اللا تاعالا قازاققا باسقا حالىقتاردا كەزدەسە بەرمەيتىن نەبىر عاجايىپ ونەر تۇرلەرىن تارتۋ ەتكەن. ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى، بۋىرقانىپ-بۇرسانىپ سۋىرىلا سويلەپ كەتسە، قاراسوزدىڭ قاھارىمەن نەبىر حان-سۇلتانداردى قامىستاي قالتىراتىپ، مەيىرلەنىپ مەكىرەنە سويلەپ، بۇكىل جان الەمىنىڭ جىلۋى مەن شۋاعىن ءتىل ۇشىنان توگىلدىرگەندە وردالى جىلانعا بي بيلەتكەن شەشەندىك، قاجەت ساتتە قاپتاعان قالىڭ جاۋعا قارسى سەرمەلگەن اق سەمسەردەي الماس جىردى اعىل-تەگىل اعىنداتاتىن سۋىرىپسالما اقىندىق، ەردىڭ قۇنىن ەكى اۋىز سوزبەن شەشىپ تاستايتىن تاپقىرلىق سياقتى عاجايىپ ونەر تۇرلەرى قازاقتان باسقا قاي ۇلتتا بار؟ وسى كۇنگى قازاق شونجارلارىن تىلىنە تابىندىرىپ قويعان ورىستا بار ما، الدە الەمدەگى ەڭ ءبىر جۇتاڭ ءتىل بولسا دا اعىلشىن ءتىلىن بىلمەيتىن ادامدى ادام دەپ ەسەپتەمەيتىن اعىلشىندا بار ما؟ مۇنداي تەكتى دە كيەلى ونەر تۇرلەرى ورىستا دا، اعىلشىندا دا اتىمەن جوق! ال كۇي ونەرى شە؟ كۇي جانرى بار حالىق – الەمدەگى ەڭ ءبىر سەزىمى سەرگەك، ويى ۇشقىر، جان دۇنيەسى وتە باي حالىق.
كۇي ونەرى – قازاق حالقىنىڭ ەڭ باستى رۋحاني بايلىعىنىڭ، جان دۇنيە بايلىعىنىڭ ەڭ ءبىر كيەلى، قاسيەتتى ءتۇرى. بۇرىنىراقتا ارال-شالقار وڭىرىندە اۋىلداعى ءىرىلى-ۋاقتى توي-تومالاقتاردا، شال-شاۋقاننىڭ باسى قوسىلىپ ءبىر ۇيدە ءماسليحات، ءماجىلىس قۇرىپ وتىرعاندا سولار ورتاعا اۋىلدىڭ ءبىر كۇيشىسىن الدىرتىپ، كۇي تىڭدايتىن. بۇل ايماقتا ەكىنىڭ ءبىرى دەرلىك نە دومبىرامەن ءان سالىپ، نە كۇي تارتاتىن. سوندا سول شالداردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ءاۋ دەپ ءان سالمايتىنى، دىڭ ەتكىزىپ دومبىرا تارتپايتىنىنىڭ ءوزى (دومبىرادا وينايدى ەمەس) الگى كۇيدىڭ ىرعاعىنا بەرىلىپ، كوزىن تارس جۇمىپ الىپ، اندا-ساندا «بەۋ، ءدۇنيا-اي» دەپ قويىپ، ەندى بىردە ەكپىندەتكەن، داۋىلداتقان، جاۋعا قارسى اتتانداعان ەرەۋىل كۇيلەرگە ەلىرىپ، وتىرعان ورنىنان قوپاڭداپ تۇرەگەپ كەتە جازدايتىنىن تالاي كورگەنبىز. ونىڭ سىرىن ەندى عانا ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز. سويتسەك، كۇي دەگەنىڭىز قازاقتىڭ بۇكىل تاريحىنىڭ شەجىرەسى، جۇرەك ءلۇپىلىنىڭ جازباسى (كارديوگرامماسى), جابىرقاسا مۇڭداسى، جادىراسا سىرلاسى ەكەن عوي.
