توتەنشە جاعداي كەزىندە اقپارات تاراتۋدىڭ تالاپتارى قانداي؟ بلوگەر نەگە قامالدى؟ مەديامامان اقتاۋداعى اپاتتا حابار تاراتۋدىڭ ەتيكالىق قىرىن تالدايدى.
25 جەلتوقسان كۇنى اقتاۋ ماڭىندا Azerbaijan Airlines اۋە كومپانياسىنىڭ ۇشاعى اپاتقا ۇشىرادى. وقيعا ورنىنان جەدەل تۇردە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى حابار تاراتتى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە اپات بولعان جەردەگى ۆيدەولار اشىق تۇردە جاريالانىپ جاتتى. بەلگىلى، سالماقتى دەگەن جۋرناليستەردىڭ ءوزى الەۋمەتتىك جەلىدە وسىعان باردى. ۇشاق بورتىندا 67 ادام (62 جولاۋشى جانە 5 ەكيپاج مۇشەسى), رەسەي، ءازىربايجان، قازاقستان جانە قىرعىزستان ازاماتتارى بولعان. 38 ادام قۇربان بولدى. قازاقستاننىڭ التى ازاماتىنىڭ ءبارى قازا تاپتى.
ال وڭتۇستىك كورەيادا 29 جەلتوقساندا Jeju Air اۋە كومپانياسىنىڭ جولاۋشىلار ۇشاعى اپاتقا ۇشىرادى. ۇشاق بانگكوكتان مۋان حالىقارالىق اۋەجايىنا قونۋ كەزىندە ۇشۋ-قونۋ جولاعىنان شىعىپ، قورشاۋعا سوعىلعان. بورتتا 181 ادام بولعان، ونىڭ ىشىندە 175 جولاۋشى جانە 6 ەكيپاج مۇشەسى. وقيعادان 179 ادام قازا تاۋىپ، تەك ەكى ەكيپاج مۇشەسى امان قالدى. بۇل وقيعادا دا باسىندا ەتيكالىق تالاپ ساقتالعانىمەن، سوڭىنان ۇشاقتىڭ دۋالعا سوعىلعان ءساتى ۆيدەومەن تاراپ كەتتى. ەتيكاعا جۇگىنگەن ارنالار ۇشاقتىڭ سوعىلعان ءساتىن كورسەتپەي، سوعىلار تۇستان ۆيدەونى توقتاتىپ وتىرعان.
اقتاۋداعى اپاتتا قۇقىق قورعاۋ ورگانى قىزمەتكەرىنىڭ زاڭدى تالابىنا باعىنباي ۇشاق اپاتىنان كەيىنگى جاعدايدى درونمەن ۆيدەوعا تۇسىرگەن بلوگەر ازامات سارسەنباەۆ 10 تاۋلىككە اكىمشىلىك قاماۋعا الىندى. سونداي-اق، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى قانات بوزىمباەۆ جۋرناليستەرمەن وتكەن بريفينگتە وقيعا ورنىندا قازا بولعانداردىڭ مۇردەسىن ءتۇسىرىپ، اشىقتان-اشىق جاريالاعان جانداردىڭ كىم ەكەنى انىقتالاتىنىن جانە ءتيىستى جازاسىن الاتىنىن ايتتى.
جالپى وسىنداي اپاتتى جاعداي كەزىندە قالاي اقپارات تاراتۋ كەرەگى جايلى جۋرناليست، «مىنبەر» جۋرناليستەردى قولداۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى ەسەنگۇل كاپقىزىمەن سۇحباتتاستىق.
- جۋرناليست توتەنشە جاعداي كەزىندە اقپارتتى قالاي تاراتۋ كەرەك؟
- كاسىبي جۋرناليستەر قاۋىمداستىعىنىڭ مەدياەتيكاعا بايلانىستى قابىلداعان قاعيداسى بار. سونىڭ نەگىزگىلەرىنىڭ ءبىرى زياندى ازايتۋ (مinimizing harm) دەپ اتالادى. ياعني، پايداڭدى تيگىزبەسەڭ دە زيانىڭ تيمەسىن دەگەن قاعيدا بار. تراگەديا كەزىندە زارداپ شەككەندەر مەن ولاردىڭ تۋىستارىنا زيان تيگىزبەۋگە تىرىسۋ كەرەك. ماسەلەن، اپاتتى وقيعا كەزىندە تۇسىرىلگەن فوتو، ۆيدەونى تاراتۋدا ساق بولۋ قاجەت. مۇنداي كەزدە سەنساتسيا تۋدىرماي، حالىققا اقپاراتتى شىنايى جەتكىزۋ ماڭىزدى.
