"حالىقتىڭ اش قۇرساق ەكەنىن مويىندايتىن كەزەڭ جەتتى",-دەيدى ساراپشىلار
«اناليتيك» تالداۋ ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە قازىر رەسپۋبليكا حالقىنىڭ 30 پايىزى اس-اۋقاتتان ۇنەمدەپ كەتتى. سەبەبى قىمباتشىلىق قاتتى يەك الىپ بارادى. بۇگىندە تاپقان تابىسى مەن كۇن كورىس دەڭگەيى قابىسپايتىنداردىڭ قاتارى كوپ.
مىسالى، بىزدەگى ورتاشا جالاقى كولەمى 130 مىڭ تەڭگەنىڭ اينالاسىندا. ال ەندى قازىر ءبىر ايعا ەڭ از دەگەندە ازىق-تۇلىك ساتىپ الۋعا 60-70 مىڭ تەڭگە كەتەدى. قالا حالقىنىڭ تولەيتىن كوممۋنالدىق قىزمەتاقىسى بار. اۋىل حالقىنىڭ جەم-شوبىنەن باستاپ وتىن-سۋىنا دەيىن قىمباتتاعان. الداعى ۋاقىتتا دا قىمباتشىلىقتىڭ ودان ءارى بەلەڭ المايتىنىن قاتىستى ەشبىر ينستانتسيا كەپىلدىك بەرە المايدى.
بۇل رەتتە ەكونوميست-ساراپشى داۋرەن ارىن «ءبىز قازىر الەۋمەتتىك از قامتىلعان توپتارعا ۇلكەن سالماق ءتۇسىرىپ وتىرمىز. ۇكىمەتكە حالىقتىڭ اش قۇرساق ەكەنىن مويىندايتىن كەزەڭ جەتتى. سوڭعى ءۇش جىلدا حالىقتىڭ اقشانى تاماقتان ۇنەمدەۋى كوپ نارسەنى اڭعارتادى»،-دەيدى.
ساراپشى داۋرەن ارىننىڭ ايتۋىنشا، ۇكىمەت الداعى ەكى جىلدا ساۋاتتى شەشىمدەر قابىلداۋى ءتيىس. اسىرەسە ەلدەگى ورتاشا جالاقى مەن ەڭ تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيىنە قاتىستى ناقتى شەشىمدەر قابىلدايتىن كەزەڭ جەتتى. ول ءۇشىن مامان ايتىپ وتىرعانداي، حالىقتىڭ ازىق-تۇلىك تۇتىناتىن سەبەتىنەن باستاپ، ورتاشا جالاقى كولەمى، كۇن كورىس دەڭگەيى قايتا سۇرىپتالۋى قاجەت.
«دامىعان ەلدەرمەن ءبىزدىڭ ورتاشا جالاقى مولشەرىن سالىستىرۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز. بىراق ءبىز وركەنيەتكە ۇمتىلعان ەل بولعاندىقتان ولاردىڭ جاقسى جاعىن الىپ قالۋعا تىرىسۋىمىز كەرەك. بىرقاتار دامىعان ەلدەردە ورتاشا جالاقى مولشەرى 4500 دوللاردى قۇرايدى. مىسالى، كورەيا حالقى جۇمىسپەن قامتۋ كەزىندە ءوندىرىستى ۇجىممەن باسقارۋ ءتاسىلىن جاقسى مەڭگەرگەن. ولار حالىقتىڭ پىكىرىمەن ساناسا بىلەدى. كوپتەگەن ەلدەر وزدەرىنىڭ تابيعي بايلىعىن ادام رەسۋرسىن دامىتۋ ءۇشىن پايدالانادى. بىرىنشى كەزەكتە ادام كاپيتالىن دامىتۋدى قولعا العان مەملەكەتتەر قازىر ۇتىلمايدى. سوندىقتان بىزگە دە وسى باعىتتى ۇستانۋ كەرەك»،- دەيدى داۋرەن ارىن.
ەكونوميست ماماننىڭ بايىپتاۋىنشا، كەلەر جىلى قىمباتشىلىق قويۋلانا تۇسەدى. الەمدىك ەكونوميكادا قالىپتاسىپ وتىرعان جايتتىڭ ءوزى مۇنى اڭعارتىپ وتىر. سوندىقتان ءبىزدىڭ اتقارۋشى ورگاندارعا بولاشاقتا قاجەتتى شەشىمدەر قابىلداۋى كەرەك بولادى. ول ءۇشىن ەكونوميست-عالىمدار ايتىپ وتىرعان مىناداي ۇسىنىستارعا نازار اۋدارىلعانى ءجون:
ا) ينفلياتسيا جەپ قويعان حالىقتىڭ اقشاسى قايتۋى ءۇشىن ورتاشا جالاقى كولەمىن ءوسىرۋ كەرەك. بۇل اسىرەسە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەن الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەرگە قاتىستى ايتىلىپ وتىرعان ۇسىنىس.
ءا) ۇكىمەت مونوپوليستەرگە شەكتەۋ قويا ءبىلۋى كەرەك. تاريف باعاسىن قولدان كوتەرۋگە، گاز، جانار-جاعارماي باعاسىن ورىنسىز قىمباتتاتۋعا جول بەرىلمەۋى قاجەت.
ب) وتاندىق ءونىم وندىرەتىن كاسىپورىندارعا سالىقتىق جەڭىلدىكتەردەن بولەك تاريفتىك جەڭىلدىكتەر قاراستىرلسا ءجون بولار ەدى. سەبەبى جىلۋ-جارىق، جول تاسىمالى قىمباتتاعان سايىن ولار دا ءونىم باعاسىن وسىرە قويادى. وسى ماسەلەنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەرگە جەڭىلدىكپەن قولداۋ بىلدىرگەن ابزال.
ۆ) حالىق ەڭ كوپ تۇتىناتىن ونىمدەر ارزان بولۋى ءۇشىن مەملەكەتىك ارزان دۇكەندەر جەلىسى اشىلسا ءجون بولادى. ول دۇكەندەرگە ونىمدەر زاۋىتتان شىققان ءوز باعاسىمەن جەتكىزىلىپ وتىرسا اناعۇرلىم ارزان بولادى.
اتالمىش ۇسىنىستاردى العا تارتقان ەكونوميست-ساراپشى «ءبىرىنشى كەزەكتە وسى اتالعان ۇسىنىستار جۇزەگە اسسا حالىقتىڭ موينىنداعى اۋىرتپاشىلىق ءسال-ءسال جەڭىلدەر ەدى» دەيدى.
قارلىعاش زارىقحانقىزى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
