«Hershey» كورپوراتسياسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى. جومارتتىعىمەن ەل ەسىندە قالعان ميلليونەر. XX عاسىردىڭ باسىندا شوكولاد ءوندىرىسىن قولعا العان سيرەك كاسىپكەرلەردىڭ ءبىرى. كونديتەرلىك سالانىڭ كەمەڭگەرى.
ميلتون سنەۆەلي حەرشي 1857 جىلدىڭ 13-قىركۇيەگىندە پەنسيلۆانيا شتاتىنىڭ دەرري چەرچ قالاسىندا دۇنيەگە كەلەدى. اكەسى گەنري حەرشي مەن اناسى ۆەرونيكا سنەۆەلي ءدىندار كىسىلەر بولدى. ميلتوننىڭ اتا-بابالارى XVIII عاسىردا گەرمانيا مەن شۆەيتساريادان كەلگەن نەمىس يمميگرانتتارى دەسەدى. اكەسى جۇمىس بابىمەن ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا ءجيى كوشىپ جۇرگەندىكتەن، ميلتون مەكتەپتە ءتورت-اق جىل وقىدى. ول مەكتەپتەگى بىلىمگە قوسىمشا پەنسيلۆانيانىڭ اۋىلدارىنداعى سول زامانعا ءتان ءبىر بولمەلى مەكتەپتەردەن ءدارىس تىڭدايدى. سولاردىڭ ءبىرى «Derry» شىركەۋ مەكتەبى بولاتىن.
ءدىنشىل اتا-اناسى ميلتوندى 4-سىنىپتان سوڭ مەكتەپتە وقىتپادى. كىتاپ پەن مەكتەپ بالاعا زيان كەلتىرەدى دەپ ساناپ، ونى كاسىبي ورتاعا قوسادى. ول العاشقى قىزمەتىن جەرگىلىكتى نەمىس گازەتىنە باسپاگەر بولۋدان باستايدى. الايدا ميلتون حەرشيدى بۇل سالا از قىزىقتىردى. جۇمىس ورنىن كونديتەرلىك فابريكاعا اۋىستىرىپ، ول جەردە كارامەل مەن بالمۇزداق ساتۋشى بولىپ ىستەيدى. جاڭا قىزمەت ورنى جاس ماماننىڭ تىنىسىن اشىپ، ميلتون مۇزكونفەت دايىنداۋدىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرەدى.
جاسى 18-گە تولعاندا فيلادەلفيادان «M.S. Hershey, Wholesale and Retail Confectioner» اتتى جەكە كاسىپورنىن قۇرادى. ايتكەنمەن، ءىسى وڭعا باسپاي، ساتۋ كولەمىنىڭ ازدىعىنان، تولەمدەردىڭ كوبەيۋىنەن تۇرالاپ قالعان كاسىپورىندى ساتىپ جىبەرۋگە ءماجبۇر بولادى. العاشقى بيزنەسى بانكروت بولعان ميلتون حەرشي العان بەتىنەن قايتپادى. كەلەسى كونديتەرلىك فيرماسىن كولورادونىڭ دەنۆەر قالاسىنان اشادى. وسىندا ءجۇرىپ جاڭا پىسكەن ءسۇتتى كارامەلگە ارالاستىرۋ ارقىلى ءدامدى كونفەت دايارلاۋعا بولاتىنىنا كوز جەتكىزەدى. بىراق ول دەنۆەردە ۇزاق تۇراقتاي الماي، چيكاگوعا قونىس اۋدارادى. ودان سوڭ نيۋ-يورككە بارىپ بيزنەسىن قايتا باستاعانىمەن تاعى دا بانكروتقا ۇشىرايدى.
