"Halyqtyŋ aş qūrsaq ekenın moiyndaityn kezeŋ jettı",-deidı sarapşylar
«Analitik» taldau ortalyǧynyŋ mälımetınşe qazır respublika halqynyŋ 30 paiyzy as-auqattan ünemdep kettı. Sebebı qymbatşylyq qatty iek alyp barady. Bügınde tapqan tabysy men kün körıs deŋgeiı qabyspaityndardyŋ qatary köp.
Mysaly, bızdegı ortaşa jalaqy kölemı 130 myŋ teŋgenıŋ ainalasynda. Al endı qazır bır aiǧa eŋ az degende azyq-tülık satyp aluǧa 60-70 myŋ teŋge ketedı. Qala halqynyŋ töleitın kommunaldyq qyzmetaqysy bar. Auyl halqynyŋ jem-şöbınen bastap otyn-suyna deiın qymbattaǧan. Aldaǧy uaqytta da qymbatşylyqtyŋ odan ärı beleŋ almaitynyn qatysty eşbır instansiia kepıldık bere almaidy.
Būl rette ekonomist-sarapşy Däuren Aryn «bız qazır äleumettık az qamtylǧan toptarǧa ülken salmaq tüsırıp otyrmyz. Ükımetke halyqtyŋ aş qūrsaq ekenın moiyndaityn kezeŋ jettı. Soŋǧy üş jylda halyqtyŋ aqşany tamaqtan ünemdeuı köp närsenı aŋǧartady»,-deidı.
Sarapşy Däuren Arynnyŋ aituynşa, ükımet aldaǧy ekı jylda sauatty şeşımder qabyldauy tiıs. Äsırese eldegı ortaşa jalaqy men eŋ tömengı kün körıs deŋgeiıne qatysty naqty şeşımder qabyldaityn kezeŋ jettı. Ol üşın maman aityp otyrǧandai, halyqtyŋ azyq-tülık tūtynatyn sebetınen bastap, ortaşa jalaqy kölemı, kün körıs deŋgeiı qaita sūryptaluy qajet.
«Damyǧan eldermen bızdıŋ ortaşa jalaqy mölşerın salystyrudyŋ özı yŋǧaisyz. Bıraq bız örkenietke ūmtylǧan el bolǧandyqtan olardyŋ jaqsy jaǧyn alyp qaluǧa tyrysuymyz kerek. Bırqatar damyǧan elderde ortaşa jalaqy mölşerı 4500 dollardy qūraidy. Mysaly, Koreia halqy jūmyspen qamtu kezınde öndırıstı ūjymmen basqaru täsılın jaqsy meŋgergen. Olar halyqtyŋ pıkırımen sanasa bıledı. Köptegen elder özderınıŋ tabiǧi bailyǧyn adam resursyn damytu üşın paidalanady. Bırınşı kezekte adam kapitalyn damytudy qolǧa alǧan memleketter qazır ūtylmaidy. Sondyqtan bızge de osy baǧytty ūstanu kerek»,- deidı Däuren Aryn.
Ekonomist mamannyŋ baiyptauynşa, keler jyly qymbatşylyq qoiulana tüsedı. Älemdık ekonomikada qalyptasyp otyrǧan jaittyŋ özı mūny aŋǧartyp otyr. Sondyqtan bızdıŋ atqaruşy organdarǧa bolaşaqta qajettı şeşımder qabyldauy kerek bolady. Ol üşın ekonomist-ǧalymdar aityp otyrǧan mynadai ūsynystarǧa nazar audarylǧany jön:
A) İnfliasiia jep qoiǧan halyqtyŋ aqşasy qaituy üşın ortaşa jalaqy kölemın ösıru kerek. Būl äsırese memlekettık qyzmette jürgen äleumettık qyzmetkerlerge qatysty aitylyp otyrǧan ūsynys.
Ä) Ükımet monopolisterge şekteu qoia bıluı kerek. Tarif baǧasyn qoldan köteruge, gaz, janar-jaǧarmai baǧasyn orynsyz qymbattatuǧa jol berılmeuı qajet.
B) Otandyq önım öndıretın käsıporyndarǧa salyqtyq jeŋıldıkterden bölek tariftık jeŋıldıkter qarastyrlsa jön bolar edı. Sebebı jylu-jaryq, jol tasymaly qymbattaǧan saiyn olar da önım baǧasyn ösıre qoiady. Osy mäselenıŋ aldyn alu üşın otandyq önım öndıruşılerge jeŋıldıkpen qoldau bıldırgen abzal.
V) Halyq eŋ köp tūtynatyn önımder arzan boluy üşın memleketık arzan dükender jelısı aşylsa jön bolady. Ol dükenderge önımder zauyttan şyqqan öz baǧasymen jetkızılıp otyrsa anaǧūrlym arzan bolady.
Atalmyş ūsynystardy alǧa tartqan ekonomist-sarapşy «bırınşı kezekte osy atalǧan ūsynystar jüzege assa halyqtyŋ moinyndaǧy auyrtpaşylyq säl-säl jeŋılder edı» deidı.
Qarlyǧaş ZARYQHANQYZY,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
