلمەيدى. جۇمىس جوسپارىمدى، الدىما قويعان ماقساتىمدى جاريالاۋدى دا ءجون كورىپ وتىرعام جوق. مەنى  قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە قولداپ، سەنىمىمنەن اينىماي، ازاماتتىق پوزيتسيامدى ساقتاپ قالۋىما ءۇمىت بەرىپ، جىگەر قوسقان ادامدارعا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. ولار: «قازاقستانداعى پارلامەنتاريزمدى دامىتۋ قورىنىڭ» ءتورايىمى زاۋرەش باتتالوۆا، «دەموس» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى توعجان قيزاتوۆا، قۇقىق قورعاۋشىلار اسەل نۇرعازيەۆا مەن باقىتجان تورەعوجينا، ادۆوكات جانار بالعاباەۆا،   جۋرناليست ءنازيرا دارىمبەت، دوسىم ءارى جاناشىر اعام سەرىك اباي. ورەسى بيىك وسىنداي ازاماتتاردىڭ زامانداسى بولىپ، قاتار جۇرگەنىمدى ماقتانىش ەتەمىن.

سوڭى.

اۆتوردىڭ پىكىرى رەداكتسيانىڭ كوزقاراسىن بىلدىرمەيدى!

پىكىرلەر