ساتسىزدىككە تولى ونجىلدىق ءومىرى بار 28 جاستاعى ميلتون حەرشي لانكاستەر قالاسىنا كەلىپ، دەنۆەر قالاسىنان ۇيرەنگەن رەتسەپتىسى بويىنشا العاشقى كارامەل كونفەتتەرىن وندىرەدى. «Hershey’s Crystal A» دەپ اتالعان جاڭا كونفەت تەك جەرگىلىكتى تۇتىنۋشىلاردىڭ عانا ەمەس، شەتەلدىكتەردىڭ دە كوڭىلىنەن شىقتى. ءوندىرىس كولەمىن ۇلعايتۋ ءۇشىن، لانكاستەر ۇلتتىق بانكىنەن نەسيە الۋعا تۋرا كەلەدى. دەسە دە، كومپانيانىڭ جاڭا ورلەۋ كەزەڭى باستالعان ەدى. ونىڭ كومپانياسىنىڭ فيليالدارى ماۋنت دجوي، نيۋ-يورك سيتي، ريدينگە جانە چيكاگو قالالارىنان اشىلادى. حەرشيدىڭ كارامەلدەرى سول جىلداردىڭ وزىندە-اق ەۋروپاعا، قىتايعا، اۆسترالياعا تاراپتى. ميلتون انگليا، فرانتسيا، مەكسيكا، ەگيپەت ەلدەرىن ارالاپ، ءوندىرىستىڭ جاڭا باعىتتارىن ىزدەستىرەدى. ول 1893 جىلى-اق ميلليونەرگە اينالعان بولاتىن. الايدا وعان نەگىزگى كاپيتال مەن برەندتى شوكولاد الىپ كەلەدى.
1893 جىلى چيكاگوداعى حالىقارالىق كولۋمبيا كورمەسىندە ميلتون حەرشيدىڭ كوزى شوكولاد دايىندايتىن نەمىس قۇرال-جابدىعىنا تۇسەدى. ونى دەرەۋ ساتىپ الىپ، كونديتەرلىك فيرماسىنا ورناتادى.
العاشقىدا شوكولادتى كونفەتتىڭ وزەگىنە سالىپ پايدالانادى. 1894 جىلى كارامەل كونفەتتەر وندىرەتىن كومپانياسىنا ەنشىلەس ەتىپ «Hershey Chocolate Company» فيرماسىن قۇرادى. ونىڭ كومپانياسى سۇيىق كاكاو مەن شوكولاد دايىندادى. ميلتون ءسۇتتى شوكولاد ءوندىرىسىن قولعا الۋدى ىشتەي ماقسات ەتتى. ول كەزدە ءسۇتتى شوكولاد اقش-قا شۆەيتساريادان تاسىمالداناتىن. ميلتون حەرشي 1900 جىلى تەك ءسۇتتى شوكولاد وندىرىسىمەن اينالىسۋعا بەل بۋادى. كارامەل شىعاراتىن كاسىپورنىن ءوزىنىڭ باستى باسەكەلەسى بولىپ كەلگەن فيلادەلفياداعى امەريكان كارامەل كومپانياسىنا 1 ميلليون دوللارعا ساتىپ جىبەرىپ، تەك شوكولاد تسەحىن عانا وزىنە الىپ قالادى.
ميلتون حەرشي شوكولاد وندىرەتىن قۇرال-جابدىقتارىن كولىككە تيەپ، تۋعان جەرى دەرري چەرچ قالاسىنا قونىس اۋدارادى. مۇندا ورالۋىنىڭ ەكى سەبەبى بار ەدى: ءبىرىنشىسى، قالاعا جاقىن جەردە سيىر وسىرەتىن فەرمەرلەردىڭ ءسۇتىن شوكولاد وندىرىسىنە پايدالانۋدى كوزدەگەن، ەكىنشىسى، دەرري چەرچتە ەڭبەككە جارامدى بولسا دا، جۇمىسسىز جۇرگەن ادامدار كوپ ەدى. 1903 جىلى ءسۇتتى شوكولاد وندىرەتىن فيرمانىڭ العاشقى كىرپىشى قالانىپ، 1905 جىلى العاشقى ونىمدەرىن نارىققا تاراتادى. بۇل امەريكا تاريحىنداعى تۇڭعىش شوكولاد ءوندىرۋشى كومپانيا ەدى.
