رۋحانيات مايەگىنە اينالعان اباي قۇنانبايۇلىنىڭ مۇرالارى بۇگىنگى ۇرپاققا امانات ەدى. ال اماناتقا قيانات جاسالمادى ما؟ بۇل تۋرالى ”اباي اكادەمياسى” عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت، “قۇرمەت” وردەنىنىڭ يەگەرى جاندوس اۋباكىر “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايتىپ بەردى.
- جاندوس مىرزا، اباي قۇنانبايۇلى مۇراسىن قانشا ۋاقىتتان بەرى زەرتتەپ كەلەسىز. عىلىمي ىزدەنىسىڭىزدىڭ باعىتى جايلى ايتىپ بەرسەڭىز.
- مەن اباي تۋعان شىڭعىستاۋدا، كوكباي ءومىر كەشكەن اۋىلدا دۇنيەگە كەلدىم. سوندىقتان اقىن مۇراسى ماعان وتە ىستىق. اباي وبلىسى اۋماعىنداعى العاشقى رەسمي مەدرەسەلەردىڭ ءبىرى بولىپ اشىلعان، اراب، تۇركى، ورىسشا ساباق وتكىزگەن كوكباي ۇستازدىڭ ءبىلىم ورداسىنىڭ جالعاسىنداي كوكباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتى تامامداعان سوڭ، ۇلىلار مۇراسىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعىمنىڭ نەگىزىندە قازاق ادەبيەتى ماماندىعىن تاڭداپ، سەمەي قالاسىنداعى قازىرگى شاكارىم اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا ءتۇستىم.
ستۋدەنتتىك ءومىردىڭ العاشقى جىلدارىنىڭ وزىندە اباي مۇراسىنا، اقىننىڭ دارىندى شاكىرتى كوكبايعا قاتىستى اجەم ءشاربان بوتاعازىقىزىنان جازىپ العان ەستەلىك-اڭگىمەلەرىم وبلىستىق گازەتتەردە باسىلىپ جاتتى. ستۋدەنت بولسام دا رەسپۋبليكالىق كونفەرەنتسيالاردا ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى، اقىن شاكىرتتەرى تۋرالى بايانداما جاساپ، عىلىمي ماقالالارىم ءتۇرلى جيناقتارعا ەنە باستادى. ياعني ءوزىمنىڭ بولاشاقتاعى زەرتتەۋ باعىتىم كوكباي اقىن مۇراسى بولاتىندىعى ناقتى جوسپارلانا باستادى. سول سەبەپتەن دە ديپلومدىق جۇمىسىمدى وسى تاقىرىپتا قورعادىم.
ۇستازىم، جەتەكشىم فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اراپ ەسپەنبەتوۆ كوكباي تاقىرىبىن ارى دا تەرەڭ زەرتتەۋ قاجەتتىگىن ۇسىنعان-دى. شىندىعىندا دا ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرىنىڭ كوكباي ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندە ارنايى ديسسەرتاتسيالىق زەرتتەۋ جۇمىسى بىزگە دەيىن بولماعان ەدى. سول سەبەپتەن 1996 جىلى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اسپيرانتۋراسىنا ءتۇسىپ، كوكبايدىڭ ادەبي مۇراسىن اباي شىعارماشىلىعىمەن ءبىر بايلانىستا الىپ، ونىڭ كوركەمدىك، جانرلىق ەرەكشەلىكتەرى مەن يدەيالىق - تاقىرىپتىق ارنالارىن اشىپ كورسەتۋدى، ءومىرى مەن قوعامدىق قىزمەتىنە بايلانىستى دەرەك كوزدەرىن تولىقتىرا وتىرىپ، ونىڭ ازاماتتىق تۇلعاسىن ايقىنداۋدى، ابايدىڭ اقىندىق ءداستۇرىن جالعاستىرۋداعى ءرولىن سارالاۋدى ماقسات ەتىپ الىپ، ديسسەرتاتسيالىق جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىك.
اقىرىندا 1999 جىلى 24 جاسىمدا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا «كوكباي جاناتايۇلىنىڭ ادەبي مۇراسى» تاقىرىبىنداعى كانديداتتىق ديسسەرتاتسيانى ءساتتى قورعاپ شىقتىق.
