Säuır aiynyŋ alǧaşqy aptasynda teŋgenıŋ dollarǧa qatysty baǧamy taǧy da qūbylyp, qarjy naryǧyndaǧy tūraqsyzdyqqa alaŋdauşylyq tudyrdy. Sarapşylar būl jaǧdaidy bırneşe ışkı jäne syrtqy faktorlarmen bailanystyryp otyr.
“Adyrna” ūlttyq portalynyŋ tılşısı osy mäselenıŋ män-jaiyn bılu üşın sarapşylarmen tıldestı.
GEOSAIаSİ JAǦDAI
Ekonomist jäne qarjy taldauşysy Rasul Rysmambetovtyŋ aituynşa, dollardyŋ qymbattauyna negızgı sebep bırneşeu.
«Būl jolǧy teŋgenıŋ älsıreuı eŋ aldymen Tramptyŋ soŋǧy uaqyttaǧy saiasi belsendılıgımen bailanysty bolyp otyr. Sarapşylar būl jahandyq saudanyŋ bäseŋdeuıne, jalpy sauda kölemınıŋ azaiuyna jäne älemdık ekonomikanyŋ baiaulauyna äkeluı mümkın dep esepteidı. Al älemdık ekonomikanyŋ baiaulauy – būl mūnai naryǧyna kerı äser etetın basty faktorlardyŋ bırı. Qazır kütkendegıdei mūnai baǧasy tömendep, 64 dollarǧa, tıptı odan da tömen deŋgeige tüstı», - dedı ol.
Qazaqstan teŋgesınıŋ mūnai baǧasyna täueldı ekenı belgılı. Mūnai arzandaǧan saiyn ışkı naryqta ūlttyq valiutanyŋ älsıreuı baiqalady. Būl qūbylys qanşaǧa sozyluy mümkın?
"Mūnai arzandaǧan sätte ışkı naryqta teŋgenıŋ älsıreuı kütıledı. Menıŋ oiymşa, būl sauda soǧysy men geosaiasi şielenıster ūzaqqa sozylmaidy. Qazırdıŋ özınde AQŞ būl jaǧdaidan şyǧu joldaryn talqylap jatyr. Sondyqtan jahandyq sauda endı ūzaq uaqytqa baiaulamaidy dep oilaimyn. Sol sebeptı aldaǧy uaqytta jaǧdai bırşama jeŋıldeuı mümkın. Ärine, adamdar mūnai baǧasy älı de tömendei beredı dep qauıptenıp otyr. Bıraq būl – uaqytşa. Menıŋşe, asyǧys şeşım qabyldamai, jaǧdaidy kemınde bır apta baqylau qajet. Ekonomika – öte kürdelı jüie. Sondyqtan erteŋ ne bolatynyn naqty boljau mümkın emes," -deidı qarjy taldauşysy Rasul Rysmambetov.
«BIýDJETTE MŪNAI 75 DOLLAR DEŊGEIINDE BEKITILGEN...»
Ekonomist Meruert Mahmūtova da mūnai baǧasynyŋ qūldyrauy Qazaqstan biudjetıne qauıp töndırıp tūrǧanyn aitady.
"Mūnai baǧasy tömendep bara jatyr. Būl bızge qalai äser etedı? 2025 jylǧy respublikalyq biudjette Brent markaly mūnaidyŋ barrelı 75 dollar deŋgeiınde bekıtılgen. Alaida qazır Brent baǧasy 63 dollarǧa deiın tüsıp kettı. Aldaǧy uaqytta da tömendeuı mümkın», - deidı ol.
Ol qazırgı qalyptasqan ahual qalai topşylanǧanyn da aitty.
«Byltyr mūnai baǧasy 50 dollarǧa deiın tömendeuı mümkın degen boljamdar bolǧan. Sol sebeptı biudjet tapşylyǧy artady deuge negız bar», - dep qauıptenedı Meruert Mahmūtova.
Būl qauıpterdıŋ aldyn bögeudıŋ qandai joldary bar? Ondaida ekonomist respublikalyq biudjetke Ūlttyq qordan audarylatyn transfert kölemın arttyru qajet dep esepteidı.
