- مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن، قىزىلوردا وبلىسى، شيەلى اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جاقىندا وتكەن «ءوزدەرىڭ بىلەر نارتايمىن!» اتتى رەسپۋبليكالىق ءانشى-جىرشىلار بايقاۋىندا باس جۇلدەگە يە بولدىڭىز. ونسىزدا اتىڭىز بار، اتاعىڭىز بار ونەر يەسىسىز. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى بۇل دودادا كەرىسىنشە قازىلار القاسىنىڭ قۇرامىندا وتىرۋى كەرەك ەمەس پە؟
- سىر سۇلەيى نارتاي بەكەجانوۆ اتىنداعى بۇل بايقاۋ وسىعان دەيىن قىزىلوردا وڭىرىندە رەسپۋبليكالىق كولەمدە ءوتىپ كەلدى. بيىل باس قالا — استانادا ۇيىمداستىرىلدى. بۇدان بۇرىن ءبىرنەشە رەت ۇسىنىستار ايتىلعان، بىراق وتباسىلىق جاعدايىما بايلانىستى قاتىسا المادىم. بالالارىم كىشكەنتاي بولىپ، رەتى كەلمەي جۇرگەن. بىراق وسى جولى اڭگىمە قوزعالعاندا، بىردەن باس تارتتىم. شاكىرتتەرىممەن جاعالاسقىم كەلمەدى. ونىڭ ۇستىنە، جاسىمىز تولىستى. ۋاقىتىندا ازدى-كوپتى سىنعا ءتۇسىپ، توپتان وزدىق دەگەندەي. الايدا قايرات بايبوسىنوۆ، الماس الماتوۆ اعالارىمىز «سىرنايمەن ءان ايتۋ ءداستۇرىن ءبىر كىسىدەي ناسيحاتتاپ جۇرگەن ادامسىڭ. سول كوشتى ءوزىڭ باستاپ ءجۇرگەننەن كەيىن، كەيىنگىلەرگە جول كورسەتىپ، ءجون كورسەتىپ، جارقىراپ شىقسايشى» دەپ ءبىراز قامشىلادى. سول كىسىلەردىڭ ءسوزىن جەرگە تاستاي المادىم. ءتاۋەكەل ەتىپ، دايىندالۋعا كىرىستىم. ءناتيجەسى جامان بولعان جوق. باس ءجۇلدەگە تىگىلگەن تەمىر تۇلپاردىڭ كىلتىن فاريزا اپاي ءوز قولىمەن تابىستادى. بۇيىرتسا، وسى كولىكتى يگىلىگىمىزگە ءمىنسەك دەگەن نيەتىمىز بار.
- بايقاۋدىڭ شارتى قالاي بولدى؟
- ۇمىتكەرلەرگە قويىلعان تالاپ بويىنشا ەكى كەزەڭدە ءۇش اننەن ورىندادىق.
نارتاي بەكەجانوۆتىڭ ءوز شىعارمالارى مەن ۇستازى تايجان، زامانداستارى شاشۋباي، كەنەننىڭ اندەرىن ورىنداۋعا ەرىك بەردى. باستى ولجام — نارتاي اتامىزدىڭ بۇرىن-سوڭدى كوپ ايتىلماعان، مۇراعاتتا جاتقان مۇرالارىن جارىققا الىپ شىقتىم. جالپى، مۇنداي بايقاۋلاردىڭ ۇلكەنگە دە، كىشىگە دە بەرەر تاعىلىمى كوپ. دودا اياسىندا تانىمال كۇيشى قوشقاربەك تاسبەرگەنوۆ، شيەلىدە تۇراتىن نارتاي بەكەجانوۆتىڭ ءداستۇرىن جالعاستىرىپ جۇرگەن ءبىردەن-ءبىر شاكىرتى قۇرمانبەك بەكسەيىتوۆ، ءانشى-جىرشى ءالمىرزا نوعايباەۆ اعالارىمىز كەلىپ، شەبەرلىك دارىستەر ءوتكىزدى. ءار ءاننىڭ، ءار كۇيدىڭ شىعۋ تاريحىن بايانداپ، قالاي ورىندالاتىنىن كورسەتتى. استاناعا كۇندە كەلە بەرمەيتىن، جاستاردىڭ قولىنا تۇسە بەرمەيتىن مايتالماندار. وسىنداي اعالارىمىزبەن قاۋىشىپ، ساباق الىپ، دۇنيەتانىمىمىزدى كەڭەيتتىك دەپ ويلايمىن.
