جاڭاوزەن وقيعاسىن ۇلتتىق تراگەديا دەپ اتاعان. اقىن تەمىرحان مەدەتبەك باقيعا اتتاندى

81 جاسىندا، اۋىر دەرتتەن كەيىن، كورنەكتى اقىن، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، “قۇرمەت” جانە “پاراسات” وردەندەرىنىڭ يەگەرى تەمىرحان مەدەتبەك دۇنيەدەن وزدى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى. قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى اقىننىڭ شىعارماشىلىعىنا جوعارى باعا بەرىپ، قايعىلى حابارعا بايلانىستى كوڭىل ايتتى. “تەمىرحان مەدەتبەك – ۇلكەن جۇرەكتى اقىن ەدى. ونىڭ پوەزياسى وتانسۇيگىشتىك پەن ەرلىكتى ۇلىقتاپ، ار مەن نامىس، تۋعان جەر مەن ەل تۋرالى تەرەڭ ويلارىمەن بىرنەشە بۋىننىڭ ساناسىنا اسەر ەتتى. مارقۇمنىڭ وتباسى مەن جاقىندارىنا قايعىرا كوڭىل ايتامىز”، — دەلىنگەن رەسمي مالىمدەمەدە. تەمىرحان مەدەتبەك 1945 جىلى 6 ناۋرىزدا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تۇركىستان اۋدانى، امانگەلدى اتىنداعى كولحوزدا (قازىرگى نۇرتاس اۋىلى) دۇنيەگە كەلگەن. ول “ساپار الدىندا” (1973), “الىس شاقىرىمدار” (1975), “كوگەرشىن قاۋىرسىندارى” (1982), “داۋىس” (1984), “تاعدىرلى جىلدار جىرلارى” (2000), “كوك تۇرىكتەر سارىنى” (2001) سياقتى جىر جيناقتارىنىڭ، “ماحامبەت رۋحىنىڭ مونولوگى”، “كۇلتەگىن”، “تونىكوك” سىندى پوەمالاردىڭ اۆتورى. ادەبيەت جايلى تەرەڭ تولعامدارىن “اباي الەمى” (1995), “بابا ءداستۇردىڭ مۇراگەرى كىم؟”، “كۇرەتامىر” اتتى ەڭبەكتەرىندە توپتاستىرعان. تەمىرحان مەدەتبەكتىڭ ولەڭدەرى الەمنىڭ بىرنەشە تىلىنە — قىرعىز، وزبەك، ۋكراين، ورىس، قىتاي، تاتار تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ول تەك اقىن ەمەس، ازاماتتىق ۇستانىمى بەرىك تۇلعا رەتىندە دە ەستە قالدى. جاڭاوزەن وقيعاسى كەزىندە حالىق جاعىندا بولىپ، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك ءۇشىن ءۇن قاتتى. جەر ماسەلەسى مەن مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىندە دە بەلسەندى پىكىر ايتىپ، ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋدا الدىڭعى شەپتە ءجۇردى. قىتايدا قازاقتار قۋعىندالىپ جاتقان تۇستا، حالىقارالىق دەڭگەيدە اراشا سۇراعان زيالىلاردىڭ ءبىرى بولعان ەدى. اقىن تۋرالى جەلىدە ءتۇرلى ەستەلىكتەر