TEŊGENIŊ ÄLSIREP, DOLLARDYŊ QYMBATTAUY KIMGE TİIMDI?
Ekonomist Saparbai Jobai valiutanyŋ qazırgı jaǧdaiyn qalypty dep sanaidy. Ol teŋgenıŋ qūnsyzdanuy eksportqa baǧyttalǧan käsıporyndarǧa paidaly ekenın atap öttı.
"Qazaqstannyŋ ekonomikasy men dollardyŋ älemdık äleuetı tyǧyz bailanysty. Nege deseŋız, bız öte köp investisiia tartamyz ärı köp eksport jasaimyz. JIÖ-nıŋ üşten bır bölıgın eksport qūraidy. Sonymen qatar, import kölemı de joǧary. Sondyqtan dollardyŋ äleuetı bız üşın asa maŋyzdy», - deidı ol.
Saparbai Jobai mūnyŋ aldynda da dollar baǧamynda osyndai özgerıs bolǧanyn aityp, sol tūstaǧy jaǧdaidy da baiandap öttı.
«Jyl basynda bır qyzyq jaǧdai boldy. Qaraşa-jeltoqsan ailarynda dollar baǧamy 525-530 teŋgege deiın köterıldı. Al jyldyŋ basynda tölem teŋgerımı terıs boldy. Eksport köp, import az boldy. Sonymen qatar, dividendter men qyzmetter boiynşa tölemder de oryn aldy. Aǧymdaǧy şottaǧy terıs saldo teŋgenıŋ qūnsyzdanuyna äser etedı. Qaŋtar-aqpan ailarynda teŋge nyǧaiyp, dollar baǧamy tömendedı. Bıraq būl uaqytşa qūbylys retınde baǧalandy. Jyl basynda import kölemı aitarlyqtai bolmady, halyqtyŋ da dollarǧa sūranysy tömen boldy. Sonymen bırge, mūnai eksporttaityn ırı käsıporyndar salyq pen dividend töleu üşın dollardy teŋgege aiyrbastady. Būl kezde teŋgege sūranys artty da, ūlttyq valiuta nyǧaidy. Alaida būl da uaqytşa jaǧdai edı», - deidı ekonomist.
Osyny aitqan ol qazırgı ahualdy qalypty jaǧdai retınde sipattaidy.
«Nauryz aiynan bastap dollar baǧamy tūraqtanyp, qazır 510-520 teŋge aralyǧynda tūr. Būl bız üşın qalypty jaǧdai dep esepteledı. Mūndai jaǧdai eksporttauşylar üşın tiımdı. Mysaly, ūn eksporttaityn käsıporyn aqpan aiynda 498 million teŋge tabys tapsa, qazırgı kezde 515 million teŋge tabady. Iаǧni, paidasy artady. Sol sebeptı teŋgenıŋ qūnsyzdanuy, dollardyŋ qymbattauy eksporttauşylar üşın paidaly. Öitkenı olar tauarlaryn syrtqa satady. Bızdıŋ elımız eksportqa baǧyttalǧan memleket ekenın esten şyǧarmauymyz kerek. Keide teŋgenıŋ qūnsyzdanuy men dollar baǧamynyŋ ösuı – ekonomika üşın qalypty jaǧdai. Ony jaqsy nemese jaman dep kesıp aitu qiyn, būl – obektivtı qūbylys," – deidı ol.
BÜGINGI BAǦAM QANDAI?
Qazaqstan Ūlttyq Bankı 7 säuırge arnalǧan resmi baǧaman jariialaǧan. 1 AQŞ dollary – 504,34 teŋge, al 1 Resei rublı 5,97 teŋge bolyp bekıtılgen.
Alaida naqty sauda sätınde baǧam būdan joǧary. Saǧat 11:20-daǧy jaǧdai boiynşa, Astanada dollar 520 teŋgege satylyp, 514 teŋgeden satyp alynuda. Almatyda amerikalyq valiuta 518 teŋgeden satylyp, 511 teŋgeden satyp alynyp jatyr.
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