ءيا، كۇي – قوسىلا الماي شەرمەندە بوپ وتكەن قوس جۇرەكتىڭ وكىنىش پەن وكسىككە تولى ۇزدىككەن ءۇنى، قايعى-قاسىرەتكە دۋشار بولسا، زارى مەن مۇڭىنىڭ، ازاتتىق پەن ەركىندىك (تاۋەلسىزدىك، ەگەمەندىك ەمەس) ءۇشىن قان كەشىپ، جان بەرىپ، جان الىسقان ارپالىسقا تولى ساتتەرىنىڭ ەڭ شەبەر، ەڭ ءبىر سىرلى شەجىرەشىسى بولىپ كەلگەن ەدى. ال قازىر شە؟
قازىر قازاقتىڭ قازان ۇستاعانى قايسى، قالام ۇستاعانى قايسى، دومبىرا ۇستاعانى قايسى، كوسەۋ ۇستاعانى قايسى ەكەنىن اجىراتۋ مۇمكىن بولماي قالعان، اتتىنىڭ ءسوزىن جاياۋ سويلەگەن مىنا زاماندا كۇي قانداي كۇيگە ءتۇستى؟ بۇرىن كۇيدى ورىسشا وقىعان، ورىسشا تاربيەلەنگەن، جانى قازاققا جات ماڭگۇرتتەر عانا تۇسىنبەيدى، سولار عانا كۇي تىڭداماق تۇگىل، ونى مازاق قىلادى دەپ كۇيىنەتىنبىز. قازىر شە؟
قازىر نەبىر ۇلى وي-سانا مەن ۇشان-تەڭىز ۇلاعاتقا تولى، ونە بويى ماحابباتتىڭ مولدىرلىگىنەن، ادامزات اتاۋلىمەن بىرگە تۋىپ، بىرگە ولەتىن زار مەن مۇڭنان تۇراتىن، شابىتتانسا شارتاراپقا شادىمان شاتتىقتىڭ شۋاعى مەن شۇعىلاسىن شاشىپ، ءار الۋان كۇيگە تۇسىرەتىن وسىناۋ ۇلى ونەردىڭ ءوز ەلىندەگى جاعدايىنا قاراپ وتىرعاندا ۇرپاعىنا وكپەلى داناگوي قاريا كوز الدىڭىزعا كەلەدى. ويتكەنى كۇي-اتاڭىز بۇگىندە ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن سىرلاسى، جانىن ۇعار ەڭ جاقىن مۇڭداسى قازاق دەپ اتالاتىن باستى تىڭدارمانىنان ايىرىلىپ بارادى. ونىڭ ەڭ باستى سەبەبىنىڭ ءبىرى – بۇگىندە قازاقستاننىڭ بۇكىل ونەر ساحناسىن «ەرىنبەگەن ەتىكشى بولادىنىڭ» كەرىنە كەلتىرۋ بولىپ وتىر. قازىر توڭىرەگىمىز باتىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ، امەريكانىڭ ىڭ-جىڭ، ۋ-شۋ، داڭعىر-دۇڭعىرىنان قۇلاق تۇندىرىپ تۇر. ول از بولعانداي، قازاقستان تەلەارنالارىندا كورسەتىلىپ جاتقان «ەكى جۇلدىز»، «ءبىر جارىم جۇلدىز» سياقتىلارعا قاراپ وتىرىپ، قازاق ءوزىنىڭ ۇلتتىق ونەرىنەن، ۇلتتىق مادەنيەتىنەن، ۇلتتىق ساناسىنان، تىلىنەن مۇلدە اجىراپ بارا جاتقان جوق پا ەكەن دەگەن دە ويعا كەتەسىڭ. ولاردى ونەر تۋرالى كورسەتىلىم – توك-شوۋ دەگەننەن گورى قازاق ونەرىنە جاسالىپ جاتقان قيانات دەۋگە بولادى. بۇلار تۋرالى اڭگىمە ءوز الدىنا. اڭگىمە قازاق ۇلتىنىڭ باسقالاردان وزگەشەلىگىن پاش ەتىپ، نەبىر حالىقارالىق ۇلى دۋمانداردا قۇرمانعازى اتىنداعى وركەستر ۇنىمەن اسپان استىن دۇبىرگە تولتىراتىن كۇي قۇدىرەتىنىڭ ورنىن تەلەديداردا، راديودا قازاقتىڭ جان دۇنيەسىنە، ۇعىمىنا، تاربيەسىنە جات مۋزىكا باسىپ بارا جاتقانى تۋرالى.