- ءسىزدىڭ قولىڭىزدا نارتايدىڭ سىرنايى بار دەپ ەستيمىز. بىراق كوپ جەرگە الىپ شىقپايتىن سياقتىسىز؟
- نارتاي بەكەجانوۆتىڭ شىعارماسىن شاشاۋ شىعارماي، دارىپتەپ جۇرگەن قۇرمانبەك بەكسەيىتوۆ دەگەن اعامىز اقىن-كومپوزيتوردىڭ 12 تۇيمەلى سىرنايىن كەزىندە ماعان اماناتتاپ تاپسىرعانى راس.
- وتىرعان ۇلكەن-كىشى
كوڭىل كورىپ،
ايتامىن اسەم جىردى
توگىلدىرىپ.
سىرنايدى قارىنداسقا
تاستاپ كەتتىم،
شىقسىن دەپ ءبىر
سىرنايشى ىرىم قىلىپ.
قاراما ەسكى ەكەن دەپ
فورماسىنا،
تالايدىڭ بارىپ كەلگەن
ورداسىنا.
سىرنايىمدى تىلەيمىن
شىن جۇرەكتەن،
قارىنداستىڭ اينالسىن دەپ جولداسىنا، — دەپ اق باتاسىن بەرگەن. بۇگىنگى كۇنى جاقسىلىعىمىزبەن قۋانتىپ، جۇلدەگە يە بولىپ جاتساق، دۋالى اۋىز قاريانىڭ سول باتاسى دارىعان شىعار دەپ ويلايمىن.
نارتايدىڭ سىرنايى كونەنىڭ كوزىندەي بولىپ، ءۇيىمنىڭ تورىندە تۇر. بۇل اسپاپتىڭ داۋىسى نارتايدىڭ ءوز اندەرىنە عانا جاقسى كەلەدى. دىبىس قاتارى تولىق بولماعاندىقتان، باسقا مەكتەپتىڭ تۋىندىلارىنا، مايرانىڭ، شاشۋبايدىڭ شىعارمالارىنا شاماسى جەتە بەرمەيدى. سوندىقتان كوپ جاعدايدا ۇلتجاندى ازامات، ونەر جاناشىرى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ سىيلاعان سىرنايىممەن ءان سالامىن.
- ءسىزدىڭ ونەر جولىڭىزعا قاراپ وتىرساق، بارلىعى ءوز رەتىمەن باستالىپ، ساتىمەن كەلە جاتقان ءتارىزدى…
- قۇدايعا شۇكىر دەيمىن. شىنىندا دا ءاردايىم اللا تاعالا جولىمدى اشىپ، باعىما تىلەكشى بولاتىن سياقتى. باسىمدى تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرىپ، قينالعان كەزىم جوق.
بالالىق شاقتان باستاسام، اۋەلى انام سەمەي ءوڭىرى، اقسۋات اۋدانىنداعى بالالار مۋزىكا مەكتەبىنە قولىمنان جەتەكتەپ اپاردى. سول جەردە بايان كلاسىندا مۋزىكانت رەتىندە ساۋلە جۇماحمەتوۆا اپايىمىزدان ۇيرەنگەنىم ۇشان-تەڭىز. ول كىسى مەنى باياندا وينايتىن مامان مۋزىكانت رەتىندە تاربيەلەدى. مەكتەپ قابىرعاسىندا ءتۇرلى جارىستارعا، بايقاۋلارعا قاتىسىپ ءجۇرىپ، سىرنايمەن ءان ايتۋعا ءوز بەتىمشە اۋەستەندىم. سەمەيدىڭ مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى پەداگوگيكالىق كوللەدجىنە وقۋعا تۇسكەندە ديرەكتورىمىز ناۋبات قاليەۆ قاناتىنىڭ استىنا الىپ، ونەرىمدى ۇشتاي ءتۇستى.
شاكارىم قۇدايبەرديەۆتىڭ اندەرىن بىزگە قاز-قالپىندا جەتكىزگەن كەلدەنباي ولمەسەكوۆتى كوللەدجگە الدىرىپ، «تالانتتى بالالاردى تاربيەلەپ شىعارىڭىز» دەپ ءداستۇرلى ءان ۇيىرمەسىن اشىپ بەردى. كەلدەنباي اعا جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ شاكىرتى مادەنيەت ەشەكەەۆپەن تانىستىردى. نە كەرەك، سول كىسىلەردىڭ باعىتتاۋىمەن الماتىعا كەلدىم. مۇندا قايرات اعا قۇشاق جايا قارسى الىپ، بەكبولات تىلەۋحاننىڭ سىنىبىنان ءبىر-اق شىقتىم. بەكبولات اعانىڭ ايتۋىمەن ءبىرىنشى كۋرستا پرەزيدەنت وركەسترىنە جۇمىسقا تۇردىم.
