Klara Tólenbaeva: Syrnaımen án aıtý mektebin ashsam deımin

2802
Adyrna.kz Telegram

- Mádenıet jáne aqpa­rat mınıstrliginiń qoldaýy­men, Qyzylorda oblysy, Shıeli aýdany ákimdiginiń uıymdas­tyrýymen jaqynda ótken «Óz­deriń biler Nartaımyn!» atty respýblıkalyq ánshi-jyrshylar baıqaýynda bas júldege ıe boldyńyz. On­syzda atyńyz bar, ataǵyńyz bar óner ıesisiz. Qazaqstan­nyń eńbek sińirgen qaıratkeri bul dodada kerisinshe qazy­lar alqasynyń quramynda oty­rýy kerek emes pe?
- Syr súleıi Nartaı Be­kejanov atyndaǵy bul baı­qaý osyǵan deıin Qy­zylorda óńirinde respýblıkalyq kó­lemde ótip keldi. Bıyl bas qala — Astanada uıymdas­tyryldy. Budan buryn bir­neshe ret usynystar aıtyl­ǵan, biraq otbasylyq jaǵ­­da­ıyma baılanysty qa­tysa almadym. Balalarym kishkentaı bolyp, reti kel­meı júrgen. Biraq osy joly áńgime qozǵalǵanda, birden bas tarttym. Shákirt­terim­men jaǵalasqym kelmedi. Onyń ústine, jasymyz to­lysty. Ýaqytynda azdy-kópti synǵa túsip, toptan ozdyq degendeı. Alaıda Qaı­­rat Baıbosynov, Almas Alma­tov aǵalarymyz «Syr­naımen án aıtý dástúrin bir kisideı nasıhattap júrgen adamsyń. Sol kóshti óziń bas­tap júr­gennen keıin, ke­ıingilerge jol kórsetip, jón kórsetip, jarqyrap shyq­saıshy» dep biraz qamshy­lady. Sol kisilerdiń sózin jer­ge tastaı almadym. Tá­ýe­kel etip, da­ıyn­dalýǵa ki­ris­tim. Ná­tı­jesi jaman bol­ǵan joq. Bas júl­dege tigilgen te­mir tulpar­dyń kiltin Fa­rıza apaı óz qoly­men ta­bystady. Buıyrt­sa, osy kó­likti ıgili­gimizge min­­sek degen nıetimiz bar.
- Baıqaýdyń sharty qalaı boldy?
- Úmitkerlerge qoıyl­ǵan talap boıynsha eki kezeńde úsh ánnen oryndadyq.
Nartaı Bekejanovtyń óz shyǵarmalary men ustazy Taıjan, zamandastary Sha­shýbaı, Kenenniń ánderin oryndaýǵa erik berdi. Basty oljam — Nartaı atamyzdyń buryn-sońdy kóp aıtyl­maǵan, muraǵatta jatqan muralaryn jaryqqa alyp shyqtym. Jalpy, mundaı baı­­qaýlardyń úlkenge de, ki­shige de berer taǵylymy kóp. Doda aıasynda tanymal kúı­shi Qoshqarbek Tasber­ge­nov, Shıelide turatyn Nar­taı Be­kejanovtyń dástúrin jal­­ǵastyryp júrgen bir­­­den-bir shákirti Qurmanbek Bek­se­­ıitov, ánshi-jyrshy Ál­myr­­za Noǵaıbaev aǵala­­ry­­myz kelip, sheberlik dárister ót­kizdi. Ár ánniń, ár kúıdiń shyǵý tarıhyn baıandap, qa­laı oryndala­tynyn kór­set­ti. Astanaǵa kúnde kele ber­­meıtin, jastardyń qo­lyna túse ber­meıtin maıtal­mandar. Osyndaı aǵalary­myzben qaýy­shyp, sabaq alyp, dúnıeta­ny­­my­myz­dy keńeıttik dep oı­laımyn.
- Sizdiń qolyńyzda Nar­taıdyń syrnaıy bar dep estı­­miz. Biraq kóp jerge alyp shyq­­paı­tyn sııaqtysyz?
- Nartaı Bekejanovtyń shyǵarmasyn shashaý shyǵar­maı, dáriptep júrgen Qurmanbek Bekseıitov degen aǵamyz aqyn-kompozıtordyń 12 túımeli syr­naıyn kezinde maǵan ama­nattap tapsyrǵany ras.
- Otyrǵan úlken-kishi
kóńil kórip,
Aıtamyn ásem jyrdy
tógildirip.
Syrnaıdy qaryndasqa
tastap kettim,
Shyqsyn dep bir
syrnaıshy yrym qylyp.