تىنىمسىز ىزدەنىستەردىڭ ناتيجەسىندە امەريكالىقتاردىڭ سۇيىكتى تاعامى بولعان «Hershey’s» باتونچيگى ومىرگە كەلەدى. تاعى ءبىر جىل وتكەن سوڭ، بادام دانەكتەرى قوسىلعان شوكولادتار نارىققا جول تارتادى. ۋاقىت وتە كەلە «Hershey Chocolate Company» فيرماسى شوكولادتىڭ 114 ءتۇرىن دايىندايتىن كونديتەرلىك كومپانياعا اينالدى. ال 1907 جىلى «Hershey’s Kisse» باتونچيگى ءوز تۇتىنۋشىلارىن تابادى. راس، وتىرىگىن كىم ءبىلسىن، وسى باتونچيكتى دايىنداۋ ۇستىندە كونديتەرلىك ماشينادان ءسۇيىستىڭ دىبىسىنا ۇقساس سيگنال شىعا بەرگەن ەكەن دەسەدى. سول سەبەپتى باتونچيككە «Hershey’s Kisse» («حەرشيدىڭ ءسۇيىسى» دەگەن ماعىنا بەرەدى) دەپ ات قويىلىپتى.
ميلتون حەرشي ونىمدەرىنىڭ جارناماسىنا وتە ماردىمسىز عانا قارجى ءبولدى. ونىڭ پىكىرىنشە «جارناما جاساۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – ساپالى تاۋار ءوندىرۋ»، ساپالى ءونىم جارناماسىز-اق تۇتىنۋشىسىن ءوزى ىزدەپ تابادى.
ميلتون حەرشي جارناماعا شىعىنداماعان قارجىلارىن قايىرىمدىلىققا جۇمسادى. بەرىك ءدىني كوزقاراسى بار حەرشي جيعان اقشالارىنىڭ راقاتىن جالعىز ءوزى كورۋدى ار ساناۋشى ەدى. «Hershey Chocolate Company» فيرماسىنداعى ەڭبەككەرلەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ ارقىلى جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەسۋ، بۇلدىرشىندەر مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىكتەر تۋعىزۋ ميلتون حەرشيدىڭ قايىرىمدىلىق شارالارىنىڭ نەگىزگى نىساناسى بولدى.
كاسىپورىن جۇمىسشىلارىنىڭ جاعدايىنا كوپ كوڭىل بولەتىن ميلتون شوكولاد فابريكاسىن قورشاي جاڭا قالاشىق تۇرعىزادى. جەكەمەنشىك ۇيلەر سالىنىپ، كوشەلەر توسەلەدى. كوشەلەردىڭ اتى كاكاو بۇرشاقتارىن وندىرەتىن ەلدىمەكەندەردىڭ اتىمەن اتالدى: ترينيداد، كاراكاس، ارەبا، تسەيلون، پارا. قالاشىق كوشەلەرىنىڭ بويىنان كاباك، شوشقا قورالار، لاس ءوندىرىس وشاقتارى، ۇستاحانا سالۋعا تىيىم سالىنىپ، ولاردىڭ ورنىنا شىركەۋ، بانك، قوناقۇي، پارك، دۇكەن، كىر جۋاتىن ورىندار، گولف الاڭدارى، زووپارك سالىندى. قالاشىقتاعى جەكە ۇيلەر «Hershey Chocolate Company» فيرماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە پايدالانۋعا بەرىلەدى. باسپانا جەتپەي، سىرت قالعان جۇمىسشىلارىنىڭ دا الەۋمەتتىك جاعدايىن ۇمىتپادى. ولاردىڭ جۇمىس ورنىنا وڭاي جەتۋى ءۇشىن، ارنايى ترامۆاي جولىن توسەتتىرەدى. جاڭا قالاشىققا «حەرشي» دەپ اتاسىنىڭ اتىن بەرەدى.
تاعدىردىڭ بۇرالاڭ جولىمەن ءتورت كلاسستىق قانا ءبىلىم الا العان «شوكولاد كورولى» جاس جەتكىنشەكتەردىڭ ەركىن ءبىلىم الۋىنا جول اشۋ ءۇشىن، 1909 جىلى ارنايى يندۋستريالدى مەكتەپتىڭ تۇساۋىن كەسەدى.