- «باعىما قاراي، جاقسى جار جولىقتىردىم» دەدىڭىز…
- ءيا، جۇبايىم ءانشى-كومپوزيتور، «الامان» توبىنىڭ جەتەكشىسى مەدەت ەكەۋمىز كونسەرۆاتوريادا تانىسىپ، كەيىننەن شاڭىراق كوتەردىك. وقۋ بىتىرگەن جىلى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ اعامىز مەنى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە شاقىردى. ەكى ۇجىمدا قاتار جۇمىس ىستەدىم. پاتەردەن پاتەرگە كوشىپ، سابىلعانىمىز دا جوق. باستاپقىدا جاتاقحانادا تۇردىق. بىراق ءبىز ءۇشىن حان سارايىنان كەم ەمەس ەدى. 2006 جىلى پرەزيدەنت وركەسترىمەن شىعارماشىلىق ەسەپ بەردىم. سول كونتسەرتتەن كەيىن وركەستر جەتەكشىسى اباي تاسبولاتوۆ ەكى بولمەلى قىزمەتتىك پاتەردىڭ كىلتىن ۇستاتتى. ال 2009 جىلى ەلباسى بىرقاتار ونەر ادامدارىنا پاتەردىڭ كىلتىن تاپسىردى. 15 ارىپتەسىممەن بىرگە ءبىز دە باسپانالى بولدىق.
- بۇعان قوسا، تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىق تويىندا مارتەبەڭىز ءوسىپ، اتاق الدىڭىز…
- پرەزيدەنت وركەسترىندە تەر توككەنىمە — 15 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. «قوناق — قويدان جۋاس» بولعانىمەن، از وتىرىپ، كوپ سىنايدى. سىرتتان كەلگەن قانشاما رەسمي مەيماننىڭ الدىندا ابىرويمەن ەلىمىزدىڭ ونەرىن تانىتۋعا تىرىستىق. سول ەڭبەگىم باعالانعان شىعار دەپ ويلايمىن. «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» اتاعىن الىپ، ءبىر قۋانىپ قالدىق.
- ال «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ «كەش جارىق» باعدارلاماسىنا ءتۇسۋ سىزگە قانشالىقتى قاجەت بولدى؟
- نەگىزى، باعدارلاما ءۇيلەستىرۋشىلەرىنىڭ ءتۇسىندىرۋلەرى بويىنشا كەزەكتى كونتسەرتتىك باعدارلامالاردىڭ بىرىنە قاتىسامىن دەپ كەلگەن ەدىم. ءاندى جاندى داۋىستا نەمەسە فونوگراممامەن ورىنداۋ تۋرالى دا تولىق ماعلۇمات بەرىلمەدى. ناقتى تالاپ ايتىلمادى. رامازان اعا حابارلاسىپ، «مۇنىڭ نە، سەنىڭ ءوز داۋسىڭمەن ءان سالۋعا مۇمكىندىگىڭ جەتەتىن ەدى عوي» دەگەندە، نە تۋرالى ايتىپ جاتقانىن ۇقپاي، وزىنەن سۇرادىم. بايقاۋعا كەلگەنىمدى، وندا ساراپشىلار القاسىنىڭ جۇمىس ىستەيتىنىن سول كەزدە ءبىر-اق ءبىلدىم. ارينە، كەيىن باعدارلاما جەتەكشىلەرىمەن حابارلاسىپ، ءوز وكپە-رەنىشىمدى جەتكىزدىم. ەكىنشى كەزەڭگە وتكەنىمدى بىلگەننەن كەيىن، «شەشىنگەن سۋدان تايىنباس» دەپ، اياعىنا دەيىن قاتىسىپ، اقىرى وندا دا ۇزدىك دەپ تانىلدىم.
- مەرۋەرت تۇسىپباەۆانىڭ «قولىن قايدا جىبەرەرىن بىلمەي، شام ۇستاپ شىقتى» دەگەن پىكىرىن قالاي قابىلدادىڭىز؟
- بۇل جەردە دە تۇسىنبەستىك بولدى. رەجيسسەرلەر «ءسىزدىڭ ارتىڭىزدا ساحنالىق قويىلىم كورسەتىلەدى. بيشىلەرمەن بىرگە ءسىز دە قولىڭىزعا شام ۇستاپ شىعۋىڭىز كەرەك» دەگەن سوڭ، كەلىسكەنمىن. ايتپەسە، باسقا امالىن تابار ەدىم. جالپى، سىندى دۇرىس قابىلداي بىلەتىن اداممىن. مەرۋەرت مەنىڭ ءانشىلىگىمە ءمىن تاققان جوق. قوياتىن سىنى بولمادى. سوندىقتان اسا ءمان بەرىپ، رەنجىپ جاتپادىم.