Qarama eski eken dep
formasyna,
Talaıdyń baryp kelgen
ordasyna.
Syrnaıymdy tileımin
shyn júrekten,
Qaryndastyń aınalsyn dep joldasyna, — dep aq bata­syn bergen. Búgingi kúni jaq­sy­ly­ǵymyzben qýantyp, júldege ıe bolyp jatsaq, dýa­ly aýyz qa­rııanyń sol batasy daryǵan shyǵar dep oılaı­myn.
Nartaıdyń syrnaıy kó­neniń kózindeı bolyp, úıimniń tórinde tur. Bul aspaptyń daýy­sy Nartaıdyń óz ánderine ǵana jaqsy keledi. Dybys qatary tolyq bolmaǵandyqtan, basqa mekteptiń týyndyla­ryna, Maı­­ranyń, Shashýbaı­dyń shy­ǵar­malaryna shamasy jete bermeıdi. Sondyqtan kóp jaǵ­daıda ultjandy azamat, óner janashyry Imanǵalı Tasmaǵam­betov syılaǵan syr­naıymmen án salamyn.
- Sizdiń óner jolyńyzǵa qarap otyrsaq, barlyǵy óz re­ti­men bastalyp, sátimen kele jat­qan tárizdi…
- Qudaıǵa shúkir deımin. Shy­nynda da árdaıym Alla taǵala jolymdy ashyp, baǵyma tilekshi bolatyn sııaqty. Ba­symdy taýǵa da, tasqa da uryp, qınalǵan kezim joq.
Balalyq shaqtan bastasam, áýeli anam Semeı óńiri, Aqsýat aýdanyndaǵy balalar mýzyka mektebine qolymnan jetektep apardy. Sol jerde baıan kla­synda mýzykant retinde Sáýle Jumahmetova apaıymyzdan úırengenim ushan-teńiz. Ol kisi meni baıanda oınaıtyn maman mýzykant retinde tárbıeledi. Mektep qabyrǵasynda túrli jarystarǵa, baıqaýlarǵa qa­tysyp júrip, syrnaımen án aıtýǵa óz betimshe áýestendim. Semeıdiń Muhtar Áýezov atyn­daǵy pedagogıkalyq kolled­jine oqýǵa túskende dırekto­rymyz Naýbat Qalıev qa­na­­­ty­­nyń astyna alyp, óne­rim­di ushtaı tústi.
Shákárim Qudaıberdıevtiń ánderin bizge qaz-qalpynda jetkizgen Keldenbaı Ólme­sekovti kolledjge aldyryp, «talantty balalardy tárbıelep shyǵaryńyz» dep dástúrli án úıirmesin ashyp berdi. Kel­denbaı aǵa Júsipbek Elebe­kovtiń shákirti Mádenıet Eshe­keevpen tanystyrdy. Ne ke­rek, sol kisilerdiń baǵytta­ýymen Almatyǵa keldim. Munda Qaırat aǵa qushaq jaıa qarsy alyp, Bekbolat Tileýhannyń syny­bynan bir-aq shyqtym. Bek­bo­lat aǵanyń aıtýymen birin­shi kýrsta Prezıdent or­kestrine jumysqa turdym.
- «Baǵyma qaraı, jaqsy jar jolyqtyrdym» dedińiz…
- Iá, jubaıym ánshi-kom­pozıtor, «Alaman» tobynyń jetekshisi Medet ekeýmiz kon­servatorııada tanysyp, keıin­nen shańyraq kóterdik. Oqý bitirgen jyly Myrzataı Joldasbekov aǵamyz meni L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetine shaqyrdy. Eki ujymda qatar jumys istedim. Páterden páterge kóship, sa­byl­ǵanymyz da joq. Bastapqy­da jataqhanada turdyq. Biraq biz úshin han saraıynan kem emes edi. 2006 jyly Prezıdent orkestrimen shyǵarmashylyq esep berdim. Sol konertten keıin orkestr jetekshisi Abaı Tasbolatov eki bólmeli qyz­mettik páterdiń kiltin ustatty. Al 2009 jyly Elbasy birqatar óner adamdaryna páterdiń kiltin tapsyrdy. 15 áriptesim­men birge biz de baspanaly bol­dyq.
- Buǵan qosa, Táýelsizdik­tiń 20 jyldyq toıynda mártebe­ńiz ósip, ataq aldyńyz…
- Prezıdent orkestrinde ter tókkenime — 15 jyldyń júzi bolypty. «Qonaq — qoıdan jýas» bolǵanymen, az otyryp, kóp synaıdy. Syrttan kelgen qanshama resmı meımannyń aldynda abyroımen elimizdiń ónerin tanytýǵa tyrystyq. Sol eńbegim baǵalanǵan shyǵar dep oılaımyn. «Qazaqstannyń eń­bek sińirgen qaıratkeri» ataǵyn alyp, bir qýanyp qaldyq.