ايتپاقشى، وسى وركەستر بۇرىن قازاقتىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار وركەسترى دەپ اتالاتىن، قاي ادامنىڭ ويلاپ تاپقانىن كىم ءبىلسىن، ول قازىر حالىق اسپاپتارى وركەسترى دەپ اتالادى.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقتىڭ ۇلى مادەني مۇراسى – كۇي ونەرىنەن الىستاپ بارا جاتقانىمىز زامانا شىندىعىنا اينالىپ وتىر. ەگەر قازاق ۇلتى ءوزىنىڭ اتاتەگىنەن قانىنا سىڭگەن كۇي ونەرىنەن بۇدان ءارى وسىلاي الشاقتاپ، بۇدان ءارى باتىستىڭ نازىك سەزىمنەن، وردالى ويدان جۇرداي داڭعازا، دابىرا ونەرىن تەلەديدار، راديو ارقىلى ءالى دە شىرقاتا بەرسە ماڭگۇرت ۇلتقا اينالادى. راديو مەن تەلەديدار ارقىلى ءارتۇرلى مەرەكەلەردە، توي-تومالاقتا «سارىارقانى»، «كوڭىلاشار» مەن «ادايدى» ءبىر-ەكى رەت وركەسترمەن دۇبىرلەتىپ وتە شىعۋ ونەردى ناسيحاتتاۋ ەمەس. ول قازاقتى الدارقاتۋ عانا، ءارى كەتسە، ەكزوتيكالىق ءبىر ساتتىك كورىنىس قانا. ياعني قازاقتىڭ ۇلتتىق مادەني مۇراسىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزىپ، سول ۇرپاقتىڭ قازاقى جان دۇنيەسىن باسقامەن بىلعاماۋدىڭ ءبىر جولى كۇي ونەرىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ بولۋى كەرەك. جۇزدەگەن، مىڭداعان جىلدار بويى، ءتىپتى بەرىرەكتەن باستاعاننىڭ وزىندە قورقىت بابا عۇمىر كەشكەن داۋىردەن بەرمەن قازاقتىڭ جانسەرىگى بولىپ، ءاربىر قۋانىشى مەن رەنىشىنىڭ، ارمانى مەن مۇددەسىنىڭ، جۇرەك ءلۇپىلىنىڭ جازباسىنداي بولىپ كەلە جاتقان قوبىزبەن، دومبىرامەن تارتىلاتىن ءار كۇيدىڭ شىعۋ تاريحى بار ەكەنىن دە بۇگىنگى ەكى قازاقتىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى. ونى ايتامىز-اۋ، بۇگىنگى قازاقتار دومبىرا تارتادى، قوبىز تارتادى دەمەي، دومبىرادا، قوبىزدا وينايدى دەپ ورىسشادان تۇپ-تۋرا تارجىمەلەپ سويلەيتىن ماسقاراعا ۇشىرادى. مىسالى، «بالبىراۋىن» دەگەن كۇيدى قۇرمانعازى براۋن دەگەن الدە گرافتىڭ، الدە دۆورياننىڭ بالىنا ارناپ شىعارعان ەكەن دەگەن سوراقى «تاريحتى» تاراتىپ جۇرگەندەر دە – وسىنداي ءوزى دە، ءسوزى دە بۋدانداستىرىلىپ كەتكەن قازاقتار. شىندىعىندا، ول كادىمگى «بالبىراۋ»، «بالبىراتۋ» دەگەندى عانا بىلدىرەدى. قۇرمانعازىنىڭ ءار كۇيىنىڭ دەرلىك تاريحى، كەيىپكەرى بار. مىسالى، «كوبىك شاشقاندى» كۇي اتاسى العاش رەت كاسپي تەڭىزىن (حازار تەڭىزى) كورگەندە شىعارعانى تۋرالى دەرەك بار. ال «قايران شەشەم» مەن «امان بول، شەشەم، امان بول» ورىس ساربازدارى قول-اياعىن كىسەندەپ الىپ بارا جاتقان ساتتەگى «سەنى وسىنداي كۇيگە سالىپ قويدىم-اۋ» دەگەن اناسىنا دەگەن اياۋشىلىقتان تۋسا، ءبىر جاعىنان، «مىنا كاپىرلەردىڭ الدىندا نەگە كوز جاسىڭدى كورسەتەسىڭ؟»– دەپ جاعىنان شاپالاقتان تارتىپ جىبەرگەن اناسىنىڭ قاجىرلىلىعىنا، نامىسقويلىعىنا دەگەن زور ريزاشىلىقتان تۋعان ەكەن.