- سىرنايدى سەرىك ەتكەن ارۋلاردان كىمدەردى اتار ەدىڭىز؟
- جالپى، سىرناي تاتارلاردان ەنگەن كىرمە اسپاپ. ازىرگى دەرەك-بولجام بويىنشا، قازاقتىڭ مۋزىكا مادەنيەتىندە سىرنايمەن ءان ايتۋ ءداستۇرى مايرادان باستاۋ الادى. ون ەكى قاتار سىرنايدى اتالارىمىز ءوزىنىڭ ءتول اسپابى رەتىندە قابىلداپ كەتتى. دەگەنمەن بۇل سالا ءالى دە تۇبەگەيلى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. ءبىر انىعى، ءان ونەرىندەگى بەس مەكتەپ سياقتى سىرنايدىڭ دا ءوز ەرەكشەلىكتەرى بار. ارقادان، باتىستان، جەتىسۋدان، سىر بويىنان قولىنا سىرناي ۇستاپ كەلگەندەردىڭ ماقامى، مانەرى ءبىر-بىرىنە ۇقساي بەرمەيدى. ولاردىڭ اراسىندا نارتاي، شاشۋباي اتالارىمىزدىڭ ءىزىن جالعاستىرعان از دا بولسا ارۋلار بوي كورسەتىپ ءجۇر. قازىرگى ساتتە مايرا ۋاليقىزى اتىنداعى حالىقارالىق بايقاۋ ۇيىمداستىرىپ، ناسيحاتتاپ جۇرگەن اعايشا يساعۇلوۆا اپامىزدى ەرەكشە اتاپ وتەر ەدىم. دەگەنمەن اركىمنىڭ سالعان ءىزى، ۇستانعان باعىتى، شىعارماشىلىق جولى بولەك. مەنىڭ اشقان جاڭالىعىم دەپ — ءداستۇرلى اندەردى سىرنايمەن ورىنداپ جۇرگەندىگىمدى ايتا الامىن. مەنىڭ ءىزىمدى قۋىپ كەلە جاتقان نازگۇل قيلىباەۆا دەگەن ءسىڭلىم بار.
- «قازاقتىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىندەگى سىرنايمەن ءان ايتۋ ءداستۇرى» دەگەن تاقىرىپتا ديسسەرتاتسيا قورعاماق ويىڭىز بولىپ پا ەدى؟
- كىشكەنتايلارىم بىرىنەن كەيىن ءبىرى ومىرگە كەلىپ، ورتاسىندا شىعارماشىلىق ەسەپ بەرىپ، گاسترولگە شىعىپ كەتىپ جۇرگەنىمدە، ديسسەرتاتسيا قورعاۋ جۇيەسى وزگەرىپ كەتتى. ەندى ماشاقاتى كوبەيدى. سونىمەن، ازىرگە توقتاپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە، داۋىسىم بابىندا، جاستىق جالىنىم بويىمدا تۇرعان ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانىپ، كليپ ءتۇسىرىپ، ءان جازدىرىپ، شىرقاپ قالسام دەيمiن. اللا عۇمىر بەرسە، جاسىمىز ۇلعايا كەلە، قاعازعا باس قويامىن دەگەن جوسپارىم بار.
- سىرنايمەن ءان سالۋدى ءۇيرەتەتىن ءوز ادىستەمەلىك وقۋلىعىڭىزدى جازدىڭىز با؟
- زاۋرە سماقوۆا اپايىمىزدىڭ «سىرناي ۇيرەنۋ مەكتەبى» دەگەن وقۋلىعى بار. اسپاپتا ويناۋ ادىسىنە ارنالعان. ءبىز كوبىنە وسى وقۋلىقتى پايدالانامىز. ويتكەنى ءار بالا اۋەلى اسپاپتى دۇرىس مەڭگەرۋى قاجەت. قول ەمىن-ەركىن جۇرەدى، تەحنيكاسى قالىپتاسادى. ساۋساق ماشىقتانادى. سوسىن انگە اۋىسقاندا ءوز مانەرىمىزگە اۋىتقيمىز. ونى قولمەن باسىپ، كوزبەن كورسەتىپ، ءار ساۋساقتى ءوز ورنىنا قويا وتىرىپ، ۇيرەتپەسەك، نوتاعا ءتۇسىرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇرىنعى تاسپالاردى تىڭداتامىز. جالپى، الداعى ۋاقىتتا ادىستەمەلىك كىتاپ جازۋ ويىمدا بار. قازىردىڭ وزىندە ءوز رەپەرتۋارىمداعى اندەردى نوتاعا ءتۇسىرىپ، جيناقتاپ قويدىم. «ءسىزدەن ساباق الايىنشى» دەپ ءوتىنىش بىلدىرەتىن جاستار كوپ. تالانتتى بالالار تەست تاپسىرا الماي، وقۋدان قۇلاپ جاتادى. «بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش» دەگەندەي، بولاشاقتا ونەرلى ۇل-قىزداردى سىرنايمەن ءان ايتۋعا تاربيەلەيتىن جەكە مەكتەبىمدى اشسام دەپ ارماندايمىن.