ايتىپ وتكەنىمدەي، ستۋدەنت كەزىمدە اقىننىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن قوناقتارعا ارنايى ەكسكۋرسوۆودتتىق قىزمەت اتقارىپ، ءدۇبىرلى تويعا اقىن-جازۋشىلار مەن اكادەميكتەردى، عىلىم دوكتورلارى مەن عالىمداردى، قوعام قايراتكەرلەرىن باستاپ اپارعان ەدىم. مۇنىڭ ءوزى ءبىر ۇلكەن تاريح.
ۋنيۆەرسيتتە دەكان، پرورەكتور بولىپ قىزمەت اتقارۋ بارىسىندا دا اباي شىعارماشىلىعىن ناسيحاتتاۋ باستى ماقساتىمىز بولدى.
2010-2015 جانە 2019-2020 جىلدارى ابايدىڭ قاراشاڭىراعى «ابايدىڭ مەملكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۋزەيىن» باسقارعان كەزەڭدە ۇلى اقىنعا قاتىستى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر جايى عانا ەمەس، جالپى حاكىم مۇراسى زەرتتەۋىمىزدىڭ باستى نىساناسى ەدى. الماتىدا، سەمەيدە اباي ورتالىقتارى مەن ينستيتۋتتارى، «ابايتانۋ» بولىمدەرىندە ىستەگەن جۇمىس كەزەڭدەرىندە نەگىزگى جۇمىسىمىز اباي بولعاندىعى بەلگىلى.
قازىرگى تاڭداعى، ياعني 2021 جىلدىڭ 13 قاڭتارىنان ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى «اباي اكادەمياسى» عىلىمي – زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىم تىكەلەي ابايدىڭ مۇراسىن زەرتتەۋ باعىتىندا ەكەندىگىن بىلەسىزدەر. جالپى مەنىڭ ءومىرىم اباي ءىلىمىن زەرتتەۋ، ونى ناسيحاتتاۋ باعىتىنا ارنالعانداي.
“ابايدى تولىق تانىپ-ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس”
- اقىننىڭ قاي شىعارماسىن ءتۇسىنۋ وزىڭىزگە قيىنعا سوقتى؟
- قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى دەگەندە مۇحتار اۋەزوۆ اۋزىمىزعا بىردەن ورالادى. اباي مەن مۇحتار اۋەزوۆ شىندىعىندا دا ەگىز ۇعىم. عۇلاما عالىم ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق مۇراسىن الەمگە تانىتسا، سول ارقىلى الەم دە عۇلاما عالىمدى، تەڭدەسسىز جازۋشىنى تانىدى. زەرتتەۋشى عالىمنىڭ باستى نىساناسى اباي بولسا، ابايدىڭ نەگىزگى زەرتتەۋشىسى – مۇحتار اۋەزوۆ. ال مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءوزى: «اباي مۇحيت بولسا، مەن مۇحيتتان شومىشتەپ عانا الدىم»،– دەمەي مە؟!
اباي – تۇڭعيىق تەڭىز، داريا مۇحيت. ونى تولىق تانىپ-ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ءار شىعارماسى، ەڭبەگى تەرەڭ ماعىناعا يە. وعان جەڭىل-جەلپى قاراي سالۋعا بولمايدى.
ءار جىلدار، ءار كەزەڭدە ابايتانۋعا قاتىستى قانشاما سۇبەلى زەرتتەۋ ەڭبەكتەر دۇنيەگە كەلۋدە. ءايتسە دە حاكىم مۇراسى تۇگەسىلمەيتىن التىن قازىنا بولعاندىقتان، ول ءار قىرىنان ءالى دە تەرەڭ زەرتتەلە بەرۋى كەرەك. ءبىز ءالى اباي دانالىعىنىڭ تۇعيىق تەڭىزىنە بارا الماي وتىرمىز. الدا ابايتانۋدىڭ سان ءتۇرلى كوكجيەكتەرى اشىلا بەرەتىنى اقيقات.
- اباي اكادەمياسى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورىسىز. ينستيتۋت جۇمىسىمەن بولىسە وتسەڭىز. ابايتانۋعا قانداي ۇلەس قوسۋدا?
- اباي مۇرالارىن زەرتتەۋ، ناسيحاتتاۋ باعىتىندا اۋقىمدى جۇمىستار جاسالىنۋدا. ەلىمىزدەگى «ابايتانۋ» ينستيتۋتتارى مەن ورتالىقتار، ءبولىمدەر ەڭبەگى جوعارى. ەندى ءبىزدىڭ ينستيتۋتتىڭ اتقارعان ىستەرىن ايتا كەتسەم.