ال كوكىرەگىندە جارىق تۇسەتىن سىزاتى بار پەندە تىڭداپ وتىرعاندا ارا-تۇرا ءبىر كۇرسىنىپ قالماي تىڭداي المايتىن «نار يدىرگەن» كۇيىن بىرەۋلەر حالىقتىكى، بىرەۋلەر ەستورەنىكى دەيدى. بۇل كۇي تۋرالى كەزىندە جازۋشى تاحاۋي احتانوۆ اڭىز ىزىمەن اڭگىمە جازعان. بۇل كۇيدەگى بوتاسىز قالعان، ءسۇتى سۋالعان، ءوزى دە سۋالىپ، ءتىرى تۋلاققا اينالعان قارا ناردىڭ شەرلى قۇساسى، شىنىمەن جاۋقازىنداي جەلبىرەگەن جاستىق شاعىم مىنا قاۋساعان كۇيشى شالدىڭ استىندا جانشىلماق پا دەپ كۇيگە يىگەن ناردىڭ ەمشەگىن قىسىپ، ءسۇتىن شىعارماي تۇرعان قىزدىڭ قارا بۇلتتاي قايعى-قاسىرەتى، اقىرىندا شالدىڭ قولىنان دومبىرانى الىپ، جاس جىگىتتىڭ كۇيدى جالعاستىرا جونەلگەنىن كورگەن قىزدىڭ ساۋساعىنىڭ اراسىنان ءسۇتتىڭ ساۋىلداي جونەلۋى – ءبارى-ءبارى قولمەن سالعان سۋرەتتەي كوز الدىڭنان ءوتىپ جاتادى. جانە كۇيشىلەر زامانىندا ءوزى تارتىپ وتىرعان كۇيدىڭ ءار ءساتىن اڭگىمەلەپ تە وتىراتىن بولعان. مىسالى، ارال، شالقار وڭىرىندە مارقۇم باقىت باسىعاراەۆ، مەرگەنباي ناۋانوۆ دەگەن كۇيشىلەر سويتەتىن. اسىرەسە، «جەم سۋىنىڭ تاسۋى»، «شىنىاياق تاستار»، «اداي» كۇيلەرىن تارتىپ وتىرىپ: «مىنە، تولقىن جاعالاۋداعى جارلاۋىتقا سوعىپ جاتىر، مىنە، ءبىر ۋىس توپىراق سۋعا شولپ ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى» نەمەسە «ادايدىڭ» ءۇشىنشى بولىمىنە كەلگەندە «ال ەندى ادايلار مەن ورىس اسكەرلەرى قىرىلىسىپ جاتىر» دەپ ارا-تۇرا ايتىپ قالىپ وتىراتىن ەدى.
ءيا، كۇيدى قازاقتىڭ ەكىنشى ءتىلى دەسە دە بولادى.
كۇي – ماحاببات، كۇي قۇلدىقتىڭ زارى مەن مۇڭى، ازاتتىقتىڭ، ەركىندىكتىڭ جارشىسى. كۇي بىردە «سارىجايلاۋدىڭ» سالقىن سابات، جاسىل جازيراسى بولىپ كوسىلسە، بىردە «سىلقىلداق» بولىپ ۇكىسى بۇلعاڭداعان بۇراڭبەل بويجەتكەندەي سىلاڭ قاعىپ شىعا كەلەدى. ال نەبىر وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى شەشەن، ءدىلمارلار، شىڭعىس حانعا بالاسى جوشىنىڭ ءولىمىن ەستىرتۋگە ءتىلى جەتپەگەندە «اقساق قۇلان شوشىعان، حان يەم-اۋ، حان يەم، تۇسىنبەيسىڭ بە وسىعان» دەپ ەستىرتىپ بەرگەن دە «اقساق قۇلان» كۇيى ەدى عوي.
قازانعاپتىڭ «شىنىاياق تاستار» دەگەن كۇيى بار. ول بىلاي: قازەكەم ءبىر ۇيدە مەيمان بولىپ، داستارقان باسىندا كۇي تارتىپ وتىرادى. شاي قۇيىپ وتىرعان كەلىنشەكتىڭ كۇيگە ابدەن ەلتىگەنى سونداي، كۇيشىنىڭ كەسەسىنە شاي قۇيۋدى ۇمىتىپ، دومبىراعا تەلمىرىپ وتىرا بەرەدى. سوندا دومبىراشى كۇيدەن جاڭىلىپ قالمايىن دەپ الاقانىن داستارقاننىڭ ۇستىنە قويىپ، «شاي قۇي» دەگەندى ىمداپ ءتۇسىندىرىپتى. ول قاشان قولىن داستارقانعا قويىپ، قايتىپ اكەپ ىشەكتەردى قاعىسىن جالعاستىرعانعا دەيىن دومبىرانىڭ ءۇنى ۇزىلمەي، كۇيدى پەرنە ۇستىندەگى ساۋساقتارى جالعاستىرا بەرگەن ەكەن. كۇي سودان «شىنىاياق تاستار» اتالىپتى.
