ءساۋىر ايىنىڭ العاشقى اپتاسىندا تەڭگەنىڭ دوللارعا قاتىستى باعامى تاعى دا قۇبىلىپ، قارجى نارىعىنداعى تۇراقسىزدىققا الاڭداۋشىلىق تۋدىردى. ساراپشىلار بۇل جاعدايدى بىرنەشە ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلارمەن بايلانىستىرىپ وتىر.
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى وسى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن ءبىلۋ ءۇشىن ساراپشىلارمەن تىلدەستى.
گەوساياسي جاعداي
ەكونوميست جانە قارجى تالداۋشىسى راسۋل رىسمامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، دوللاردىڭ قىمباتتاۋىنا نەگىزگى سەبەپ بىرنەشەۋ.
«بۇل جولعى تەڭگەنىڭ السىرەۋى ەڭ الدىمەن ترامپتىڭ سوڭعى ۋاقىتتاعى ساياسي بەلسەندىلىگىمەن بايلانىستى بولىپ وتىر. ساراپشىلار بۇل جاھاندىق ساۋدانىڭ باسەڭدەۋىنە، جالپى ساۋدا كولەمىنىڭ ازايۋىنا جانە الەمدىك ەكونوميكانىڭ باياۋلاۋىنا اكەلۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى. ال الەمدىك ەكونوميكانىڭ باياۋلاۋى – بۇل مۇناي نارىعىنا كەرى اسەر ەتەتىن باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى. قازىر كۇتكەندەگىدەي مۇناي باعاسى تومەندەپ، 64 دوللارعا، ءتىپتى ودان دا تومەن دەڭگەيگە ءتۇستى»، - دەدى ول.
قازاقستان تەڭگەسىنىڭ مۇناي باعاسىنا تاۋەلدى ەكەنى بەلگىلى. مۇناي ارزانداعان سايىن ىشكى نارىقتا ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ السىرەۋى بايقالادى. بۇل قۇبىلىس قانشاعا سوزىلۋى مۇمكىن؟
"مۇناي ارزانداعان ساتتە ىشكى نارىقتا تەڭگەنىڭ السىرەۋى كۇتىلەدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ساۋدا سوعىسى مەن گەوساياسي شيەلەنىستەر ۇزاققا سوزىلمايدى. قازىردىڭ وزىندە اقش بۇل جاعدايدان شىعۋ جولدارىن تالقىلاپ جاتىر. سوندىقتان جاھاندىق ساۋدا ەندى ۇزاق ۋاقىتقا باياۋلامايدى دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتى الداعى ۋاقىتتا جاعداي ءبىرشاما جەڭىلدەۋى مۇمكىن. ارينە، ادامدار مۇناي باعاسى ءالى دە تومەندەي بەرەدى دەپ قاۋىپتەنىپ وتىر. بىراق بۇل – ۋاقىتشا. مەنىڭشە، اسىعىس شەشىم قابىلداماي، جاعدايدى كەمىندە ءبىر اپتا باقىلاۋ قاجەت. ەكونوميكا – وتە كۇردەلى جۇيە. سوندىقتان ەرتەڭ نە بولاتىنىن ناقتى بولجاۋ مۇمكىن ەمەس،" -دەيدى قارجى تالداۋشىسى راسۋل رىسمامبەتوۆ.
«بيۋدجەتتە مۇناي 75 دوللار دەڭگەيىندە بەكىتىلگەن...»
ەكونوميست مەرۋەرت ماحمۇتوۆا دا مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى قازاقستان بيۋدجەتىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعانىن ايتادى.
"مۇناي باعاسى تومەندەپ بارا جاتىر. بۇل بىزگە قالاي اسەر ەتەدى؟ 2025 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە Brent ماركالى مۇنايدىڭ باررەلى 75 دوللار دەڭگەيىندە بەكىتىلگەن. الايدا قازىر Brent باعاسى 63 دوللارعا دەيىن ءتۇسىپ كەتتى. الداعى ۋاقىتتا دا تومەندەۋى مۇمكىن»، - دەيدى ول.
ول قازىرگى قالىپتاسقان احۋال قالاي توپشىلانعانىن دا ايتتى.
«بىلتىر مۇناي باعاسى 50 دوللارعا دەيىن تومەندەۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار بولعان. سول سەبەپتى بيۋدجەت تاپشىلىعى ارتادى دەۋگە نەگىز بار»، - دەپ قاۋىپتەنەدى مەرۋەرت ماحمۇتوۆا.
بۇل قاۋىپتەردىڭ الدىن بوگەۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟ وندايدا ەكونوميست رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە ۇلتتىق قوردان اۋدارىلاتىن ترانسفەرت كولەمىن ارتتىرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى.
