- Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń qoldaýymen, Qyzylorda oblysy, Shıeli aýdany ákimdiginiń uıymdastyrýymen jaqynda ótken «Ózderiń biler Nartaımyn!» atty respýblıkalyq ánshi-jyrshylar baıqaýynda bas júldege ıe boldyńyz. Onsyzda atyńyz bar, ataǵyńyz bar óner ıesisiz. Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri bul dodada kerisinshe qazylar alqasynyń quramynda otyrýy kerek emes pe?
- Syr súleıi Nartaı Bekejanov atyndaǵy bul baıqaý osyǵan deıin Qyzylorda óńirinde respýblıkalyq kólemde ótip keldi. Bıyl bas qala — Astanada uıymdastyryldy. Budan buryn birneshe ret usynystar aıtylǵan, biraq otbasylyq jaǵdaıyma baılanysty qatysa almadym. Balalarym kishkentaı bolyp, reti kelmeı júrgen. Biraq osy joly áńgime qozǵalǵanda, birden bas tarttym. Shákirtterimmen jaǵalasqym kelmedi. Onyń ústine, jasymyz tolysty. Ýaqytynda azdy-kópti synǵa túsip, toptan ozdyq degendeı. Alaıda Qaırat Baıbosynov, Almas Almatov aǵalarymyz «Syrnaımen án aıtý dástúrin bir kisideı nasıhattap júrgen adamsyń. Sol kóshti óziń bastap júrgennen keıin, keıingilerge jol kórsetip, jón kórsetip, jarqyrap shyqsaıshy» dep biraz qamshylady. Sol kisilerdiń sózin jerge tastaı almadym. Táýekel etip, daıyndalýǵa kiristim. Nátıjesi jaman bolǵan joq. Bas júldege tigilgen temir tulpardyń kiltin Farıza apaı óz qolymen tabystady. Buıyrtsa, osy kólikti ıgiligimizge minsek degen nıetimiz bar.
- Baıqaýdyń sharty qalaı boldy?
- Úmitkerlerge qoıylǵan talap boıynsha eki kezeńde úsh ánnen oryndadyq.
Nartaı Bekejanovtyń óz shyǵarmalary men ustazy Taıjan, zamandastary Shashýbaı, Kenenniń ánderin oryndaýǵa erik berdi. Basty oljam — Nartaı atamyzdyń buryn-sońdy kóp aıtylmaǵan, muraǵatta jatqan muralaryn jaryqqa alyp shyqtym. Jalpy, mundaı baıqaýlardyń úlkenge de, kishige de berer taǵylymy kóp. Doda aıasynda tanymal kúıshi Qoshqarbek Tasbergenov, Shıelide turatyn Nartaı Bekejanovtyń dástúrin jalǵastyryp júrgen birden-bir shákirti Qurmanbek Bekseıitov, ánshi-jyrshy Álmyrza Noǵaıbaev aǵalarymyz kelip, sheberlik dárister ótkizdi. Ár ánniń, ár kúıdiń shyǵý tarıhyn baıandap, qalaı oryndalatynyn kórsetti. Astanaǵa kúnde kele bermeıtin, jastardyń qolyna túse bermeıtin maıtalmandar. Osyndaı aǵalarymyzben qaýyshyp, sabaq alyp, dúnıetanymymyzdy keńeıttik dep oılaımyn.
- Sizdiń qolyńyzda Nartaıdyń syrnaıy bar dep estımiz. Biraq kóp jerge alyp shyqpaıtyn sııaqtysyz?
- Nartaı Bekejanovtyń shyǵarmasyn shashaý shyǵarmaı, dáriptep júrgen Qurmanbek Bekseıitov degen aǵamyz aqyn-kompozıtordyń 12 túımeli syrnaıyn kezinde maǵan amanattap tapsyrǵany ras.
- Otyrǵan úlken-kishi
kóńil kórip,
Aıtamyn ásem jyrdy
tógildirip.
Syrnaıdy qaryndasqa
tastap kettim,
Shyqsyn dep bir
syrnaıshy yrym qylyp.
Qarama eski eken dep
formasyna,
Talaıdyń baryp kelgen
ordasyna.
