تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعىنا وراي ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ءبىرجان دەپ اتىم شىقتى التى الاشقا» اتتى قازاقتىڭ ءبىرتۋما سال-سەرىسى ءبىرجان قوجاعۇلۇلىنىڭ اندەرىنەن كەش وتكەن بولاتىن. وسى كونتسەرت بارىسىندا ءانشى-كومپوزيتور تۋرالى ءبىرتالاي تىڭ دەرەكتەر ايتىلىپ، جارىققا شىقپاعان كەيبىر تۋىندىلارى العاش رەت ورىندالدى. تۋعان جەرى كوكشەتاۋ وڭىرىنەن ءبىرجاننىڭ شوبەرەسى مارال مۇحامەدقاليۇلى تەمىرتاسوۆ ارنايى كەلىپ، اتاسى تۋرالى سىر شەرتتى. ءبىز بۇگىن حالىق كومپوزيتورى، ايتىسكەر اقىن تۋرالى بۇرىن-سوڭدى ايتىلماعان تىڭ دا ماڭىزدى مالىمەتتەردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
ەرلان تولەۋتاي، ءانشى، ونەرتانۋشى:
- ءبىرجان سال شىعارماشىلىعى وسى ۋاقىتقا دەيىن ەل جادىندا ۇمتىلماي، قىمبات قازىناداي قاستەرلەنىپ، حالىق ونەرپازدارىنىڭ التىن ساندىق كەۋدەسىندە ساقتالىپ كەلدى. كومپوزيتوردىڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزعا ءارتۇرلى نۇسقالارىن قوسا ەسەپتەگەندە، الپىستان اسا ءانى جەتكەن. اتالمىش ءان كەشىندە 20 ونەرپازدىڭ ورىنداۋىندا 30-ى ورىندالدى. بۇل — ءبىرجان سال شىعارماشىلىعى تۇڭعىش رەت تولىقتاي تىڭدارمان نازارىنا ۇسىنىلدى دەگەن ءسوز!
ءبىرجاننىڭ «ماماكەڭ ايتباي دەسە كۇلىمدەيدى، سۇر جورعا استىمداعى سۇرىنبەيدى. اققۋداي اسپانداعى ءجۇز قۇبىلتىپ، سال ءبىرجان ءان سالۋعا ەرىنبەيدى» دەپ كەلەتىن «ايتباي» ءانىن العاش رەت ءانشى ەركىن شۇكىمانوۆ جۇرت نازارىنا ۇسىندى. ال «بازارىڭ قۇتتى بولسىن، ارداقتى ەلىم» دەپ باستاۋ الاتىن قازىرگى ايتىلىپ جۇرگەن نۇسقاسىنىڭ ءسوزى كەزىندە «ءبىرجان سارا» وپەراسىنا لايىقتالىپ، ارنايى جازىلعانى بەلگىلى. ءبىرجاننىڭ تاعى ءبىر شىعارماسى «اقتەنتەكتىڭ ءانى» دەپ اتالادى. توقسانىنشى جىلداردىڭ باس كەزىندە ابىكەن حاسەنوۆتىڭ شاكىرتى ساكەن ابىشەۆ دەگەن قارت كۇيشىگە ورىنداپ بەرگەنىمدە، ول كىسى ماعان تاريحىن اڭگىمەلەپ بەرگەن بولاتىن. ساكەن كۇيشى اتالعان شىعارمانىڭ قاراعاندى وبلىسى، شەت اۋدانىندا ءومىر سۇرگەن اقتەنتەك سەرىگە، ونىڭ بىرىنەن-ءبىرى وتكەن سۇلۋ قىزدارى: شۇعا، ماقپال، اجار اتتى ارۋلارعا ارنالعانىن ايتقان ەدى. ءبىرجان وسى ءاندى اقتەنتەك سەرىگە سالەم بەرۋگە بارعان ساپارىندا شىعارىپتى. وكىنىشتىسى، بۇل جولى اقتەنتەك پەن ءبىرجان سالعا كەزدەسۋدىڭ ءساتى تۇسپەيدى. اقتەنتەك سەرىنىڭ ءوزى دە ەل ارالاپ، سالدىق قۇرىپ كەتسە كەرەك. ءبىرجان توبىن اقتەنتەكتىڭ اقىلدى، كورىكتى، وزدەرى دە ونەرپاز قىزدارى كۇتىپ، شىعارىپ سالىپتى. وسىلايشا، «اقتەنتەكتىڭ ءانى» دۇنيەگە كەلگەن دەسەدى. «اقتەنتەكتىڭ ءانى» مۋزىكالىق قۇرىلىمى جونىنەن ايبوزىممەن تۋىس ءان. «ايبوزىم» ءبىرجاننىڭ جاسى ۇلعايعاندا دۇنيەگە كەلگەن ءانى ەكەنى بەلگىلى.