جاريالانۋدا. ەرقانات تاۋكەباەۆ Facebook پاراقشاسىندا: “شىندىق پەن اقيقاتتان اتتاماعان ساناۋلى عانا اقىنداردىڭ ءبىرى ەدى. سوزدەرى دە، ولەڭدەرى دە ءتىلىپ تۇسەتىن. تەمىرحان مەدەتبەك! اقساقال قايتىپتى. يماندى بولسىن! باياعىدا 2005 جىلدار بولسا كەرەك اباي كوشەسىندە اۆتوبۋستا كوردىم. “اعا، ءسىز تەمىرحان مەدەتبەكسىز عوي” دەگەنىمدە “جوق، بىرەۋمەن شاتاستىرىپ تۇرسىڭ” دەپ ەدى. ۇيالعان شىعار، تانىپ قويعانىما..”، - دەپ جازدى. قاسىم امانجول: “تەمىرحان اعا مەدەتبەك - ناعىز اقىن، ناعىز ازامات ەدى. شىن ءومىر ءسۇردى. سەكسەننىڭ سەڭگىرىندە، سىي-قۇرمەتى بۇزىلماي، بۇگەجەكتەمەي، ايتارىن ايتىپ ءوتتى. سابىرلى ءھام جىلى جۇرەكتى، رۋحتى، قايراتتى كىسى ەدى. توپىراعى تورقادان بۇيىرسىن! ۇرپاعى مەن جاقىندارىنا، قالامداستارىنا، وقىرمانىنا كوڭىل ايتامىن. قازانىڭ ارتى قايىرلى بولسىن!” - دەپ جازدى. اقىن، سازگەر ىقىلاس وجايۇلى مارقۇمدى: ء“ومىر نەنى مۇرات ەتسەڭ سول نيەتىڭنىڭ، ال اجال سول سۇرگەن عۇمىرىڭنىڭ شىن قورىتىندىسى ەمەس پە؟ ابىرويسىز اجال دا ارتىڭدى اشاتىن حاس دۇشپان سەكىلدى. حان باسىڭدى يمەي، عازيز تىزەڭدى بۇكپەي، بازبىرەۋلەر سەكىلدى جالىنىپ، جالپايماي فانيدەن وزدىڭ. ادەمى كەلىپ، ادەمى كەتتىڭ… حوش بولىڭىز، قازاق پوەزياسىنىڭ كۇلتەگىنى…”، - دەپ ەسكە الدى. قارالى حاباردى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ اقىن ۇلاربەك دالەيۇلى حابارلاعان. “تاعى ءبىر اكە كەتتى... ءسويتتى، تاعى ءبىر اياۋلى اكەمىز جارىق دۇنيەدەن دارلباقيعا راقات ايلادى. باسقالاردى قايدام، ءبىزدى الماتىدا باۋىرىنا تارتقان، ەڭ شىنايى سوزدەرىن ايتاتىن اياۋلى اكە ەدى. الدىمىزدا مىڭ سان اعا بار، ادامدىق بيىكتىگى ولاردان بولەك ەدى. ول ءتىپتى، كوك تۇرىكتەرى سارىنىمەن قازاق جىرىن كۇڭىرەنتكەندە دە، كوزىمىزگە جىردىڭ قاھارلى اكەسى ەلەستەيتىن. قايتەيىن، كوكىرەك تاعى قارس ايىرىلدى-اۋ...” - دەپ جازدى ول جەلىدەگى پاراقشاسىندا. ادەبيەت الەمىندەگى سۋىت حاباردان سوڭ اقىن اقبەرەن ەلگەزەك تە ەستەلىكتەردى ءبولىستى. “پوەزيانىڭ ءامىر تەمىرى اقبوزاتىنا ءمىنىپ، جاراتۋشىسىنا اتتانىپتى. قالاي اتتاندى دەڭىز! اسقاق ابىرويمەن، ادال حالىندە، كەۋدەسىن ەشكىمگە باستىرماعان كۇيى، ايتار ءسوزىن بۇگەجەكتەمەي اشىق ايتىپ، ۇستانىمىنان