Syrnaıymdy tileımin
shyn júrekten,
Qaryndastyń aınalsyn dep joldasyna, — dep aq batasyn bergen. Búgingi kúni jaqsylyǵymyzben qýantyp, júldege ıe bolyp jatsaq, dýaly aýyz qarııanyń sol batasy daryǵan shyǵar dep oılaımyn.
Nartaıdyń syrnaıy kóneniń kózindeı bolyp, úıimniń tórinde tur. Bul aspaptyń daýysy Nartaıdyń óz ánderine ǵana jaqsy keledi. Dybys qatary tolyq bolmaǵandyqtan, basqa mekteptiń týyndylaryna, Maıranyń, Shashýbaıdyń shyǵarmalaryna shamasy jete bermeıdi. Sondyqtan kóp jaǵdaıda ultjandy azamat, óner janashyry Imanǵalı Tasmaǵambetov syılaǵan syrnaıymmen án salamyn.
- Sizdiń óner jolyńyzǵa qarap otyrsaq, barlyǵy óz retimen bastalyp, sátimen kele jatqan tárizdi…
- Qudaıǵa shúkir deımin. Shynynda da árdaıym Alla taǵala jolymdy ashyp, baǵyma tilekshi bolatyn sııaqty. Basymdy taýǵa da, tasqa da uryp, qınalǵan kezim joq.
Balalyq shaqtan bastasam, áýeli anam Semeı óńiri, Aqsýat aýdanyndaǵy balalar mýzyka mektebine qolymnan jetektep apardy. Sol jerde baıan klasynda mýzykant retinde Sáýle Jumahmetova apaıymyzdan úırengenim ushan-teńiz. Ol kisi meni baıanda oınaıtyn maman mýzykant retinde tárbıeledi. Mektep qabyrǵasynda túrli jarystarǵa, baıqaýlarǵa qatysyp júrip, syrnaımen án aıtýǵa óz betimshe áýestendim. Semeıdiń Muhtar Áýezov atyndaǵy pedagogıkalyq kolledjine oqýǵa túskende dırektorymyz Naýbat Qalıev qanatynyń astyna alyp, ónerimdi ushtaı tústi.
Shákárim Qudaıberdıevtiń ánderin bizge qaz-qalpynda jetkizgen Keldenbaı Ólmesekovti kolledjge aldyryp, «talantty balalardy tárbıelep shyǵaryńyz» dep dástúrli án úıirmesin ashyp berdi. Keldenbaı aǵa Júsipbek Elebekovtiń shákirti Mádenıet Eshekeevpen tanystyrdy. Ne kerek, sol kisilerdiń baǵyttaýymen Almatyǵa keldim. Munda Qaırat aǵa qushaq jaıa qarsy alyp, Bekbolat Tileýhannyń synybynan bir-aq shyqtym. Bekbolat aǵanyń aıtýymen birinshi kýrsta Prezıdent orkestrine jumysqa turdym.
- «Baǵyma qaraı, jaqsy jar jolyqtyrdym» dedińiz…
- Iá, jubaıym ánshi-kompozıtor, «Alaman» tobynyń jetekshisi Medet ekeýmiz konservatorııada tanysyp, keıinnen shańyraq kóterdik. Oqý bitirgen jyly Myrzataı Joldasbekov aǵamyz meni L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetine shaqyrdy. Eki ujymda qatar jumys istedim. Páterden páterge kóship, sabylǵanymyz da joq. Bastapqyda jataqhanada turdyq. Biraq biz úshin han saraıynan kem emes edi. 2006 jyly Prezıdent orkestrimen shyǵarmashylyq esep berdim. Sol konertten keıin orkestr jetekshisi Abaı Tasbolatov eki bólmeli qyzmettik páterdiń kiltin ustatty. Al 2009 jyly Elbasy birqatar óner adamdaryna páterdiń kiltin tapsyrdy. 15 áriptesimmen birge biz de baspanaly boldyq.
- Buǵan qosa, Táýelsizdiktiń 20 jyldyq toıynda mártebeńiz ósip, ataq aldyńyz…
- Prezıdent orkestrinde ter tókkenime — 15 jyldyń júzi bolypty. «Qonaq — qoıdan jýas» bolǵanymen, az otyryp, kóp synaıdy. Syrttan kelgen qanshama resmı meımannyń aldynda abyroımen elimizdiń ónerin tanytýǵa tyrystyq. Sol eńbegim baǵalanǵan shyǵar dep oılaımyn. «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» ataǵyn alyp, bir qýanyp qaldyq.