2019 جىلى حالقىمىزدىڭ ۇلى پەرزەنتى اباي قۇنانبايۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «اباي اكادەمياسى» عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى قۇرىلعاندىعى بارشاڭىزعا ءمالىم.
اباي اكادەمياسىنىڭ نەگىزگى ماقسات-مىندەتتەرى – «اباي قۇنانبايۇلى جانە قازىرگى قازاقستاندىق قوعامنىڭ باسىمدىقتارى»، «اباي – الەمدىك مادەنيەتتىڭ تۇلعاسى» باعىتتارى بويىنشا اقىننىڭ تۇلعاسى مەن مۇراسىن جاڭا زامان كونتەكسىندە زەرتتەۋ; قازاقستان قوعامىن ابايدىڭ رۋحاني ۇستانىمىنا ساي دامىتۋعا اسەر ەتۋ; ۇلت ادەبيەتى، مادەنيەتى جانە تاريحي دەرەكتەرىن جيناقتاۋ، جۇيەلەۋ، سارالاۋ، زەردەلەۋ; ابايتانۋمەن اينالىساتىن عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىقتارىن اكادەميا توڭىرەگىنە توپتاستىرۋ، عىلىمي تۇرعىدان ۇيلەستىرۋ; ابايدى – الەمدىك دەڭگەيدەگى كەمەڭگەر تۇلعا رەتىندە ناسيحاتتاۋ; ابايتانۋدىڭ جاڭا بۋىن ماماندارىن قالىپتاستىرۋ بولدى.
اكادەميانىڭ ءبىر عانا باعىتى عىلىمي-تانىمدىق زەرتتەۋلەر بويىنشا قازىرگى تاڭعا دەيىن 84 ەڭبەكتىڭ جارىققا شىعارۋىنىڭ ءوزى اتقارىلعان اۋقىمدى جۇمىستاردىڭ ەرەكشەلىگى مەن كولەمىن بايقاتادى.
«اباي اكادەميياسى» جوباسىنىڭ عىلىمي جەتەكشىسى، اكادەميك ەرلان سىدىقوۆتىڭ باسشىلىعىمەن 2020 جىلى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تىكەلەي ءوز قارجىلاندىرۋىمەن ارنايى جوبالار جۇزەگە اسىرىلىپ، 20-دان استام اكادەميالىق باسىلىمدار وقىرماندارعا ۇسىنىلعان بولاتىن.
2021 جىلى اباي مۇراسىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا اكادەميا عىلىم كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى نەگىزىندە ەكى كەشەندى جوبانى ىسكە اسىرىپ، 24 عىلىمي-تانىمدىق كىتاپ ازىرلەدى.
2022 جىلى دا اكادەميا ارنايى سەريالارمەن ابايتانۋعا قاتىستى سان قىرلى اسپەكتىدەگى تەرەڭ ىزدەنىستەرگە نەگىزدەلگەن عىلىمي ساناتتاعى ىرگەلى زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىن جارىققا شىعاردى. وسى جاريالانعان 24 عىلىمي-تانىمدىق كىتاپتار دا ابايتانۋدىڭ وزەكتى باعىتتارىنا ارنالعان.
«اباي – الەمدىك مادەنيەتتىڭ تۇلعاسى» باعىتىندا الىس-جاقىن شەتەلدەگى جانە رەسپۋبليكالىق عىلىمي باسىلىمدار مەن باق-تا اباي مۇراسى قوعامدىق-گۋمانيتارلىق، الەۋمەتتىك-ساياسي، الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق، تاريحي-ەتنوگرافيا جانە ت.ب. سالالار بويىنشا جاڭاشا پايىمدالعان تانىمدىق ماقالالار جارىق كوردى.
سونداي-اق «اباي قۇنانبايۇلى جانە قازىرگى قازاقستاندىق قوعامنىڭ باسىمدىقتارى» باعىتىمەن ارنايى سالالار بويىنشا قازاقستاننىڭ بارلىق 17 وبلىسىندا جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىندا 6 الەۋمەتتانۋلىق ساۋالناما جۇرگىزىلدى.
«اباي – الەمدىك مادەنيەتتىڭ تۇلعاسى» باعىتىندا 14 الەۋمەتتىك-تانىمدىق كەيستەر ازىرلەندى.