سول سياقتى ءبىرجان سالدىڭ بۇرىن ەش جەردە ايتىلماي، حالىق انشىلەرىنىڭ ورىنداۋىندا نوتاعا ءتۇسىپ، ءبىرجان سالعا ارنالعان ءان جيناقتارىندا عانا نەمەسە «قازاق راديوسى» مەن مۇراعاتتاردا ساقتالعان «دۇنيە»، «كەركەكىل»، «ءبىرلان»، «قۇياڭ بەل»، «اقجورعاجان»، «ءماتى داۋلەن»، «قۋاندىق»، «ءبىرجان سال اقىن»، «ءبىرجان سالدىڭ سوڭعى ءانى»، «مىنەزى جۇيرىك اتتىڭ سوقپا-سوقپا» جانە ابايدىڭ سوزىنە شىعارىلعان اندەر دەلىنىپ جۇرگەن «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن»، «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» دەپ اتالاتىن بىرنەشە اندەرى تۇڭعىش رەت جارىققا شىعىپ وتىر. جالپى سانى — 12 ءان. دەمەك، اتالمىش شارادا شىرقالعان اندەردىڭ جارتىسىنا جۋىعى تىڭ دۇنيەلەر بولدى. بۇل اندەردىڭ بارلىعى «ادىرنا» ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىندە ءانشى جولامان قۇجيمانوۆتىڭ ۇستازدىق ەتۋىمەن جاس انشىلەرگە ۇيرەتىلدى.
ءبىر ايتا كەتەرلىگى، اتالعان اندەردىڭ ءبىرازىنىڭ شىعۋ تاريحى ساقتالماعان. ساقتالعاندارىنىڭ ءوزى ادامدى قيلى-قيلى ويعا جەتەلەيدى. ماسەلەن، «قۋاندىق» ءانىن الايىق. ءبىرجان سارامەن ايتىسقان كەزدە، ءوزىن «سايراعان ورتا ءجۇزدىڭ بۇلبۇلىمىن، ارعىننىڭ التاي-قارپىق اقتانگەرى» دەپ تانىستىرادى. ياعني بۇل جەردە ءبىرجان ءوزىن «ارعىننىڭ قۋاندىق تايپاسىنان تارايتىن التاي-قارپىق ەلىنەنمىن» دەپ تۇر. ال، شىن مانىندە، ءبىرجاننىڭ رۋى كەرەي، ونىڭ ىشىندە اقسارى، ودان كوشەك بولىپ تارايدى. كوپتەگەن دەرەكتەردە «ءبىرجان ءوزىنىڭ كەدەيلىگىن جاسىرۋ ءۇشىن ارعىننىڭ التاي رۋىنىڭ اتىنان ايتىستى» دەلىنەدى. بىراق مەنىڭ ويىمشا، قازاقتىڭ رۋلىق جۇيەسىمەن كەلگەندە كەرەيدىڭ جولى نايماننان كىشى، ولاي بولعان جاعدايدا سارا اتا جولىن العا تارتىپ، ءبىرجاندى بەت باقتىرماۋى مۇمكىن ەدى دەپ توپشىلايمىز. قالاي بولعاندا دا، كەزىندە مۋزىكا زەرتتەۋشىسى تىمات مەرعاليەۆ سوناۋ الپىسىنشى جىلدارى جاڭاارقالىق ءانشى-قارتتاردىڭ اۋزىنان جازىپ الىپ، نوتاعا تۇسىرگەن، كەيىن ءانشى قايرات بايبوسىنوۆ تۇڭعىش رەت ورىنداعان ءبىرجان سالدىڭ «قۋاندىق» ءانىنىڭ تاريحىندا ءبىراز سىر جاتقانداي.