- Al «Qazaqstan» ulttyq ar­nasynyń «Kesh jaryq» baǵdar­lamasyna túsý sizge qanshalyqty qajet boldy?
- Negizi, baǵdarlama úı­lestirýshileriniń túsindi­rýleri boıynsha kezekti konerttik baǵdarlamalardyń birine qatysamyn dep kelgen edim. Ándi jandy daýysta nemese fonogrammamen oryndaý tý­raly da tolyq maǵlumat beril­medi. Naqty talap aıtylmady. Ramazan aǵa habarlasyp, «mu­nyń ne, seniń óz daýsyńmen án salýǵa múmkindigiń jetetin edi ǵoı» degende, ne týraly aıtyp jatqanyn uqpaı, ózinen su­radym. Baıqaýǵa kelgenimdi, onda sarapshylar alqasynyń jumys isteıtinin sol kezde bir-aq bildim. Árıne, keıin baǵdar­lama jetekshilerimen ha­barlasyp, óz ókpe-renishimdi jet­kiz­dim. Ekinshi kezeńge ótke­nimdi bilgennen keıin, «she­shingen sýdan taıynbas» dep, aıaǵyna deıin qatysyp, aqyry onda da úzdik dep tanyldym.
- Merýert Túsipbaevanyń «Qolyn qaıda jibererin bilmeı, sham ustap shyqty» degen pikirin qalaı qabyldadyńyz?
- Bul jerde de túsinbestik boldy. Rejısserler «sizdiń artyńyzda sahnalyq qoıylym kórsetiledi. Bıshilermen birge siz de qolyńyzǵa sham ustap shyǵýyńyz kerek» degen soń, keliskenmin. Áıtpese, basqa amalyn tabar edim. Jalpy, syndy durys qabyldaı biletin adammyn. Merýert meniń án­shiligime min taqqan joq. Qoıa­tyn syny bolmady. Sondyq­tan asa mán berip, renjip jat­pa­dym.
- Syrnaıdy serik etken arý­lardan kimderdi atar edińiz?
- Jalpy, syrnaı tatarlar­dan engen kirme aspap. Ázirgi derek-boljam boıynsha, qa­zaq­tyń mýzyka mádenıetinde syr­naımen án aıtý dástúri Maı­radan bastaý alady. On eki qatar syrnaıdy atalarymyz óziniń tól aspaby retinde qa­byldap ketti. Degenmen bul sala áli de túbegeıli zertteýdi qajet ete­di. Bir anyǵy, án ónerindegi bes mektep sııaqty syrnaıdyń da óz erekshelikteri bar. Arqadan, Batystan, Je­tisýdan, Syr boıynan qolyna syrnaı ustap kelgenderdiń ma­qamy, máneri bir-birine uq­saı bermeıdi. Olardyń arasynda Nartaı, Shashýbaı atalary­myzdyń izin jalǵastyrǵan az da bolsa arýlar boı kórsetip júr. Qazirgi sátte Maıra Ýálıqyzy atyndaǵy ha­lyqaralyq baıqaý uıym­das­tyryp, nasıhattap júrgen Aǵaı­sha Isaǵulova apa­myzdy erekshe atap óter edim. Degen­men árkimniń salǵan izi, ustan­ǵan baǵyty, shyǵar­ma­shylyq joly bólek. Meniń ashqan ja­ńalyǵym dep — dástúrli ánderdi syrnaımen oryndap júrgen­digimdi aıta alamyn. Meniń izim­di qýyp kele jatqan Nazgúl Qı­lybaeva degen sińlim bar.
- «Qazaqtyń mýzykalyq mádenıetindegi syrnaımen án aıtý dástúri» degen taqyrypta dıssertaııa qorǵamaq oıyńyz bolyp pa edi?
- Kishkentaılarym birinen keıin biri ómirge kelip, orta­synda shyǵarmashylyq esep berip, gastrolge shyǵyp ketip júrgenimde, dıssertaııa qorǵaý júıesi ózgerip ketti. Endi mashaqaty kóbeıdi. Sonymen, ázirge toqtap tur. Onyń ústine, daýysym babynda, jastyq ja­lynym boıymda turǵan ýaqyt­ty tıimdi paıdalanyp, klıp túsirip, án jazdyryp, shyrqap qalsam deımin. Alla ǵu­myr ber­se, jasymyz ulǵaıa kele, qaǵazǵa bas qoıamyn degen jos­parym bar.