2023 جىلى «اباي مۇراسى جانە قازاقستاندىق قوعامنىڭ مادەني قۇندىلىقتارى»، «ابايدىڭ «تولىق ادام» ءىلىمى جانە قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ»، «اباي شىعارماشىلىعى جانە قازىرگى قازاق ادەبيەتىنىڭ قالىپتاسۋى»، «اباي شىعارمالارىنىڭ ءتىلى جانە قازىرگى ءتىل ءبىلىمىنىڭ ماسەلەلەرى»، «اباي مۇراسى كونتەكستىندە قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى قالىپتاستىرۋ» ت.ب. ارنايى سەريالارمەن 12 عىلىمي-تانىمدىق زەرتتەۋدايىندالدى.
«اباي – الەمدىك مادەنيەتتىڭ تۇلعاسى» باعىتىندا الىس-جاقىن شەتەلدەگى جانە رەسپۋبليكالىق باق-تا اباي مۇراسى قوعامدىق-گۋمانيتارلىق، الەۋمەتتىك-ساياسي، الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق، تاريحي-ەتنوگرافيا جانە ت.ب. باعىتتاردا جاڭاشا پايىمدالعان 50-دەن استام ماقالا جارىق كورىپ، 22 الەۋمەتتىك-تانىمدىق كەيس دايىندالدى.
جاھاندانۋ داۋىرىندەگى قوعامنىڭ دامۋ ءۇردىسىمەن بىرلىكتە اباي قۇنانبايۇلىنىڭ شىعارماشىلىق مۇراسىنا تاريحي تالداۋ جۇرگىزۋ ارقىلى زاماناۋي مۋلتيمەديالىق تەحنولوگيالاردى قولدانا وتىرىپ «تولىق ادام» عىلىمي-تانىمدىق كەشەنى دايىندالدى.
ەلىمىزدەگى جانە شەتەلدەگى «اباي» ورتالىقتارىمەن بىرىككەن شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا.
اقىننىڭ اسقاق ارمانى مەن وسيەتىن بۇگىنگى ۇرپاق تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قازىرگى جانە بولاشاقتاعى دامۋ جولىندا ابىرويمەن ىسكە اسىرا الاتىنىنا سەنىمىمىز مول. سوندىقتان، ابايدى جاڭا قازاقستاننىڭ برەندى رەتىندە كەڭىنەن تانىستىرۋ باعىتىندا اباي اكادەمياسى ءوز جۇمىسىن ارى دا جان-جاقتى جالعاستىرا بەرمەك.
“اباي تۋرالى جاڭا دەرەكتەرگە ساق بولۋ كەرەك”
- ارينە, ابايتانۋ سالاسىندا بۇگىندە اتقارىلىپ جاتقان ىستەر دە، زەرتتەۋلەر دە كوپ. دەگەنمەن، اباي ءىلىمىن دارىپتەۋدە نە جەتپەيدى؟
- اباي ءوزىنىڭ گۋمانيستىك، دانالىق تاعىلىمى ارقىلى الەمدىك دەڭگەيدەگى ويشىلدار قاتارىنان تابىلا وتىرىپ، ادام بويىنداعى كەرەعارلىقتاردى جويۋ ماقساتىندا ۇلاعاتتى تەرەڭ ويلارىن قالدىرىپ كەتتى. ابايتانۋدىڭ تۇعىرنامالىق نەگىزى دە وسى بولۋعا ءتيىس.
كۇللى ادامزاتقا ورتاق دارا وي الىبى ابايدىڭ ءاربىر دانالىق ءسوزىن، قوعامدىق ءمانى اسا جوعارى فيلوسوفيالىق تۇيىندەرىن، عىلىمي-تانىمدىق كوزقاراسىن بولاشاق ۇرپاققا، جاس ءبىلىم جولىنا تۇسكەن مامانعا، جالپى اقىن مۇراسىنا قىزىعۋشىلىقپەن قارايتىن ىزدەنۋشىلەرگە جان-جاقتى جەتكىزە ءبىلۋ ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز. ءحاكىم مۇراسىن تەرەڭ زەردەلەي بەرۋ باعىتىندا ىزدەنىستەر جالعاسا بەرمەك.
قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمى تاريحىندا ەڭ كوپ زەرتتەلگەن دە، شىعارماشىلىق مۇراسى جان-جاقتى تالدانىپ، عالىمداردىڭ تىڭعىلىقتى نازارىنا ىلىنگەن دا اباي ەكەندىگى داۋسىز. ءا.بوكەيحانوۆ، م.اۋەزوۆتەن باستاۋ العان ابايتانۋ سالاسىندا دا ءحاكىم ابايدىڭ ءومىر جولى بارىنشا كەڭ جۇيەلەندى. ابايتانۋدا العاش سۇرلەۋ سالىپ، تۇڭعىش عۇمىرباياندىق دەرەكتەردى نەگىزدەۋشى كاكىتاي، تۋراعۇل، كوكبايلاردان باستاۋ العان ەڭبەكتەردىڭ ىشىندە م. اۋەزوۆتىڭ ورنى ەرەكشە.
ەڭ الدىمەن، ارينە، ۇلى اقىن ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋ، ناسيحاتتاۋ باعىتىنداعى جۇمىستارعا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جان-جاقتى قولداۋ قاجەتتىگى ايقىن. كەيبىر شەنەۋلىكتەردىڭ ءحاكىم مۇراسىن زەرتتەپ بولدىق ەمەس پە دەگەن ساياز كوزقاراسىنىڭ اسەرىنەن كوپتەگەن ابايتانۋ جۇمىستارىنا كەدەرگىلەر كەلىپ جاتقاندىعى جاسىرىن ەمەس.
ەكىنشىدەن، العاشقى ابايتانۋ باسپالداقتارىنان بەرى اباي شىعارمالارىنىڭ تەكستولوگياسىمەن اينالىسىپ كەلە جاتساق تا، بۇل سالا ءالى دە وزەكتى بولىپ قالا بەرمەك. قازىرگى تاڭدا اباي شىعارمالارىن كەز-كەلگەن باسپا شىعارا الاتىن بولعاندىقتان، ءتۇرلى تەكستولوگيالىق اۋىتقۋلار، ورفوگرافيالىق قاتەلەر عانا ەمەس، جەكەلەگەن قۇراستىرۋشىنىڭ ءوز ويى بويىنشا عانا وزگە دە باسقا شىعارمالاردىڭ ەنىپ كەتىپ جاتقانىن بايقاپ قالامىز. سول سەبەپتەن دە م. اۋەزوۆ باستاعان بەلگىلى ابايتانۋشى عالىمدار بىرلەسىپ شىعارعان جانە كەيىنگى جىلدارى جارىق كورگەن اكادەميالىق جيناقتاردى نەگىزگە الۋلارىمىز كەرەك.
ۇشىنشىدەن، قازىرگى تاڭدا ابايعا قاتىستى ەستەلىكتەر مەن دالەلسىز دەرەكتەر كوپتەپ شىعىپ جاتقاندىقتان كەيبىر دۇنيەلەرگە ساق بولۋىمىز كەرەك. ارينە, عىلىم دامۋى بارىسىندا جاڭا ناتيجەلەردىڭ شىعاتىنى انىق، بىراق ناقتى دەرەكتى ايعاعى، نە دالەلى جوق اڭگىمەلەرگە ەش سەنۋدىڭ جانە ونى وقۋشىلارعا جەتكىزۋدىڭ قاجەتتىلىگى شامالى. باسشىلىققا اباي تۋرالى تابىلعان ارحيۆ قۇجاتتارىن، ناقتى تاريحي دەرەكتەردى، سونىمەن قاتار سول زاماندا جازىلعان زامانداستارى مەن ۇرپاقتارىنىڭ ەستەلىكتەرىن جانە م. اۋەزوۆ ەڭبەكتەرىن الۋىمىز كەرەك. سول سەبەپتەن دە ابايتانۋعا قاتىستى جارىق كورەر كىتاپتار، ەڭبەكتەر مىندەتتى تۇردە ەلىمىزدەگى «ابايتانۋ» ينستيتۋتتارى مەن ورتالىقتارىنىڭ، بولىمدەرىنىڭ بىرىنىڭ تالقىلاۋىنان ءوتىپ، نە ۇسىنىسىن الىپ، ياكي بولماسا ابايتانۋشى عالىمداردىڭ كەلىسىمىمەن شىعاتىن بولسا، ۇلكەن ناتيجەگە قول جەتكىزەر ەدىك. بۇل ۇسىنىسىمىزعا ارينە جەكە اۆتور ءوز قۇقىعىنا وراي كەلىسە قويۋى ەكىتالاي. ايتسە دە «اباي ورتالىقتارىنىڭ» كەلىسىمىن العان ەڭبەكتەرگە باسىمدىلىق بەرەلەتىندەي بولار ەدى.