ءبىرجان سالدىڭ تاعى ءبىر ءانى — ءماتى داۋلەن. ءماتى داۋلەن — تاريحتا بولعان ادام. ون ەكى مىڭ جىلقى بىتكەن اسا داۋلەتتى كىسى ەكەن. ونىڭ بالاسى مۇسابەك قاجىلىققا بارعان ساپارىندا مەككەدە قايتىس بولىپتى. ال مۇسابەكتىڭ بالاسى ءشارىپ تە قاجىعا بارعاندىقتان، زامانىندا ءشارىپ قاجى اتالعان. وسى ءشارىپتىڭ قارىنداسى مۇقىش سۇلۋدى اقمولا مەن اققولدىڭ ورتاسىندا اششىلى ايرىق دەگەن وزەننىڭ بويىندا بەلگىلى ءانشى-كومپوزيتور عازيز فايزوللاۇلى الىپ قاشقان. كەيىن بۇنىڭ ارتى ۇلكەن داۋ بولىپ، ول داۋعا اتاقتى بالۋان شولاقتىڭ قاتىسقانى تاريحتان بەلگىلى. ءبىرجان سالدىڭ ءماتى داۋلەنى دە تۇڭعىش رەت حالىقپەن قاۋىشتى. شوجە اقىن ءبىر سوزىندە «قازاقتا ءبىر قۇتىم بار، ءماتى داۋلەن، ىشىندە بارلىق قازاق جالعىز ساۋلەم» دەيدى. سونداي-اق ابايدىڭ سوزىنە ءبىرجان سال شىعاردى دەگەن «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» جانە «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن» دەگەن ەكى ءان تۋرالى دەرەكتەردىڭ ءبىر-بىرىمەن كەراعارلىعى ءبىزدى ءدۇدامال ويلارعا قالدىرىپ تۇرعانىن جاسىرا المايمىز. ماسەلەن، اباي ءوزىنىڭ «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» دەگەن ولەڭىن 1885 جىلى جازعان. ال ءبىرجان سالدىڭ ابايمەن كەزدەسكەن وقيعاسى 1868 -1869 جىلدارى بولعان. ويتكەنى ءبىرجان سال مەن سارا ايتىسى 1869 جىلى وتكەن دەگەن دەرەك نانىمدىلاۋ. ءبىرجان سال ابايعا وسى جەتىسۋعا بارا جاتقان ساپارىندا كەزدەسكەن. بىراق كەي دەرەكتەر اباي مەن ءبىرجاننىڭ شىڭعىستاۋ ولكەسىندەگى بارلىباي جايلاۋىنداعى كەزدەسۋى 1875 جىلى بولعان دەيدى. جازۋشى اسقار سۇلەيمەنوۆ اعامىز دا ءوزىنىڭ «اداسقاق» اتتى شىعارماسىندا وسىلاي دەگەن. ال ەندى ابايدىڭ لەرمونتوۆتان اۋدارعان «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن» اتتى ولەڭى 1898 جىلى جازىلعان. بۇعان شىعارىلعان رۋبەنشتەيننىڭ رومانسى دا بار. ءبىر قىزىعى، بۇل ولەڭ جازىلعان كەزدە ءبىرجان سال ومىردە جوق، ول كىسى 1897 جىلى قايتىس بولىپ كەتكەن بولىپ تۇر. كەيبىر زەرتتەۋشىلەر ءبىرجان مەن سارا ايتىسى 1896 جىلى بولعان دەگەن پىكىردى كولدەنەڭ تارتادى. ويتكەنى سارانىڭ ءوزى 1878 جىلى دۇنيەگە كەلگەن دەيدى. ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس دەر ەدىك. سەبەبى تورەباي مەن سارانىڭ ايتىسىندا تورەباي اقىن سارانىڭ ءبىرجاننىڭ قالاي ايتىسقانىن قاي جىلى ايتىسقانىنا دەيىن ولەڭگە اينالدىرادى. تورەبايدىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، سارا 1853 — 1954 جىلى تۋعان بولىپ شىعادى. مەنىڭشە، وسى دەرەكتىڭ جانى بار جانە دۇرىستاۋ. سول كەزدە ءبىرجان — سارا ايتىسىن جازىپ شىعاردى دەيتىن ءارىپ اقىن 7-10 جاس شاماسىندا عانا. ءارىپ اقىن 1924 