تايماي، قاسقايا اتتاندى. دۇنيەنى دە، ونى ۋاقىتشا بيلەپ تۇرعان ادامدارعا دا پىسقىرمادى، ولاردىڭ بىلىقتارىن اشكەرە قىپ اشىق ايتىپ ءجۇرىپ، ەلىنىڭ الدىندا ارىن كىرلەتپەي، بەس كۇن جالعاندا لاقتىرىلعان سۇيەككە تالاسپاي، اقىن دەگەن مارتەبەلى اتىنا توزاڭداي شاڭ جۋىتپاي قايتتى. ءبىر كىسىلەردىڭ شىعارماسىن جاقسى كورەسىڭ، ادامدىعى - 0. ءبىر كىسىنىڭ شىعارماسىن دا، ءوزىن دە، ادامدىق، ازاماتتىق بەرىك پوزيتسياسىن دا سۇيەسىڭ. ءبىزدىڭ تەماعامىز اۋەلى ادام، سوسىن ۇلى اقىن، سوسىن بۋىنى مىعىم ناعىز ازامات ەدى. ەلىكتەۋگە ءوزى دە، ءسوزى دە لايىق ناعىز تۇلعا ەدى تەماعامىز. “كوك تۇرىكتىڭ سارىنىمەن” دۇنيەنى قالاي توڭكەردى، سول توڭكەرىلگەن دۇنيەنىڭ ۇستىمەن ەشكىمگە يىلمەي اسقاق شاۋىپ ءوتتى عوي، جارىقتىق. ءبىز باتاسىن الىپ قالدىق. سول كوڭىلگە دەمەۋ. مەن وسى كۇنگە دەيىن مۇندا جاريالادىم با، جوق پا، ەسىمدە جوق، ىزدەپ كورىپ ەم، فەيسبۋكتەن تاپپادىم. بىراق جوعالماسىن دەگەنىم بولۋ كەرەك ينستاگرامعا 2022 جىلدىڭ 11 قىركۇيەگىندە مىنانداي جازبا سالىپ، اعامەن تۇسكەن وسى ءبىر جالعىز دانا فوتومدى جاريالاپ قويىپپىن. ونى جانە كوپ ادام وقىماعان دا ەكەن. مۇندا سالسام، ءبىز جاقتان ابەستىك يا ادەپسىزدىك بولىپ كورىنبەس. ماقساتىمىز - تەمىرحان اعانىڭ وزىنەن كەيىنگى ىنىلەرىن (اۋىرىپ جاتسا دا!) ءسوزىن اياماي، قالاي قولداپ جۇرەتىنىن كورسەتۋ عانا. بۇل دا بولسا، بىزگە تەمىرحان اعامىزدىڭ تاعى ءبىر كورسەتكەن ەرەك ۇلگىسى دەپ قابىلداڭىزدار. “بۇگىن تەمىرحان مەدەتبەك اعام حابارلاسىپ كوڭىلدى ءبىر سەرپىلتىپ تاستاعانى. تۇنەۋكۇنى “شاھار كەزگەن” كىتابىمدى الىپ كەتكەن. سونى اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن وقىپ شىعىپ، حابارلاسىپ وتىر: “اقبەرەن، مەن سەنى بىلمەي ءجۇر ەكەم. سەن مۇلدە بولەك اقىن ەكەنسىڭ عوي!” دەپ ساڭقىلداي جونەلدى. ويپىرىم-اي، قازاقتىڭ ءوزىم ءسۇيىپ وقيتىن اسا دارىندى اقىنىنان مۇنداي ءسوز ەستۋ باقىت قوي ماعان! سودان كەيىن تومەندەگى ءماتىندى پوشتاما جولداپ جىبەرىپتى. جاقسى ءسوز كوڭىل وسىرەدى. ماقتانباسقا بولماي تۇر. ءسىز دە وقي وتىرىڭىز. “اقبەرەن، ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق تابيعاتىندا، ءبىز ءۇشىن جۇمباق، قۇپيا، تۇماندى، سيقىرلى الەمنىڭ ەسىگىن