- كەيدە ءداستۇردى دارىپتەگەندەر شىعارماشىلىق كەش وتكىزۋگە اسىقپايتىنداي كورىنەدى…
- الماتىنى ايتپاعاندا استانانىڭ وزىندە جۇرتشىلىقپەن جۇزدەسەتىن ۋاقىت كەلدى. العاشقى شىعارماشىلىق كونتسەرتىم ەلوردادا وتكەنىنە التى جىل بولىپتى. ازىرگە وبلىستاردى ارالاپ ءجۇرمىن. بولاشاقتا ونەر مەن مادەنيەتتىڭ ورداسىندا ءبىر كونتسەرت قويۋ ويىمدا بار.
- ەسترادالىق باعىتتاعى اندەرىڭىزدىڭ اۆتورى — جۇبايىڭىز مەدەت سالىقوۆ. باسقا كومپوزيتورلارمەن جۇمىس ىستەگىڭىز كەلمەي مە؟
- ەسترادالىق باعىتتاعى اندەرىمنىڭ التى-جەتىسى راسىندا مەدەتتىڭ تۋىندىلارى. «گۇل سەزىم» ءانى عانا ەسكەندىر حاسانعاليەۆ اعامىزدىكى ەكەن. مەدەتتىڭ ءانى كوڭىلىمە بىردەن قونىپ، جانىما جاعىپ تۇرادى. قالقامان ءساريننىڭ ولەڭىنە جازىلعان «جىبەك سەزىم» ءانىنىڭ مەن ءۇشىن شوقتىعى بيىك. سوندىقتان «التىن شىققان جەردى بەلدەن قاز» دەپ، الىستان ىزدەمەي، جاقىننان دوربالاپ جاتىرمىن. باسقا دا كومپوزيتورلار اندەرىن ۇسىنادى، بىراق ءالى جارىققا شىعارىپ ۇلگەرگەن جوقپىن. ءبىر بايقاعانىم، ءداستۇرلى ونەر مەن ەسترادانى قاتار الىپ ءجۇرۋ وڭاي شارۋا ەمەس.
ءداستۇرلى انشىلەر ءوزىنىڭ باعىتىمەن، قىر-سىرىمەن، كاسىبي ورىنداۋ ەرەكشەلiگىمەن دارالانسا، ەسترادا جاڭاشىلدىقتى تالاپ ەتەدى. ءاردايىم جاسارىپ، ادەمىلەنىپ، جارقىراپ جۇرۋگە مىندەتتەيدى. وسى تالاپتارعا ساي بولۋعا ۇمتىلامىز.
- وتباسىڭىز تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز…
- ءبىر ۇيدە التى بالا وستىك. ءبىر اكە، ءبىر انادان تۋىلعان ءۇش ۇل، ءۇش قىزبىز. مەن ەڭ كەنجەسىمەن. انام — گۇلبارشىن بايگەلوۆا قازىر زەينەتتە. اكەمىز مۋفتي و دۇنيەلىك بولدى. ونەر بىزگە ناعاشىلارىمىزدان دارىعان. بالا كەزىمنەن ءداستۇرلى ءاندى سول كىسىلەردەن ەستىپ وستىك. اعالارىم — مۇعالىم، دارىگەر ماماندىقتارىن تاڭدادى. جان-قالدىبەك دەگەن اعام بار. استانادا قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى تەاتردىڭ بەلدى اكتەرى. مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ رولىمەن تانىمال. ءوز وتباسىمدا مەدەت ەكەۋمىزدىڭ اقكەربەز، ايگەرىم ەسىمدى قىزدارىمىز، نۇرسامات اتتى ۇلىمىز بار.
اڭگىمەلەسكەن قانشايىم بايداۋلەت، «ايقىن».