«ەرىنبەگەن – ەتىكشى، ۇيالماعان – ولەڭشى» بولعان مىنا زاماندا مەن كۇيشىمىن دەپ ساحناعا شىققانداردىڭ كوپشىلىگى ءار كۇيدىڭ ورىندالۋ ەرەكشەلىگى بار ەكەنىن ەسكەرمەي، نوتاعا تۇسكەن، سىرەسكەن كۇيىندە ورىنداپ شىعادى دا، كۇيدىڭ رەڭى بۇزىلىپ، شىرايى شىقپاي قالادى. ورىندالۋ ەرەكشەلىگى دەگەنىمىز كۇيشى كۇيدىڭ ءار ءبولىمىن، ءار ءساتىن جۇرەكپەن، بۇكىل جان سەزىمىمەن ءتۇسىنىپ، ءىلىپ قاعاتىن جەردە ءىلىپ، كۇرەپ قاعاتىن جەردە كۇرەپ الىپ، قاجەت جەرىندە سۋ جورعانى سيپاي قامشىلاعانداي قولى شاناققا تيەر-تيمەس قىپ، قىسقاسى، كۇيدىڭ ءار تۇسىن سوعان سايكەس الۋان-الۋان قاعىسپەن ورىندار بولار ەدى. قازىرگى كۇيشىلەرگە قاراپ وتىرساڭ، ونىڭ ءبىرى جوق. جاپپاي سابالاۋ، شاناقتىڭ بەتىن ءوشى بارداي سوققىلاۋ، تىرنالاۋ. بۇل، اسىرەسە، دەكوشىلارعا ءتان. كەيبىر كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن دومبىراشىلاردىڭ ءوزى «كوكىل» مەن «دومالاتپايدى» سابالاپ، تىرنالاپ تارتىپ وتىرعانىن كورگەندە الدە كۇيشىگە، الدە ولاردىڭ ۇستازىنا، الدە نوتاسى تۇسپەگىرگە رەنجىرىڭدى بىلمەي قالاسىڭ. ءادىلىن ايتساڭىز، بۇل ەكى كۇي «اداي»، «سارىارقا»، «جەكپە-جەك» سياقتى ەدىرەڭدەپ تۇرعان كۇيلەر ەمەس. بۇل ەكەۋى – تىڭداعان جاننىڭ جۇرەگىن سىزداتىپ، ساي-سۇيەگىن سىرقىراتىپ، قايداعى-جايداعىسىن قوزعايتىن، وتە سىرشىل، وتە مۇڭدى، نەبىر ارمانشىل كەۋدەنى اھ ۇرعىزاتىن تەرەڭ ويعا قۇرىلعان سىرباز كۇيلەر. ەكىنشىدەن،
بۇگىنگى كۇيشىلەر كۇيدىڭ بۇرىنعى ءوز اتاۋىن الدە ادەيى، الدە بىلمەستىكپەن بۇرمالاپ اتايتىن بولدى. مىسالى، قازانعاپتىڭ «تورى اتتىڭ بوگەلەك قاعۋىن» ولار «بوز جورعانىڭ بوگەلەك قاعۋى» دەپ جۇرتتىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ جىبەردى. ال «قىز جىبەك» فيلمىندەگى ن.تىلەنديەۆتىكى دەلىنىپ جۇرگەن «جەكپە-جەك» دەپ اتالىپ جۇرگەن كۇي – ءبىز بىلەتىن «كۇي شاقىرىس» دەگەن كۇيدىڭ ءسال وزگەرتىلگەن ءتۇرى.
ايتا بەرسەك، كۇي تاريحى، كۇي تاعدىرى تۋرالى اڭگىمەنىڭ شەت-شەگى جوق. ءبىر عانا دينا نۇرپەيىسوۆانىڭ كۇيلەرىن وسى توڭىرەكتە تۇگەندەپ شىعۋ ءۇشىن تالاي-تالاي عىلىمي دا، كوركەم دە دۇنيەلەر جازىلۋى مۇمكىن. ال قازانعاپتىڭ 62 «اقجەلەڭى» – تۇتاس ءبىر تاريح.
