قازاقستاندى ۇزاق جىل باسقارىپ، بيلىكتەن كەتكەنىنە 6 جىل تولعاندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىك تارماقتارى تاراپىنان تاعى دا سىنالدى. بۇل جولى زاڭ شىعارۋشى ورگان مىنبەرىنەن ول باسقارعان ءداۋىردىڭ داعدارىسقا ۇرىندىرعانى ايتىلدى.
ناۋرىزدىڭ 19-ىندا ءماجىلىس سپيكەرى ەرلان قوشانوۆ ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بيلىك ەتكەن كەزەڭىن سىنعا الدى
كەشە ماجىلىستە پرەزيدەنتتىڭ رەفورمالارىن ىسكە اسىرۋعا ارنالعان ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسى وتكەن. القالى جيىندا ءماجىلىس توراعاسى ەرلان قوشانوۆ ەلىمىزدە سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋ مودەلىنىڭ ءداۋىرى اياقتالعانىن ايتىپ، بۇرىنعى جۇيەنى سىنادى.
بۇل ارەكەتتى تىنىش دەگەن شەنەۋنىكتىڭ اتىنان ايتىلعان اۋىر سىن رەتىندە باعالاعاندار بار. شىنىمەن، دە ەرلان جاقانۇلىنىڭ ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتى سىناۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟
قاڭتار وقيعاسىنان كەيىنگى وزگەرىس
ساياساتتانۋشى قازىبەك مايگەلدينوۆ ەلىمىز سۋپەرپرەزيدەنتتىك جۇيەنىڭ زاردابىن شەككەنىن ايتادى.
«كەشەگى ماجىلىستەگى وتىرىستىڭ نەگىزگى تاقىرىبى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ بيلىككە كەلگەنىنە 6 جىل تولۋىنا وراي ءوتتى عوي. ەگەر 2022 جىلعى وقيعالاردان كەيىنگى جاعدايدى ەسەپتەيتىن بولساق، پرەزيدەنتتىڭ ءۇش جىلدىق قورىتىندىسى بولادى. وسى تۇرعىلان العاندا بۇل مالىمدەمەنىڭ استارى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن جاسالىنعان اتا زاڭعا ەنگىزىلگەن تۇبەگەيلى وزگەرىستەر دەر ەدىم. كونستيتۋتسيادان تۇڭعىش پرەزيدەنتكە قاتىستى ەرەكشە زاڭ الىنىپ تاستالدى. بىلايشا ايتقاندا، كەشە پارلامەنت مىنبەرىنەن ايتىلعان ءسوز سۋپەرپرەزيدەنتتىك بيلىكتىڭ بارلىق نىشاندارىن جوققا شىعارۋعا باعىتتالعان رەفورمانىڭ ناتيجەسى عوي»، - دەيدى ساراپشى.
ول مۇنداي مالىمدەمەنىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ايتادى.
«مەنىڭ ويىمشا، زاڭنامالىق ورگاننىڭ مىنبەرىنەن اتالمىش مالىمدەمەنىڭ جاساۋدىڭ استارى تەرەڭدە جاتىر. ارينە، ورتالىقتاندىرىلعان سۋپەرپرەزيدەنتتىك جۇيەنىڭ جاقسى نەمەسە جامان جاقتارى وبەكتيۆتى ت.ردە قارالۋى كەرەك. بىراق قاڭتار وقيعاسىنا دەيىنگى جانە كەيىنگى ءبىزدىڭ ساياسي احۋالدى قارايتىن بولساق، سۋپەرپرەزيدەنتتىك جۇيە اسىرا قولدانىلعان وكىلەتتىلىكتەرىنىڭ زاردابىن شەكتىك. قازىرگى تاڭدا 7 جىلدىق مەرىزىمگە شەكتەلگەن دەموكراتيالىق ەلدەردەگىدەي ءبىر مەرزىمدىك پرەزيدەنتتىك باسقارۋعا كوشتىك قوي»، – دەيدى ول.
ءبىر پالاتالى پارلامەنتتى تۇسپالداۋ ما؟
ساياساتتانۋششى قازىبەك مايگەلدينوۆ ەرلان قوشانوۆتىڭ مالىمدەمەسىنىڭ استارىندا تەرەڭ سىر جاتقانىن ايتادى.
«بۇل جەردەگى مەن ءۇشىن ەڭ باستى تەزيس بيلىكتەگى شەشىم قابىلداۋ ورتالىقتارى مەن بيلىكتەگى قۇرىلىمدار اراسىنداعى اراجىكتىڭ جاڭا كەزەڭى باستالاتىن سەكىلدى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىز ۋنيتارلى مەملەكەت بولعاننان كەيىن ءبىر پالاتالى پارلامەنتكە كەلە جاتقان سەكىلدىمىز. سول سەبەپتى اتالعان مالىمدەمە بولاشاقتاعى بەتبۇرىستىڭ نىشانى بولۋى ابدەن مۇمكىن. مىسالى الداعى ۋاقىتتا پارلامەنتتىڭ ءرولى كۇشەيەتىن سەكىلدى. ونسىز دا قازىر ءماجىلىستىڭ ءرولى كۇشەيىپ، سەناتقا قاراعاندا زاڭ بويىنشا ءماجىلىستىڭ قۇزىرەتى جوعارى تۇر»، - دەيدى ول.