الداعى ۋاقىتتا ابايتانۋ باعىتىنداعى جۇمىستارىمىز جۇيەلى ءارى بىرلەسكەن ورتاق باعىتتاردى نەگىزگە الۋ ماقساتىندا ناقتى ەكى ۇسىنىس ايتقىم كەلەدى:
ءبىرىنشى، ابايتانۋدىڭ ستراتەگيالىق دامۋ جولدارىن قاراستىرۋ ماقساتىندا ابايتانۋشىلار كەڭەسىن قۇرۋ، نە ارنايى كوورديناتسيالىق ورتالىققاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. مەملەكەت باسشىسى «قازىر ەلىمىزدە ابايتانۋمەن اينالىساتىن بىرنەشە عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى بار. وسىلاردىڭ جۇمىسىن جۇيەلەپ، ەلوردامىزداعى اباي اكادەمياسىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىرعان ءجون. اكادەميا بارلىق زەرتتەۋ مەكەمەلەرىنىڭ جۇمىسىن عىلىمي تۇرعىدان ۇيلەستىرۋشى مىندەتىن اتقارا الادى»، – دەگەنىندەي وسى ءبىر يگى باستامانى اباي اكادەمياسىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىرعاندى ۇسىنامىز. بولاشاقتا ابايتانۋعا قاتىستى بارلىق سۇراقتار، كوكەيكەستى ماسەلەلەر مەن وزەكتى تاقىرىپتار وسى كەڭەستە بىرلەسىپ تالقىلاپ وتىرار ەدى.
ەكىنشى، قولدانىستاعى زاڭنامالارعا سايكەس، قارجىلاندىرۋ تەتىكتەرىن قاراستىرا وتىرىپ اباي اكادەمياسى جەكە زاڭدى تۇلعا رەتىندە قۇرىلىپ جاتسا، ابايتانۋداعى ەڭ باستى جەتىستىك, اباي اماناتىنا دەگەن قۇرمەت بولار ەدى.
“نەگىزگى باعدارشام – اباي سوزدەرى”
- جاندوس مىرزا، اباي اماناتى بۇل كەزەڭدە قانشالىقتى اقتالدى دەپ ويلايسىز؟
- ۇلىلىقتىڭ اسقار شىڭىنا شىعىپ، اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستايتىن «كوكىرەگى سەزىمدى، ءتىلى ورامدى» ەرەن ۇرپاعىنا ارنالعان اباي ءسوزى قاشان دا ورەلى، عاسىرلار دامۋىنىڭ قاي كوشىندە بولسىن وزەكتى.
قازاق حالقىنىڭ وي-ساناسىنىڭ، دۇنيەتانىمىنىڭ شىڭى ابايدىڭ ادەبي مۇراسىندا جاتىر. اباي الەمى – تۇتاس ءبىر ءداۋىردى قامتيتىن رۋحاني مۇرا بولسا، ويشىل اقىندى تانۋ – قازاقتى تانۋ، ۇلتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە ءمان بەرۋ. عاسىرلار كوشىندەگى جەتكەن جەتىستىگىمىز بەن جىبەرگەن كەمشىلىكتەرىمىزگە اباي قۇنانبايۇلى ايتىپ كەتكەن تانىم دەڭگەيىمەن ءمان بەرە قاراۋ، ۇلى اقىن سوزدەرىنەن ۇلاعات الۋ بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ۇستانىمى بولۋى شارت. جاس ۇرپاق بويىنا ادامگەرشىلىك مىنەز-قۇلقىن، جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋدا نەگىزگى باعدارشام – اباي سوزدەرى ەكەندىگى اقيقات. ەندەشە حالىق بولىپ تاربيەلىك ماڭىزى اسا جوعارى، دانالىق ويلارعا تولى حاكىم مۇراسىنا دەندەپ ەنگەندە عانا اباي اماناتىنا ادالدىعىمىزدى كورسەتەرىمىز انىق.
ءومىر جولى – تار سوقپاق، ءبىر يگەن جاق،
ءيىلتىپ ەكى باسىن ۇستاعان حاق.