تەڭگەءنىڭ السىرەپ، دوللاردىڭ قىمباتتاۋى كىمگە ءتيىمدى؟
ەكونوميست ساپارباي جوباي ۆاليۋتانىڭ قازىرگى جاعدايىن قالىپتى دەپ سانايدى. ول تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى ەكسپورتقا باعىتتالعان كاسىپورىندارعا پايدالى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
"قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى مەن دوللاردىڭ الەمدىك الەۋەتى تىعىز بايلانىستى. نەگە دەسەڭىز، ءبىز وتە كوپ ينۆەستيتسيا تارتامىز ءارى كوپ ەكسپورت جاسايمىز. ءجىو-ءنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن ەكسپورت قۇرايدى. سونىمەن قاتار، يمپورت كولەمى دە جوعارى. سوندىقتان دوللاردىڭ الەۋەتى ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى»، - دەيدى ول.
ساپارباي جوباي مۇنىڭ الدىندا دا دوللار باعامىندا وسىنداي وزگەرىس بولعانىن ايتىپ، سول تۇستاعى جاعدايدى دا بايانداپ ءوتتى.
«جىل باسىندا ءبىر قىزىق جاعداي بولدى. قاراشا-جەلتوقسان ايلارىندا دوللار باعامى 525-530 تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلدى. ال جىلدىڭ باسىندا تولەم تەڭگەرىمى تەرىس بولدى. ەكسپورت كوپ، يمپورت از بولدى. سونىمەن قاتار، ديۆيدەندتەر مەن قىزمەتتەر بويىنشا تولەمدەر دە ورىن الدى. اعىمداعى شوتتاعى تەرىس سالدو تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا اسەر ەتەدى. قاڭتار-اقپان ايلارىندا تەڭگە نىعايىپ، دوللار باعامى تومەندەدى. بىراق بۇل ۋاقىتشا قۇبىلىس رەتىندە باعالاندى. جىل باسىندا يمپورت كولەمى ايتارلىقتاي بولمادى، حالىقتىڭ دا دوللارعا سۇرانىسى تومەن بولدى. سونىمەن بىرگە، مۇناي ەكسپورتتايتىن ءىرى كاسىپورىندار سالىق پەن ديۆيدەند تولەۋ ءۇشىن دوللاردى تەڭگەگە ايىرباستادى. بۇل كەزدە تەڭگەگە سۇرانىس ارتتى دا، ۇلتتىق ۆاليۋتا نىعايدى. الايدا بۇل دا ۋاقىتشا جاعداي ەدى»، - دەيدى ەكونوميست.
وسىنى ايتقان ول قازىرگى احۋالدى قالىپتى جاعداي رەتىندە سيپاتتايدى.
«ناۋرىز ايىنان باستاپ دوللار باعامى تۇراقتانىپ، قازىر 510-520 تەڭگە ارالىعىندا تۇر. بۇل ءبىز ءۇشىن قالىپتى جاعداي دەپ ەسەپتەلەدى. مۇنداي جاعداي ەكسپورتتاۋشىلار ءۇشىن ءتيىمدى. مىسالى، ۇن ەكسپورتتايتىن كاسىپورىن اقپان ايىندا 498 ميلليون تەڭگە تابىس تاپسا، قازىرگى كەزدە 515 ميلليون تەڭگە تابادى. ياعني، پايداسى ارتادى. سول سەبەپتى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى، دوللاردىڭ قىمباتتاۋى ەكسپورتتاۋشىلار ءۇشىن پايدالى. ويتكەنى ولار تاۋارلارىن سىرتقا ساتادى. ءبىزدىڭ ەلىمىز ەكسپورتقا باعىتتالعان مەملەكەت ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. كەيدە تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى مەن دوللار باعامىنىڭ ءوسۋى – ەكونوميكا ءۇشىن قالىپتى جاعداي. ونى جاقسى نەمەسە جامان دەپ كەسىپ ايتۋ قيىن، بۇل – وبەكتيۆتى قۇبىلىس،" – دەيدى ول.
بۇگىنگى باعام قانداي؟
قازاقستان ۇلتتىق بانكى 7 ساۋىرگە ارنالعان رەسمي باعامان جاريالاعان. 1 اقش دوللارى – 504,34 تەڭگە، ال 1 رەسەي ءرۋبلى 5,97 تەڭگە بولىپ بەكىتىلگەن.
الايدا ناقتى ساۋدا ساتىندە باعام بۇدان جوعارى. ساعات 11:20-داعى جاعداي بويىنشا، استانادا دوللار 520 تەڭگەگە ساتىلىپ، 514 تەڭگەدەن ساتىپ الىنۋدا. الماتىدا امەريكالىق ۆاليۋتا 518 تەڭگەدەن ساتىلىپ، 511 تەڭگەدەن ساتىپ الىنىپ جاتىر.
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