جىلى 62 جاسىندا قايتىس بولدى. بىراق ءارىپ اقىن 1882 جىلى قازاق — قىتاي شەكاراسىن بولگەن كەزدە (ول كەزدە ورىس — قىتاي شەكاراسى), سول ەكسپەديتسيانىڭ قۇرامىندا بولىپ، سارا اقىننىڭ ءوز اۋزىنان ايتىستى جازىپ العان دەگەن دەرەكتەر بار. سونداي-اق «ءبىرجان — سارا» ايتىسىن تۇڭعىش رەت وتكەن عاسىردىڭ باسىندا باسپادان باسىپ شىعارعان جۇسىپبەك ءشايحوليسلامۇلى دا ءوزىنىڭ ايتىستى سارانىڭ ءوز اۋزىنان جازىپ العانىن جازىپ كەتكەن. ايتىستا ءبىرجان ابايدى «جاس جولبارىس» دەپ سۋرەتتەيدى. بۇنىڭ ءوزى ايتىستىڭ 1869 جىلى بولعاندىعىنا ايعاق بولعانداي. ويتكەنى ايتىس 1896 جىلى بولار بولسا، بۇل كەزدە موسقال تارتىپ قالعان اباي اقىن «جاس جولبارىس» دەپ سۋرەتتەلمەس ەدى. ايتىستىڭ بولعانىنا تاعى ءبىر دەرەك: جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ ءبىرجان سالدىڭ اعاسى نۇرجاننىڭ احمەتجان دەگەن بالاسىنا كەزدەسىپ تىلدەسكەنىن، سول جولى احمەتجان جەتىسۋعا بىرجانعا اتقوسشى بولىپ بارعانىن، ايتىستى كوزىمەن كورگەنىن جازۋشىعا ەستەلىك قىلىپ ايتقان.
مەنىڭ ءوز باسىم ەشكىولمەس دەگەن تاۋعا ارنايى باردىم. ورازحان دەگەن كىسى مەنى ارنايى اپارىپ، تۋرا ايتىستىڭ بولعان ورنىن كورسەتتى. ول جەردى كۇنى بۇگىنگە دەيىن «توعىزقۇمالاق» دەپ اتايدى ەكەن. وسىنىڭ بارلىعى ءبىرجاننىڭ اباي ولەڭدەرىنە ءسوز جازدى دەگەننەن تۋعان پىكىرلەر. بىراق قولدا بار دەرەكتەردىڭ ءبىر-بىرىنە قايشىلىعى اباي ولەڭدەرىنە ءبىرجان سال ءان شىعاردى دەپ كەسىپ ايتۋعا قول بايلاۋ بولىپ تۇرعانى دا شىندىق.
تاعى ءبىر ۇلكەن ماسەلە، ءبىرجان سالدىڭ جەرلەنگەن جەرى جونىندە. بۇل تۋراسىندا كەزىندە قايشى پىكىرلەر كوپ بولعان. وسى ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىنا كوز جەتكىزەيىن دەگەن ماقساتپەن، 90-جىلداردىڭ ورتا كەزىندە كوكشەتاۋعا باردىم. سوندا ءبىرجان سالدىڭ مۇردەسىنىڭ قاي جەردە جاتقانىن بىلەتىن مۇسىلمانشا-ورىسشا ساۋاتتى ءبىر زيالى قارياعا كەزدەستىم. ول كىسىنىڭ اكەسى ءبىرجان ولگەندە جەرلەۋ شارالارىنىڭ ىشىندە بولعان. بىلەتىن اقساقالداردىڭ قارسىلىعىنا قاراماي بىرجانعا باسقا جەردەن بەيىت سوقتىرعان سوڭ، الگى قاريانىڭ اكەسى «سەن ەندى بۇل جەردى ءوزىڭ ءبىلىپ ءجۇر، كەيىن زامان جاقسارعاندا ەلگە كورسەتەرسىڭ» دەپ تابىستايدى. سونداي-اق سول جولى ءبىرجان سالدىڭ كەشكە جاقىن شىعىپ ءان ايتاتىن بۇزاۋ توبەسىن دە كوردىم. وسى جەردەن شىرقاعان ءبىرجان سالدىڭ ءانى 14 شاقىرىمعا جەتەدى ەكەن. ودان كەيىن ول كىسى ماعان اتاقتى قوجاعۇل بۇلاعىن كورسەتتى. بىراق بۇلاقتىڭ قازىرگى جاعدايى وتە ايانىشتى، ءتىپتى ادام شوشيتىنداي… بۇلاقتىڭ اينالاسىن ءبىر بەلسەندىلەر بۋلدوزەرمەن ايعىز-ايعىز كۇرەتىپ تاستاپتى. كوزى بىتەلىپ قالعان كاۋساردا ءبىر تامشى سۋ جوق، مۇلدە كەۋىپ قالعان.