- Al «Qazaqstan» ulttyq arnasynyń «Kesh jaryq» baǵdarlamasyna túsý sizge qanshalyqty qajet boldy?
- Negizi, baǵdarlama úılestirýshileriniń túsindirýleri boıynsha kezekti konerttik baǵdarlamalardyń birine qatysamyn dep kelgen edim. Ándi jandy daýysta nemese fonogrammamen oryndaý týraly da tolyq maǵlumat berilmedi. Naqty talap aıtylmady. Ramazan aǵa habarlasyp, «munyń ne, seniń óz daýsyńmen án salýǵa múmkindigiń jetetin edi ǵoı» degende, ne týraly aıtyp jatqanyn uqpaı, ózinen suradym. Baıqaýǵa kelgenimdi, onda sarapshylar alqasynyń jumys isteıtinin sol kezde bir-aq bildim. Árıne, keıin baǵdarlama jetekshilerimen habarlasyp, óz ókpe-renishimdi jetkizdim. Ekinshi kezeńge ótkenimdi bilgennen keıin, «sheshingen sýdan taıynbas» dep, aıaǵyna deıin qatysyp, aqyry onda da úzdik dep tanyldym.
- Merýert Túsipbaevanyń «Qolyn qaıda jibererin bilmeı, sham ustap shyqty» degen pikirin qalaı qabyldadyńyz?
- Bul jerde de túsinbestik boldy. Rejısserler «sizdiń artyńyzda sahnalyq qoıylym kórsetiledi. Bıshilermen birge siz de qolyńyzǵa sham ustap shyǵýyńyz kerek» degen soń, keliskenmin. Áıtpese, basqa amalyn tabar edim. Jalpy, syndy durys qabyldaı biletin adammyn. Merýert meniń ánshiligime min taqqan joq. Qoıatyn syny bolmady. Sondyqtan asa mán berip, renjip jatpadym.
- Syrnaıdy serik etken arýlardan kimderdi atar edińiz?
- Jalpy, syrnaı tatarlardan engen kirme aspap. Ázirgi derek-boljam boıynsha, qazaqtyń mýzyka mádenıetinde syrnaımen án aıtý dástúri Maıradan bastaý alady. On eki qatar syrnaıdy atalarymyz óziniń tól aspaby retinde qabyldap ketti. Degenmen bul sala áli de túbegeıli zertteýdi qajet etedi. Bir anyǵy, án ónerindegi bes mektep sııaqty syrnaıdyń da óz erekshelikteri bar. Arqadan, Batystan, Jetisýdan, Syr boıynan qolyna syrnaı ustap kelgenderdiń maqamy, máneri bir-birine uqsaı bermeıdi. Olardyń arasynda Nartaı, Shashýbaı atalarymyzdyń izin jalǵastyrǵan az da bolsa arýlar boı kórsetip júr. Qazirgi sátte Maıra Ýálıqyzy atyndaǵy halyqaralyq baıqaý uıymdastyryp, nasıhattap júrgen Aǵaısha Isaǵulova apamyzdy erekshe atap óter edim. Degenmen árkimniń salǵan izi, ustanǵan baǵyty, shyǵarmashylyq joly bólek. Meniń ashqan jańalyǵym dep — dástúrli ánderdi syrnaımen oryndap júrgendigimdi aıta alamyn. Meniń izimdi qýyp kele jatqan Nazgúl Qılybaeva degen sińlim bar.
- «Qazaqtyń mýzykalyq mádenıetindegi syrnaımen án aıtý dástúri» degen taqyrypta dıssertaııa qorǵamaq oıyńyz bolyp pa edi?
- Kishkentaılarym birinen keıin biri ómirge kelip, ortasynda shyǵarmashylyq esep berip, gastrolge shyǵyp ketip júrgenimde, dıssertaııa qorǵaý júıesi ózgerip ketti. Endi mashaqaty kóbeıdi. Sonymen, ázirge toqtap tur. Onyń ústine, daýysym babynda, jastyq jalynym boıymda turǵan ýaqytty tıimdi paıdalanyp, klıp túsirip, án jazdyryp, shyrqap qalsam deımin. Alla ǵumyr berse, jasymyz ulǵaıa kele, qaǵazǵa bas qoıamyn degen josparym bar.
