ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، الداعى ەكى جىلدا بىزدەگى ساۋدا جۇيەسىنە قاتىستى حالىققا دا، نارىققا دا ءتيىمدى ارەكەتتەر جاساۋ كەرەك. سەبەبى كيىم-كەشەك سالاسىندا قازىر بەي-بەرەكەتسىزدىك ورىن العان. سىرتتان تاۋار اكەلەتىن ساۋداگەرلەر تاۋارلارىنا 5-6 ەسە ۇستەمە باعا قوسىپ، ءوز بىلگەندەرىن ىستەۋدە. «سوندىقتان ناق وسى سالاعا باقىلاۋ قاجەت» دەيدى ماماندار.
ول ءۇشىن ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ساۋدا نۇكتەلەرىن اشقان ابزال. جالپى، ارزان ساۋدا نۇكتەلەرى دەگەندە بىزدە ءبىراز ساۋساقپەن سانامالايتىن ازىق-تۇلىك دۇكەندەرى بار. ال كيىم-كەشەگىن تاعى باسقا قاجەتتىلىگىن وتەيتىن بولسا قاراپايىم قاۋىم قارا بازاردى جاعالايدى. بىراق بۇگىندە سول قارا بازاردىڭ وزىندە تاۋار باعاسى قۇبىلىپ ىرىققا كونبەي تۇر.
بۇل رەتتە ەكونوميست-ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆ:
«ءبىزدىڭ ۇكىمەت بانك سەكتورىنىڭ جۇمىسىنا ارالاسۋدا، ءبىرشاما كومپانيالاردىڭ دا تىنىس-تىرشىلىگىنە مەملەكەتتىك باقىلاۋ كۇشەيتىلدى. وسىندايدا «ساۋدا كاپيتالىنا نەگە مەملەكەت ارالاسپاۋى كەرەك» دەگەن وي تۋىندايدى. ءوز باسىم، بۇل تۇرعىدا «ەلدە جەڭىل ونەركاسىپ ونىمدەرىن ارزانداتىلعان باعامەن حالىققا ۇسىناتىن مەملەكەتتىك ساۋدا دۇكەندەرىن اشۋ كەرەك» دەپ ويلايمىن. ارينە، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە كيىم-كەشەك اتاۋلى شەتتەن كەلەتىنى بەلگىلى. وسى تۇرعىدا مەملەكەتتىك باقىلاۋ ورناتىلىپ، سول شەتتەن كەلەتىن تاۋارلاردى ەشبىر دەلدالدارسىز بىردەن مەملەكەتتىك دۇكەندەرگە اكەلىپ ءتۇسىرىپ وتىرساق، سوندا حالىقتىڭ ارزان كيىم-كەشەككە قولى جەتەر ەدى. بۇلاي ەتپەسەك، ءبىزدىڭ ەلدەگى ساۋدا نۇكتەلەرىنىڭ دەنى جەكەمەنشىكتىڭ قولىنا ءوتىپ كەتتى. ولار ويىنا كەلگەن باعالارىن اسپانداتىپ تۇر. بۇل ءۇردىس ساۋدا جۇيەسىنىڭ ءمىنىن كوبەيتپەسە، ازايتقان جوق. ساۋدا نۇكتەلەرىنىڭ، ساۋدا-ساتتىقتىڭ تۇگەلدەي جەكەمەنشىكتىڭ قولىنا ءوتۋى ساۋدا سالاسىنداعى ساۋاتسىزدىقتى ۇلعايتىپ وتىر. سوندىقتان ەلدە مەملەكەتتىك ساۋدا دۇكەندەرى اشىلۋى كەرەك. بۇل سالاعا جاڭاشا سەرپىن قاجەت»، – دەيدى.
نەگىزىنەن ساۋدا-ساتتىق حاقىندا ءسوز ەتكەندە مامانداردىڭ دەنى «ەرتەرەك بولجام جاساۋعا، جوسپار قۇرۋعا جانە قاجەتتى نارسەنى مەزگىلىنەن بۇرىن الۋعا قامدانعان ءجون» دەسەدى. بۇل پىكىرلەر ارينە، «قىس قامىڭدى جاز سايلا» دەگەن ناقىلدى ناقتىلاي تۇسەدى.