- Syrnaımen án salýdy úı­retetin óz ádistemelik oqýly­­ǵy­ńyzdy jazdyńyz ba?
- Záýre Smaqova apaıy­myzdyń «Syrnaı úırený mek­tebi» degen oqýlyǵy bar. As­papta oınaý ádisine arnalǵan. Biz kóbine osy oqýlyqty paı­dalanamyz. Óıtkeni ár bala áýeli aspapty durys meńgerýi qajet. Qol emin-erkin júredi, tehnıkasy qalyptasady. Saýsaq mashyqtanady. Sosyn ánge aýysqanda óz mánerimizge aýyt­qımyz. Ony qolmen basyp, kózben kórsetip, ár saýsaqty óz ornyna qoıa otyryp, úıretpesek, notaǵa túsirý múmkin emes. Burynǵy taspalardy tyńdata­myz. Jalpy, aldaǵy ýaqytta ádistemelik kitap jazý oıymda bar. Qazirdiń ózinde óz reper­týa­rymdaǵy ánderdi notaǵa túsi­rip, jınaqtap qoıdym. «Siz­­den sabaq alaıynshy» dep ótinish bildiretin jastar kóp. Talantty balalar test tapsyra almaı, oqýdan qulap jatady. «Bu­laq kórseń, kózin ash» de­gendeı, bolashaqta ónerli ul-qyz­dardy syrnaımen án aıtýǵa tárbıeleıtin jeke mektebimdi ashsam dep armandaımyn.
- Keıde dástúrdi dáripte­gen­der shyǵarmashylyq kesh ótki­zýge asyqpaıtyndaı kórinedi…
- Almatyny aıtpaǵanda Astananyń ózinde jurtshy­lyq­pen júzdesetin ýaqyt keldi. Al­ǵashqy shyǵarmashylyq kon­ertim Elordada ótkenine alty jyl bolypty. Ázirge oblys­tar­dy aralap júrmin. Bo­la­shaqta óner men mádenıettiń or­­dasynda bir konert qoıý oıymda bar.
- Estradalyq baǵyttaǵy ánderińizdiń avtory — jubaıy­ńyz Medet Salyqov. Basqa kom­po­zıtorlarmen jumys istegińiz kelmeı me?
- Estradalyq baǵyttaǵy ánderimniń alty-jetisi rasynda Medettiń týyndylary. «Gúl sezim» áni ǵana Eskendir Hasan­ǵa­lıev aǵamyzdyki eken. Me­dettiń áni kóńilime birden qo­nyp, janyma jaǵyp turady. Qalqaman Sarınniń óleńine jazylǵan «Jibek sezim» ániniń men úshin shoqtyǵy bıik. Son­dyqtan «altyn shyqqan jerdi belden qaz» dep, alystan izde­meı, jaqynnan dorbalap ja­tyrmyn. Basqa da kompozıtor­lar ánderin usynady, biraq áli jaryqqa shyǵaryp úlgergen joqpyn. Bir baıqaǵanym, dás­túrli óner men estradany qatar alyp júrý ońaı sharýa emes.
Dástúrli ánshiler óziniń ba­ǵytymen, qyr-syrymen, kásibı oryndaý ereksheligimen dara­lansa, estrada jańashyldyq­ty talap etedi. Árdaıym jasaryp, ádemilenip, jarqyrap júrýge mindetteıdi. Osy talaptarǵa saı bolýǵa umtylamyz.
- Otbasyńyz týraly aıtyp ótseńiz…
- Bir úıde alty bala óstik. Bir áke, bir anadan týylǵan úsh ul, úsh qyzbyz. Men eń ken­jesimen. Anam — Gúlbarshyn Baıgelova qa­zir zeınette. Áke­miz Mýftı o dúnıelik bol­dy. Óner bizge na­ǵashy­lary­myz­dan dary­ǵan. Bala kezimnen dástúrli ándi sol kisilerden estip óstik. Aǵala­rym — muǵa­lim, dáriger ma­man­dyqtaryn tań­dady. Jan-Qaldybek degen aǵam bar. As­­tanada Qalıbek Qýanyshbaev atyndaǵy teatr­dyń beldi akteri. Muqaǵalı Ma­qataevtyń rólimen tanymal. Óz otbasymda Medet ekeýmizdiń Aqkerbez, Áıgerim esimdi qyz­darymyz, Nursamat atty uly­myz bar.


Áńgimelesken Qanshaıym BAIDÁÝLET, «Aıqyn».

Pikirler