بىراق، زارداپ شەككەن ادامداردىڭ اتى-ءجونى، جەكە اقپاراتتارىن بىردەن جاريالاي سالماۋ كەرەك. امان بولعان جاعدايدا وزدەرىنەن نەمەسە تۋىستارىنان كەلىسىمىن الۋ قاجەت. جۋرناليستىك ەتيكادا قانقاساپ بولعان بەينەلەردى تاراتۋعا وتە قاتتى نازار اۋدارادى. ويتكەنى مۇنداي دۇنيەلەردى پايدالانۋ زارداپ شەككەن ادامدارعا قايتادان زيانىن تيگىزۋى مۇمكىن.
سوندىقتان جاريالايتىن ماتەريالدارعا ساقتىقپەن قاراعان دۇرىس. بىراق، جەدەل اقپارات تاراتۋ كەزىندە ديلەممالارعا ۇشىرايمىز. ءبىر جاعىندا اقپارات تاراتۋ تۇرسا، ەكىنشى جاعىندا ەتيكا تۇرادى. جۋرناليستەردىڭ باسشىلىققا العان قۇندىلىقتارىنا وزدەرى قايشى كەلەتىن كەزدەر وتە كوپ بولادى. مىسالى، وقيعا ورنىنان اقپارات تاراتقاندا حالىقتى شىنايى سەندىرە الاسىڭ. دەگەنمەن، وسى جەردەن تاراتۋ كەرەك دەپ، قان جوسا بەينەلەردى كورسەتۋگە تاعى بولمايدى. بۇل زارداپ شەككەندەرگە عانا ەمەس، جالپى ادامزاتتىڭ جۇرەگىنە قاياۋ سالادى.
ماسەلەن، انگليادا تارالعان اقپارات ادامداردىڭ پسيحيكاسىنا قانشالىقتى كەرى اسەر ەتەتىنىن باستى نازارعا الادى. ەگەر ادامدار اقپاراتتان زارداپ شەكتىم دەپ شاعىم جاساسا، سونى تاراتقان ادامعا ايىپپۇل سالىنادى. سونىمەن قاتار، ولاردا بالالار ۋاقىتى دەگەن بار. تاڭەرتەڭگى التىدان كەشكى توعىزعا دەيىن بالا كورۋى مۇمكىن دەپ، قانقاساپ ۆيدەولاردى بەرمەۋگە تىرىسادى. كەشكە كورسەتكەننىڭ وزىندە دە ادامداردىڭ پسيحيكاسى كوتەرە المايدى دەپ از عانا ۋاقىتتا كورسەتەدى. مەريلەند ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى كارل سەسسەنس ستەپپتىڭ «جۋرناليستيكاداعى باسەكە جۋرناليستەردى قاتىگەزدىككە جەتەلەۋدە. ونىمەن كۇرەسۋ مۇمكىن بولماي جاتىر» دەگەن ءسوزى بار. راسىندا قازىر اقپاراتتى جەدەل تاراتۋ باسشىلىققا الىنىپ، ەتيكا ەكىنشى ورىندا قالىپ بارادى.
جۋرناليست اقپاراتتى تاراتقان كەزدە بىرىنشىدەن بىرەۋگە زيانى ءتيىپ كەتپەي مە دەگەندى كوبىرەك ويلانۋ قاجەت. ەكىنشىدەن، زارداپ شەككەندەردىڭ وسالدىعىن پايدالانىپ، ولاردىڭ رۇقساتىنسىز اقپارات تاراتپاۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن، سۋرەت، ۆيدەو تاراتقاندا قايتىس بولعان ادامدى جانە قاندى كورسەتۋگە بولمايدى. سەنساتسيا جاساۋعا ۇمتىلىپ، ادامداردىڭ جىلاپ ەموتسيا كورسەتىپ جاتقانىن جاريالاۋ ەتيكاعا قايشى.
- اقتاۋدا بولعان ۇشاق اپاتىنا قاتىستى اقپارات تاراتقاندا جۋرناليستىك ەتيكا ساقتالدى ما؟
- ءبىزدىڭ جۋرناليستەردىڭ سەنساتسيا جاساۋعا ۇمتىلعانى، اقپاراتتى تەكسەرمەي، وڭدى-سولدى تاراتقاندارى دۇرىس بولمادى. حايپتى ەمەس، وقيعاعا قاتىسى بار ادامداردىڭ جاعدايىن ويلاۋىمىز كەرەك. وقيعا ورنىن درونمەن تۇسىرگەن بلوگەردى 10 كۇنگە قاماپ تاستادى. ويتكەنى ونىڭ تۇسىرۋگە رۇقساتى بولمادى. بىراق ونىڭ تۇسىرگەن ۆيدەوسى الەمدىك اقپارات قۇرالدارىندا دا جاريالانىپ جاتتى. بۇل دا ءبىر قايشىلىق. ەگەر ليتسەنزياعا يە مەديا ماماندار سول جەردە جۇرگەندە باسقاشا بولۋشى ەدى.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
مەرەي مىرزاعاليقىزى
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