گيتلەر الەمدى ءوزىنىڭ ءتورت بىردەي جاندايشابىمەن جاۋلاي العان جوق. نەمىستەر الەمدى وزدەرىنىڭ ءتورت ۇلى كومپوزيتورى: باح، گايدن، موتسارت، بەتحوۆەندەردىڭ دارىنىمەن جاۋلادى. ءتاڭىر بىزگە ءبىرجان سال، مۇحيت، اقان سەرى باستاعان، قۇرمانعازى، تاتتىمبەت، داۋلەتكەرەي باستاعان تولىپ جاتقان دۇنيەجۇزىندە تەڭدەسى جوق الەمدىك مۋزىكا الىپتارىن بەردى. بىراق تاۋەلسىزدىك العان قازاق ەلى وسىنشاما مول مۇرانى الەمدىك مادەنيەتتىڭ جاۋھارىنا اينالدىرماق تۇگىلى، جالپى قازاقتىڭ رۋحاني ازىعى قىلا الماي وتىرعان جاعدايىمىز بار. «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى ۇيىمداستىرعان حالقىمىزدىڭ ۇلى كومپوزيتورى ءبىرجان سال تۋرالى يگى شارا حالىق مۋزىكاسىنا دەگەن جاڭا بەتبۇرىستىڭ باسى بولعاي.
تۇرسىنبەك كاكىشەۆ، اكادەميك:
- «ءبىرجان — سارا» وپەراسىنىڭ قالاي جازىلعانىن بىلەتىن اداممىن. 1944 جىلى اقمولا قالاسىنا قازاقتىڭ ۇلى كومپوزيتورى مۇقان تولەباەۆ كەلىپ، قوسىمجان باباقوۆتىڭ ۇيىندە ءبىر اي جاتتى. سول ۋاقىتتا مەن قوسىمجان باباقوۆپەن بىرگە اقمولانىڭ وبلىستىق تەاترىندا جۇمىس ىستەپ، ۇيىندە بىرگە تۇراتىنمىن. كۇن سايىن ەكەۋى تۇنگى ءبىر-ەكىگە دەيىن جۇمىس ىستەيتىن. «ءبىرجان — سارا» وپەراسى وسىلاي دۇنيەگە كەلگەن. 1946 جىلى تۋىندى ۇلكەن ساحنادا قويىلعاندا دا العاشقى تىڭداۋشىلارىنىڭ ءبىرى بولدىم. بۇل — مەن ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش. ءبىرجاننىڭ مۇراسى قازاق بار جەرىندە ماڭگى جاساي بەرەدى دەپ سەنەمىز.
مارال تەمىرتاسوۆ:
- مەنىڭ اكەم — مۇحامەدقالي ءبىرجاننىڭ ۇلى تەمىرتاستىڭ بالاسى. ياعني مەن ءبىرجاننىڭ شوبەرەسى بولىپ كەلەمىن. اسىل، اقىقتان ۇرپاق بار-جوعىن انىق بىلمەيمىن. بار بولعان كۇندە دە بايلانىسىمىز جوق. تەمىرتاستىڭ كىندىگىنەن ءبىر قىز، ءبىر ۇل تاراعان. قۋعىن-سۇرگىن زوبالاڭى ءبىرجان سال ۇرپاقتارىن دا اينالىپ وتپەگەن. اتامىز شاحتادا جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، «حالىق جاۋى» دەگەن جالامەن ءبىر تۇندە سىبىرگە ايدالىپ كەتىپ، سۇيەگى سول جاقتا قالىپتى. اجەمىز تۋرالى دا ناقتى دەرەك جوق. ايتەۋىر اكەمىز مۇحامەدقالي امان-ەسەن سوعىستان كەيىن ەلگە ورالادى. ءتورت ۇل وسىرگەن. ول كىسىنىڭ اجەپتەۋىر قوڭىر داۋىسى بولاتىن. «تەمىرتاستى» ايتىپ وتىراتىن.
اكەمىزدىڭ ايتۋى بويىنشا، ءبىرجان اتام 16 جاسىندا ءتۇس كورىپتى. سوندا ءبىر قاريا «ولەڭ الاسىڭ با، كوگەن الاسىڭ با؟» دەپ سۇراعان كورىنەدى. سوندا ول «اتامنىڭ 1500 جىلقىسى بار، ماعان ولەڭ كەرەك» دەگەن ەكەن. تاڭەرتەڭ تۇرسا، ونە بويىن ولەڭ كەرنەپ جاتىپتى. سودان باستاپ ونەردى جانىنا سەرىك ەتەدى.