- Syrnaımen án salýdy úıretetin óz ádistemelik oqýlyǵyńyzdy jazdyńyz ba?
- Záýre Smaqova apaıymyzdyń «Syrnaı úırený mektebi» degen oqýlyǵy bar. Aspapta oınaý ádisine arnalǵan. Biz kóbine osy oqýlyqty paıdalanamyz. Óıtkeni ár bala áýeli aspapty durys meńgerýi qajet. Qol emin-erkin júredi, tehnıkasy qalyptasady. Saýsaq mashyqtanady. Sosyn ánge aýysqanda óz mánerimizge aýytqımyz. Ony qolmen basyp, kózben kórsetip, ár saýsaqty óz ornyna qoıa otyryp, úıretpesek, notaǵa túsirý múmkin emes. Burynǵy taspalardy tyńdatamyz. Jalpy, aldaǵy ýaqytta ádistemelik kitap jazý oıymda bar. Qazirdiń ózinde óz repertýarymdaǵy ánderdi notaǵa túsirip, jınaqtap qoıdym. «Sizden sabaq alaıynshy» dep ótinish bildiretin jastar kóp. Talantty balalar test tapsyra almaı, oqýdan qulap jatady. «Bulaq kórseń, kózin ash» degendeı, bolashaqta ónerli ul-qyzdardy syrnaımen án aıtýǵa tárbıeleıtin jeke mektebimdi ashsam dep armandaımyn.
- Keıde dástúrdi dáriptegender shyǵarmashylyq kesh ótkizýge asyqpaıtyndaı kórinedi…
- Almatyny aıtpaǵanda Astananyń ózinde jurtshylyqpen júzdesetin ýaqyt keldi. Alǵashqy shyǵarmashylyq konertim Elordada ótkenine alty jyl bolypty. Ázirge oblystardy aralap júrmin. Bolashaqta óner men mádenıettiń ordasynda bir konert qoıý oıymda bar.
- Estradalyq baǵyttaǵy ánderińizdiń avtory — jubaıyńyz Medet Salyqov. Basqa kompozıtorlarmen jumys istegińiz kelmeı me?
- Estradalyq baǵyttaǵy ánderimniń alty-jetisi rasynda Medettiń týyndylary. «Gúl sezim» áni ǵana Eskendir Hasanǵalıev aǵamyzdyki eken. Medettiń áni kóńilime birden qonyp, janyma jaǵyp turady. Qalqaman Sarınniń óleńine jazylǵan «Jibek sezim» ániniń men úshin shoqtyǵy bıik. Sondyqtan «altyn shyqqan jerdi belden qaz» dep, alystan izdemeı, jaqynnan dorbalap jatyrmyn. Basqa da kompozıtorlar ánderin usynady, biraq áli jaryqqa shyǵaryp úlgergen joqpyn. Bir baıqaǵanym, dástúrli óner men estradany qatar alyp júrý ońaı sharýa emes.
Dástúrli ánshiler óziniń baǵytymen, qyr-syrymen, kásibı oryndaý ereksheligimen daralansa, estrada jańashyldyqty talap etedi. Árdaıym jasaryp, ádemilenip, jarqyrap júrýge mindetteıdi. Osy talaptarǵa saı bolýǵa umtylamyz.
- Otbasyńyz týraly aıtyp ótseńiz…
- Bir úıde alty bala óstik. Bir áke, bir anadan týylǵan úsh ul, úsh qyzbyz. Men eń kenjesimen. Anam — Gúlbarshyn Baıgelova qazir zeınette. Ákemiz Mýftı o dúnıelik boldy. Óner bizge naǵashylarymyzdan daryǵan. Bala kezimnen dástúrli ándi sol kisilerden estip óstik. Aǵalarym — muǵalim, dáriger mamandyqtaryn tańdady. Jan-Qaldybek degen aǵam bar. Astanada Qalıbek Qýanyshbaev atyndaǵy teatrdyń beldi akteri. Muqaǵalı Maqataevtyń rólimen tanymal. Óz otbasymda Medet ekeýmizdiń Aqkerbez, Áıgerim esimdi qyzdarymyz, Nursamat atty ulymyz bar.
Áńgimelesken Qanshaıym BAIDÁÝLET, «Aıqyn».