«جالپى، قازاق قاۋىمى جانتالاسىپ ساۋدا جاساۋعا بەيىم. كەز كەلگەن زاتتى ناق سول قاجەتتى كۇنى الۋعا دايارمىز. مىسالى، وقۋ جىلى باستالارداعى جاعدايدى عانا ايتالىقشى، سول مەرزىمدە قارا بازارعا بارساڭىز، مەكتەپ قاجەتتىلىگىن وتەۋگە قاربالاسقان حالىق. بۇقارانىڭ ءبىر پاراسى بالاسىن مەكتەپكە دايارلاۋ ءۇشىن قولىنداعى بار قارجىسى جەتپەي مالىن ساتىپ جاتسا، ەندى ءبىرى قارىزدانىپ-قاۋعالانىپ وقۋ قۇرال الىپ، مەكتەپ فورماسىن تۇگەندەپ الەك بولادى. ساۋدانىڭ قىزعان شاعى ەكەنىن سەزىنىپ، الدىن-الا بولجاپ وتىراتىن ساۋداگەر قاۋىمى بۇل مەزەتتە مەكتەپ فورماسىنىڭ باعاسىن اسپانداتىپ قويادى. حالىق امالسىز، قاجەتتىلىك بولعان سوڭ ساۋدالاسپاي-اق الىپ جاتادى. ەندى ورتاشا ەسەبىن شىعارىپ كورەلىك: 1 مەكتەپ فورماسى ورتا ەسەپپەن 15 مىڭ تەڭگە بولسا، ءبىر بالانىڭ وقۋ قۇرالدار جيىنتىعى 20 مىڭ تەڭگەنى قۇراسىن; ال مەكتەپكە قاجەتتى وقۋلىق كىتاپتارى ءسوز جوق 25 مىڭ تەڭگەدەن اينالارى ءسوزسىز. سوندا ءبىر بالانى مەكتەپكە دايارلاۋ ءۇشىن ورتاشا ەسەپپەن جوق دەگەندە ءبىر وتباسىنا 50-60 مىڭ تەڭگە قاجەت. ال ءبىر وتباسىندا ءۇش-ءتورت بالا بولسا ەرىكسىز نەسيە الاسىز نەمەسە قولداعى مالىڭىزدى ساتاسىز بولماسا بىرەۋدەن قارىز سۇرايسىز»،-دەيدى.
بىزدەگى مەرزىمدىك ساۋدانىڭ سيپاتىن وسىلاي تىزبەلەگەن مامان كەلەر جىلى كيىم-كەشەك ساۋداسى تىپتەن قىمباتتاي تۇسەتىنىن العا تارتتى.
«سەبەبى 2020 جىلدان باستاپ، جانارماي سالىعى كوتەرىلەدى. ال بۇل دەگەنىڭىز - جانارمايدىڭ جوق دەگەندە 10-15 تەڭگەگە قىمباتتايتىنىن كورسەتەدى. جانارماي قىمباتتاسا ساۋداگەرلەر ترانزيتتىك شىعىنىن دا تاۋارىنا قوسادى. كوك قاعاز قىمباتتاسا دا، ولار كيىم-كەشەكتى بىردەن قىمباتتاتىپ قويادى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا حالىققا كيىم-كەشەك ساتىپ الۋ قيىنداي تۇسەدى. قازىرگى قىمباتشىلىقتىڭ ءوزى حالىققا وڭاي ءتيىپ وتىرعان جوق. قازىردىڭ وزىندە حالىقتىڭ 30 پايىزى اس-اۋقاتتان ۇنەمدەپ ءجۇر. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن مەملەكەتتىك ساۋدا دۇكەندەر جەلىسىن دامىتۋ ءتيىمدى»،-دەيدى ەكونوميست-عالىم جاڭاباي الدابەرگەنوۆ.
قارلىعاش زارىقحانقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