يمەك جولدا تىياناق، تەگىستىك جوق،
قۇلاپ كەتپە، تۋرا شىق، كوزىڭە باق.
مىنە, اباي ۇستانىمى. قازاقتىڭ بولاشاعىنىڭ جارقىن دامۋىنا قاجەتتى عيبراتتى ءسوز! قامشىنىڭ سابىنداي عانا قىسقا ومىردە ادامدىقتىڭ اق جولىمەن جۇرگەننەن ارتىق ەشنارسە جوق. كۇنشىل بولماي، زامانداسىنا قيانات جاساماي، پالەقورلىقتان اۋلاق بولسا عانا ەل بىرلىگى دە ارتا بەرمەك. اباي سىناعان ناداندىقتىڭ قالدىقتارىمەن قازىرگى تاڭدا كۇرەسە بەرۋىمىز قاجەت. ءحاكىم سوزدەرىنىڭ ۇلاعاتىنا سوندا عانا جەتەمىز، ناتيجە شىعارامىز. ارامدىقتى بولدىرماۋ، ەلدى عىلىم-بىلىمگە ۇندەپ، ىنتىماقتى ءومىر كەشۋ ءبىزدىڭ ءمىندەتىمىز. ماڭگىلىك ەل بولامىن دەگەن قازاعىمىزعا قاراپ «قايران جۇرتىم» دەپ ايتۋ جوعالىپ، بۇگىنىمىز بەن بولاشاعىمىزدى تەك جاقسى جاعىنان كورەتىن، جەتىستىگى مەن بەرەكە-بىرلىگىن تەك ماقتاپ ايتاتىن داۋىرلەر بولسىن!
ابايدىڭ دا باستى ماقساتى مەن ارمانى دا – تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بيىك وركەنيەت قاتارىندا بولۋى، حالقىمىزدىڭ «ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك» قاسيەتىمەن دارالانۋى. عىلىم-ءبىلىم جولىنا ۇندەگەن، ادامزاتتىڭ ءبارىن ماحابباتپەن سۋيۋگە شاقىرعان، تولىق ادامنىڭ قاسيەتتەرىن نەگىزدەگەن، اللانىڭ حيكمەتىن سەزۋ جولدارى ايتىلعان اباي مۇراسىنىڭ دارالىعى دا، دانالىعى دا الەم بويىنشا الداعى ۋاقىتتا جارقىراي بەرەرى حاق!
ءبىز بۇكىل الەمدى اقىل-وي مەن پاراساتتى پايىم ارقىلى عانا مويىنداتا الامىز. زامان تالابىنا ساي ءبىلىم الۋ ينتەللەكتۋالدى ۇلت قالىپتاستىرۋعا جول اشادى. عىلىم-ءبىلىمدى تەرەڭ مەڭگەرۋ – بولاشاعى ماڭگىلىك ەلدىڭ ماڭىزدى باعىتىنىڭ ءبىرى. رۋحاني كەمەلدىلىك تە، ۇلتتىق تانىم مەن تاربيە دە بىلىممەن مولايا تۇسەرى حاق. سول بىلىمگە باستار، كەلەشەك ۇرپاققا دا، بۇگىنگى زامانداستارىمىز بارشامىزعا دا «وشپەس ءومىر، تاۋسىلماس مال بەرەلىك» تەمىرقازىقتاي جول كورسەتەر «ءبىلىمدى دانىشپانىمىز» تۇر ەمەس پە؟! ەندەشە شاكارىم قۇدايبەردىۇلى ايتقانىنداي «اقىلىن تەگىنگە ساتقان» اباي مۇراسىنا ۇنەمى سۇڭگي بەرسەك، تەرەڭگە بويلاي تۇسەرىمىز انىق. رۋحاني بايلىق تا، كەمەلدىلىك تە سول تەرەڭدىكتە. اقىننىڭ ءوزى:
مالدا دا بار جان مەن ءتان،
اقىل سەزىم بولماسا.
تىرشىلىكتىڭ نەسى ءسىن
تەرەڭگە بەت قويماسا, –
دەيدى ەمەس پە؟! ال سول تەرەڭدىك اباي مۇراسىندا جاتىر... ەندەشە, اباي اماناتىنا ادال بولالىق!
- ايتقانىڭىز ورىندالسىن! سۇحباتتاسقانىڭىزعا راحمەت!
دانا نۇرمۇحانبەت،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