كوزى تىرىسىندە 1918 جىلى ميلتون حەرشي ەسەپشوتىنداعى 60 ميلليون دوللارىن ءوزى قۇرعان مەكتەپتىڭ اتىنا اۋدارۋ جونىندە ميراسحات جازىپ قالدىرادى. ول بۇل شەشىمىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن وزگەرتپەيدى.
30-جىلدارداعى ۇلى دەپرەسسيا كەزىندە، بۇكىل ءوندىرىس ورىندارى جابىلىپ، جۇمىسشىلار قىسقارىپ جاتقان ۋاقىتتا ميلتون حەرشي ادامداردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا الىپ قوناقۇيدىڭ قۇرىلىسىن باستاپ جىبەرەدى. ەكونوميكالىق قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە الىپ قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋدىڭ كوپتەگەن ءتيىمسىز جاقتارى بولعانىن قازىرگى كۇنگى ەكونوميستەر مويىندايدى. الايدا ءدىندار اتا-انادان تاربيە العان، كوپبالالى وتباسىنىڭ مۇشەسى ميلتون كوممەرتسيالىق تابىستان گورى، مورالدىق يگىلىكتى قۇپ كوردى. قوناقۇيدىڭ ءپروتوتيپى ەتىپ، مىسىرعا بارعاندا ءوزى كۋا بولعان «Heliopolis Hotel» قوناقۇيىنىڭ ۇلگىسىن الادى. وتەلدىڭ اشىلۋى 1933 جىلى 26-مامىردا ءوتتى.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تۇسىندا اقش قارۋلى كۇشتەرىنىڭ شارۋاشىلىق ءبولىمى حەرشيدىڭ كومپانياسىنا مايدانداعى جاۋىنگەرلەر ءۇشىن ارنايى باتونچيك دايىنداۋعا تاپسىرىس بەرەدى. سونىمەن قاتار وزدەرىنىڭ دە تالاپتارىن قويادى: باتونچيكتىڭ سالماعى 1 جانە 2 ۋنتسيا (28گر جانە 57 گر) ارالىعىندا بولۋ كەرەك، جوعارى تەمپەراتۋراعا ەرىپ كەتپەيتىن ءتوزىمدى بولۋى شارت، سوعىستاعى اسكەرلەردى ەلىكتىرىپ جىبەرمەس ءۇشىن، ازداپ جاعىمسىزداۋ ءيىس شىعارىپ تۇرۋى قاجەت.
«Tropical Chocolate» دەپ اتالعان بۇل باتونچيكتەر تۇتىنۋشىلاردىڭ كوڭىلىن تەز تاپتى. ميلتون حەرشيدىڭ فيرماسى 1939 جىلى كۇنىنە 100 مىڭ باتونچيك شىعارىپ تۇرسا، سوعىستىڭ اياعىندا اپتاسىنا 24 ميلليون باتونچيك وندىرگەن. 1940-1945 جىلدار ارالىعىندا 3 ميللياردتان استام باتونچيك ساتىلىپتى.
ميلتون حەرشي 1945 جىلدىڭ 13-قازانىندا 88 جاسقا قاراعان شاعىندا ءوزى تۇرعىزعان قالاشىقتىڭ اۋرۋحاناسىندا كوز جۇمدى.
ءتۇيىن
ابراام لينكولننىڭ «جەڭىمپاز دەپ قۇلامايتىن ادامداردى ەمەس، قانشا رەت قۇلاسا دا ەسىن جيناپ، قايتا تۇرا الاتىن ادامداردى ايتامىز» دەگەن كورەگەن ناقىلى بار. ميلتون حەرشي كاسىپكەرلىككە ارناعان ءومىرىنىڭ العاشقى كەزەڭدەرىندە ءتورت رەت بانكروت بولىپ، بويىن قايتا تىكتەپتى. سونداي تالپىنىسىنا قاراعاندا ءار قايعىنىڭ ءبىر قۋانىشى بولاتىنىنا سەنگەن سياقتى.
اسىل اباي
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