اتامىز جاپ-جاقسى ءان شىرقاعانىمەن، قاراپايىم تىرشىلىك كەشكەن. ول زاماندا ونى «ءبىرجاننىڭ نەمەرەسى» دەپ ەشكىم اسپەتتەي دە قويماعان.
ءوزىم 7-سىنىپتان بەرى سپورتپەن اينالىسامىن. مەكتەپتە دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنىڭ مۇعالىمىمىن. بىزگە ونەر دارىماپتى. دەگەنمەن اعامنىڭ ازداپ ءان سالاتىنى بار. بالالارىمىز تالپىنىس جاساپ ءجۇر. قۇدايعا شۇكىر، ءبىرجان اتامىزدىڭ بەس شوپشەگى مەن ءۇش تۋاجاتى ءوسىپ كەلەدى.
بايانعالي ءالىمجانوۆ، بەلگىلى اقىن، ءبىرجاننىڭ اتالاس تۋىسى:
- ءبىرجاننىڭ سۋرەتى دەپ كورىپ جۇرگەنىمىز انىق ءوزى ەمەس. ەشكىم ول كىسىنى ارنايى تۇسىرمەگەن. كەڭەس زامانىندا باسىنا ەسكەرتكىش ورناتۋ ءۇشىن «ءبىرجاننىڭ سۋرەتىن تابىڭدار» دەگەن بۇيرىق بولعان ەكەن. ءبىزدىڭ ەلدە اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمىن باسقارعان اشكەن دەگەن ازامات بار-تىن. جانى قىسىلعاننان ءوز اتاسىنىڭ بەينەسىن بەرگەن كورىنەدى. كەيىن ءوزى بىرنەشە رەت «ءبىرجان دەپ جۇرگەندەرىڭ مەنىڭ اتام» دەپ كۇلەتىن. ونى ءوزىمىز دە بىلەتىنبىز. ءمۇسىنشى تولەگەن دوسماعامبەتوۆتىڭ قولىنان شىققان ەكى ەسكەرتكىش كوكشەتاۋ قالاسىندا جانە زيراتىنىڭ باسىنا ورناتىلدى. ونداعى بەينە تەمىرتاستىڭ بالاسى مۇقامەتقالي اقساقالعا ۇقسايدى. سۋرەتشى سول كىسىگە قاراپ وتىرىپ، وبرازىن جاساعان. قىر مۇرىندى، شوقشا ساقال، دومبىرا ۇستاپ تۇرعان كىسى ءبىرجان سال ەمەس. بۇل — ايتىلۋى ءتيىس شىندىق.
تاعى ءبىر، ءسوز جۇزىندە قالىپ كەلە جاتقان ماسەلە، ەڭبەكشىلدەر اۋدانى «ءبىرجان سال» دەپ اتالۋى تۇرعىسىندا. بىردە ەلباسى كوكشەتاۋعا كەلگەندە اقساقالدار «ەڭبەكشىلدەر» اۋدانىن ءبىرجان سال اۋدانى دەپ اتاساق قايتەدى؟» دەپ سۇراق قويدى. پرەزيدەنت: «ۇسىنىڭىزدار، قولدايمىز» دەدى. سودان ۇسىنىس جىبەرىلىپ، ول قارالىپ، ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن وڭ شەشىم شىققان. بىراق سونىڭ اياعى سيىرقۇيىمشاقتانىپ، زاڭ وزگەرىپ، جەكەلەگەن كىسى اتتارى جەر-سۋ اتاۋلارىنا بەرىلمەيتىن بولدى. بىراق العاشقى شەشىم كەيىنگى زاڭ شىققانعا دەيىن جۇزەگە اسۋى كەرەك ەدى. سول بويى بۇل باستاما اياقسىز قالدى. سال-سەرىنىڭ مەرەيتويلارى دا، وكىنىشكە قاراي اۋداندىق، وبلىستىق دەڭگەيدە عانا ءوتىپ كەلەدى.
الداعى ۋاقىتتا وسى جاعى ەسكەرىلسە…
قانشايىم بايداۋلەتوۆا، «ايقىن».