ايتۋىنشا، قوس پالاتالى پارلامەنت فەدەراتيۆتى مەملەكەتتەرگە ءتان قۇرىلىم بولىپ سانالادى.
«قالاي بولعاندا دا پارلامەنتاريزمنىڭ 30 جىلدىق تاريحىنان وتتىك. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى ايماقتاردى قولدان شىعارىپ الماۋ ءۇشىن سەنات كەرەك بولعان شىعار. ال قازىر سۋپەرپريزيدەنتتىك جۇيەدەن كەتسەك تە، ەندى بىزگە مىقتى زاڭنامالىق ورگان، ياعني ءبىر پالاتالى مەملەكەت بولۋىمىز كەرەك. وسى تۇرعىدان الاتىن بولساق، ءماجىلىس توراعاسىنىڭ باتىل قادام جاساۋىنىڭ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە نىشانى بار دەسەك ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك»، - دەيدى ول.
«ىڭعايسىز بولدى»
قازىبەك مايگەلدينوۆتىڭ پىكىرىمەن ساياساتتانۋشى دوس كوشىم كەلىسپەيتىنىن اڭعاردىق.
«مەنىڭ ويىمشا، ءدال ەرلان قوشانوۆتىڭ ەكس-پرەزيدەنتتى سىناۋى ىڭعايسىز بولدى. سەبەبى ءماجىلىس توراعاسى دا نازارباەۆ قۇرعان «ەسكى قازاقستاننىڭ» ىشىنەن شىقان ادام عوي. ناقتىراق ايتسام، ول – نازارباەۆ تۇسىندا پرەمەر-مينيستر كەڭسەسىنىڭ باسشىسى جانە قاراعاندى وبلىسى اكىمى بولعان ازامات»، - دەيدى ساياساتتانۋشى.
ءماجىلىس مىنبەرىنەن نە ايتىلىپ ەدى؟
19 ناۋرىزدا ءماجىلىس توراعاسى ەرلان قوشانوۆ ەلدە سوڭعى ءۇش جىلعا دەيىن مەملەكەتتە ءبىر عانا ادامنىڭ ۇستەمدىك ەتىپ، بار بايلىقتى ساناۋلى ادام يەلەنگەنىن، ونىڭ سوڭى داعدارىسقا الىپ كەلگەنىن ايتقان.
«ەلۋ جىلدا ەل جاڭا، ءجۇز جىلدا – قازان» دەيدى دانا حالقىمىز. باسقاشا ايتساق، ونداعان جىلدار بويى ناتيجەسىن بەرىپ كەلگەن جۇيە ءوز جۇمىسىن توقتاتادى دەگەن ءسوز. وتىز جىل بويى قازاقستاندا سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسى قولدانىلدى. الايدا، ۋاقىت وتە كەلە، ۇزاق جىلدار بويى جۇمىس ىستەگەن مودەل ۇلكەن ساياسي داعدارىسقا الىپ كەلدى. بۇعان نەگىزىنەن مەملەكەتىمىزگە ءبىر عانا ادام ۇستەمدىك ەتىپ، ەلدىڭ بار بايلىعىن ساناۋلى ادام يەلەنۋى سەبەپ بولدى. بۇل جايت قوعامنىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزدى جانە ەلدىڭ دامۋىن تەجەدى»، - دەگەن ءماجىلىس توراعاسى.
ەرلان قوشانوۆتىڭ سوزىنشە، ءۇش جىل بۇرىن ەلدىڭ ساياسي جۇيەسىن جاڭعىرتۋ پروتسەسىن باستاۋ جانە بيلىكتىڭ ءبىر عانا قولدا شوعىرلانۋىنان ارىلۋ اسا ماڭىزدى بولعانعا ۇقسايدى.
«بۇكىل بيلىكتىڭ ءبىر قولدا شوعىرلانۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن جۇيەدەن باس تارتۋ قاجەت بولدى. الەمدە بولىپ جاتقان جاعدايلار كوپتەگەن ەلدە جوعارعى بيلىكتى باسقا ساياسي ينستيتۋتتارعا بەرۋ جانە تابىستاۋ ءالى كۇنگە دەيىن ءتۇرلى داۋ مەن پىكىرتالاسقا ۇلاساتىنىن كورسەتىپ وتىر. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە پرەزيدەنت، كەرىسىنشە، ءوزىنىڭ جەكە باستاماسى بويىنشا وكىلەتتىكتەردىڭ ءبىر بولىگىن قايتا ءبولىپ، ءبىر رەتتىك جەتى جىلدىق مەرزىمدى ەنگىزدى. وسىلايشا، سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋ مودەلىنىڭ ءداۋىرى اياقتالدى. ياعني، ەلىمىزدە بۇرىنعى ساياسي قۇرىلىم مەن ەلدى باسقارۋدىڭ قولدانىستا بولعان پرينتسيپتەرى تۇبەگەيلى وزگەردى»، - دەگەن ءماجىلىس توراعاسى ەرلان قوشانوۆ.
كوپكە بەلگىلى، نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىك قۇرعان جىلدارى ەرلان قوشانوۆ اتقارۋشى بيلىكتە ءارتۇرلى جوعارى لاۋازىمداردا قىزمەت ەتتى. ول 2003-2006 جىلدارى كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ۆيتسە-ءمينيسترى، 2012-2017 جىلدارى پرەمەر-مينيستر كەڭسەسى باسشىسى، 2017-2019 جىلدارى قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى قىزمەتتەرىن اتقارعان.