جاستايىمىزدان دومبىرا تارتىپ، ەل ىشىندەگى كۇيشىلەردىڭ اڭگىمەلەرىن تىڭداپ، ءبىر-ەكى وركەسترگە قاتىسقانىمىز بولماسا، ءبىز بىلىكتى مۋزىكا مامانى ەمەسپىز. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، بۇگىندە قازاقتىڭ ۇلتتىق، ياعني ءداستۇرلى ونەرىنىڭ، ونىڭ ىشىندە كۇي ونەرىنىڭ قادىرى كەتىپ بارا جاتقانىن جۇرتشىلىقتىڭ، ونەر ادامدارىنىڭ قاپەرىنە سالۋ عانا. ونىڭ باستى سەبەبىنىڭ ءبىرى قازاق ەلى رەسەيدەن ازاتتىق العان ون توعىز جىلدان بەرى زامانىمىزدىڭ تەلەديدار، راديو سياقتى ەڭ قۋاتتى اقپارات قۇرالدارىندا نەگىزىنەن ورىس جانە ەۋروپالىق ونەر تۋىندىلارى ناسيحاتتالىپ، ۇلتتىق ونەر تەك ەكزوتيكانىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە قالىپ بارا جاتقاندىعىنان بولسا كەرەك. ال قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريادان باستاپ، مۋزىكا مەكتەپتەرىنە دەيىن كوبىنە-كوپ سكريپكا، فورتەپيانو سياقتى باتىستىق مۋزىكا اسپاپتارىنا كۇيدەن گورى كوبىرەك كوڭىل بولىنەتىنى – جاسىرۋعا كەلمەيتىن جايت. جاپونيادا انا ءتىلىن بىلمەيتىن ادام جاپون دەپ ەسەپتەلمەيدى. ال ءبىز قازىر قازاقشا بىلمەيتىن قازاققا مۇنىڭ قالاي دەسەك، ەكسترەميست، سەپاراتيست اتانىپ كەتەمىز بە دەپ قورقاتىن بولدىق. مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىمىز، بۇرىن كۇيدى قازاقشا بىلمەيتىن ءورىستىلدى قازاقتار تۇسىنبەيتىن ەدى. ال بۇگىنگى جاس ورەندەرىمىز ۇلتتىق ءداستۇرلى مادەنيەتتەن الشاقتاپ، بىرىڭعاي داڭعازا، باتىستىق، ورىستىق ۇلگىدەگى مۋزىكاعا عانا دەن قويىپ، كۇي اتاۋلىعا مۇرىن شۇيىرە، ءتىپتى جاتىرقاپ قارايتىنى – وتە قورقىنىشتى جاعدايات. ويتكەنى جاستايىنان قازاقى ءداستۇرلى ءان مەن كۇيدىڭ كاۋسارىنان سۋسىنداماي، شەتەلدىڭ داڭعىر-دۇڭعىرىن تىڭداپ وسكەن جاستاردى قازاق حالقىنىڭ بولاشاعى دەۋ – ۇلكەن قاتە. ولاردان ءوز ۇلتىن، ءوز ەلىن سۇيەتىن شىنايى ۇلتشىل، وتانشىل ازاماتتار شىقپايدى. جانە مادەنيەت اتاۋلىنىڭ ءبارى بىردەي پايدالى، مادەنيەت ءبىرىن-ءبىرى بايىتادى دەۋ – بارىپ تۇرعان جىمىسقى ساياسات. سەبەبى قاي حالىق كوپ، قاي مەملەكەت كۇشتى بولسا، سول حالىقتىڭ، سول مەملەكەتتىڭ مادەنيەتى ءوزى كەلگەن ەكىنشى ءبىر مەملەكەتتىڭ مادەنيەتىن جۇتىپ قويادى. ءبىز تۇگىل، الپاۋىت امەريكانىڭ وزىندە وزگە ءبىر ەلدىڭ مادەنيەتىن ۋاعىزداۋ، ناسيحاتتاۋ مەملەكەتتىك ساتقىندىق دەپ ەسەپتەلەدى.
سوندا بىزگە جول بولسىن؟..
مىرزان كەنجەباي،
«انا ءتىلى».