اشىپتى. ونىڭ قالامىنان ەلەس، سۇلبا، كولەڭكە، پەرىشتە، جىن، الباستىلار سياقتى بەيتانىس جاسىرىن قيالي كەيىپكەرلەرى، كوزبەن كورىپ قانا قويماي، قولمەن ۇستايتىنداي جاندى زاتتىق كەيىپكە اينالادى. كىتاپتى وقىپ وتىرىپ، ولارمەن بىردە ارالاسىپ، بىردە ارپالىسىپ كەتەسىڭ... بىردە جاقىنداساسىڭ، بىردە كەرى سەرپىلەسىڭ...تىلسىم دۇنيە. كوبىنە كوپ تۇيسىكپەن عانا تۇسىنەسىڭ...سودان دا ولارعا اربالىپ، دۋالانىپ قالار ساتتەر ءجيى بولىپ تۇرادى. بۇل رەتتە ول ماعان توتەننەن پايدا بولعان، ءتىپتى كوكتەن تۇسكەندەي اسەر ەتەدى. جاراتىلىسى دا، جاراسىمى دا بولەك… وعان ايتارىم، جاڭا تۇرپاتتى اقىن جولى قاشاندا اۋىر! اۋىر جولدان امان شىق، اقبەرەن!” ​​​​تەمىرحان مەدەتبەك اقىن ەكەنىمدى جۇرت ۇمىتا باستاعاندا مىناۋ جاقسى اڭگىمە بولدى. اعاما ۇزاق عۇمىر تىلەيمىن، امان بولىڭىز!” دەگەن جازبا قالدىرىپپىز. …ال بۇگىن نە دەۋگە بولادى، جۇرەك سىزداپ تۇر. جاقسى ادامدى، ۇلى اقىندى البەتتە قيمايسىڭ. موگيكانداردىڭ قاتارى ازايىپ جاتىر. جىل باستالماي جاتىپ ۇلى جازۋشىلار مۇحتار ماعاۋين اعامىزدان، دۋلات يسابەكوۆ اعامىزدان، اكىم تارازي كوكەمىزدەن، مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ، سەيىت قاسقاباسوۆتاي عۇلامالاردان ايىرىلىپ قالدىق. ەندى بۇگىن تەمىرحان مەدەتبەك اعامىز ارامىزدان كەتتى. بۇل كىسىلەردىڭ قايتقانىن جالپى قازاق ادامى ەل ءۇشىن اۋىر قازا، ۇلت ءۇشىن عالامات قايعى ەكەنىن تولىقتاي سەزىندى مە ەكەن دەگەن ويعا قالام كەيدە. كەيىنگى جىلدارى ۇلى كەتسە دە، باسقا كەتسە دە بىزدە نەمقۇرايلى قارايتىن ءبىر بوتەن ادەت قالىپتاسقان سياقتى سەزىلەدى ماعان. مۇنىڭ ءبارى رۋحانياتقا دەگەن نەمقۇرايلىق، ادەبيەتكە دەگەن مەملەكەت پەن قوعام تاراپىنان ءبىر مەنسىنبەۋشىلىكتىڭ اسقىنعانىن كورسەتپەي مە؟! ۇلىلاردىڭ ءولىمى دە ءتالىم-تاربيەگە تولى بولىپ جاتۋشى ەدى عوي، رۋحاني قازىنامىزعا تاعى ءبىر رەت مۇقيات قاراۋىمىزعا اسەر ەتۋشى ەدى عوي… قايران تەماعا! اسا مەيىرىمدى اللا ءسىزدى ءوز پاناسىنا الىپ، ءوزىنىڭ شەكسىز راقىمىنا بولەسىن دەپ دۇعا ەتەمىز. قادىرىڭىزدى بىلمەسەك، بارىمىزگە وزىڭىزگە ءتان كەڭشىلىگىڭىزبەن قاراپ، اللاعا رازى بوپ اتتانىڭىز. جانىڭىز بەيىش باقتارىندا شالقىسىن”، - دەپ جازدى اقىن Facebook پاراقشاسىندا.