الماتىدا باس قوسقان باقسىلاردىڭ جيىنىنا كۇلە قاراپ كەلەمەجدەپ وتىرعانداردى بايقادىم...
بەكەر كۇلەسىزدەر...
اتاقتى جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ كوممۋنيست بولعانىن بىلەسىزدەر...
ال كوممۋنيست دەگەن – اپريوري اتەيست، ياعني ءدىنسىز...
سول كوممۋنيست ءسابيت مۇقانوۆ ءوزىنىڭ بالا كۇنىندە باقسىنىڭ زىكىرلەرىن كورگەنىن جازادى...
جالاڭاياق قىپ-قىزىل شوقتىڭ ۇستىندە بيلەۋ، قىپ-قىزىل بوپ قىزعان تەمىردى تىلىمەن جالاۋ سەكىلدى باقسى جاساي الاتىن كوپتەگەن ريتۋالداردى سابەڭ كەرەمەت سۋرەتتەگەن...
سوندىقتان، ەگەر ءسىز سەنبەيتىن بولساڭىز، ول جوق دەگەن ءسوز ەمەس...
سەبەبى، يسلامعا دەيىن دە مىڭداعان جىلدار ادام ءومىر ءسۇردى، ءار قاۋىم وزدەرىنشە بىردەڭەگە سەندى...
قازاق مادەنيەتىنە ۇلكەن ىقپال تيگىزگەن كەلەسى ءدىني نانىمداردىڭ ءبىرى شامانيزم بولدى.
شامانيزم ۇعىمى عىلىمي ادەبيەتكە ءXVىىى عاسىردا ەنگەنمەن، ول تۋرالى ايقىن تۇسىنىك ءالى قالىپتاسقان جوق.
“شامانيزم” تەرمينى ءار ءتۇرلى ماعىنادا قولدانىلادى. كەيبىر زەرتتەۋشىلەر شامانيزم ءدىن ەمەس، سەبەبى وندا قۇداي تۋرالى تۇسىنىك جوق دەسە، باسقالارى ونى ءدىننىڭ امبەباپ فورماسى دەپ سانايدى.
بۇل قۇبىلىستى عىلىمي باعالاۋدا دا قاراما-قارسى كوزقاراس بار. شاماندىق قاسيەتتىڭ پسيحيكالىق ناۋقاسپەن بايلانىسىنا باستى نازار اۋدارعان زەرتتەۋشىلەر، ونى ەسسىزدىككە تابىنۋ (كۋلت بەزۋميا) دەپ قاراستىرسا، عالىمداردىڭ باسقا ءبىر توبى قازىرگى ءپسيحواناليزدىڭ ءتۇپ باستاۋى دەپ باعالايدى.
ءشامانيزمدى زەرتتەگەن ەۋروپالىق عالىمدار كوپ قۇندى پىكىرلەر ايتقانمەن، عىلىمداعى ەۋروتسەنتريستىك كوزقاراس شەڭبەرىندە قالىپ قويدى. شامانيزم ولار ءۇشىن بوتەن مادەنيەت تۋىندىسى بولعاندىقتان، ەۋروپالىقتار وعان ەكزوتيكالىق قۇبىلىس، ارحايكالىق دۇنيەتانىم رۋديمەنتى رەتىندە قارادى، ال بۇل شامانيزمگە ءادىل عىلىمي باعا بەرۋدى قيىنداتتى.
شاماندىق ءدىندى جۇيەلى تۇردە، ونى قالىپتاستىرعان مادەني جۇيەمەن بىرلىكتە، تۇتاستىقتا زەرتتەگەن عالىمدار د. بانزاروۆ پەن ش. ءۋاليحانوۆ بولدى. “شاماندىق دەگەنىمىز، – دەيدى شوقان، – الەمدى، دۇنيەنى ءسۇيۋ، تابيعاتقا دەگەن شەكسىز ماحاببات جانە ولەڭدەردىڭ رۋحىن قاستەرلەۋ، ارۋاعىن ارداقتاۋ. ...شاماندىق سەنىم تابيعاتقا باس يەدى”. قوعامداعى شامان ءرولىن دە قازاق عالىمى باسقا تۇرعىدان باعالايدى: “شاماندار اسپان ءتاڭىرى مەن رۋحتىڭ جەردەگى قولداۋشى ادامدارى رەتىندە سانالعان. شامان سيقىرلىق قاسيەتتەرمەن قوسا بىلىكتى، تالانتتى، باسقالاردان مارتەبەسى جوعارى: ول اقىن دا، ساۋەگەي جانە ەمشى، سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ادام بولعان”.
قازاق حالقىنىڭ اراسىندا شامان اتاۋىنا قاراعاندا #باقسى اتاۋى كەڭ تارالدى. ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، باقسىلىق شاماندىقتىڭ ينۆاريانتتىلىعى، ياعني حالىق تۇرمىسىنا يكەمدەلگەن نۇسقاسى بولىپ تابىلادى.
باقسىلار يسلام ءدىنى تارالعانعا دەيىن رۋ-تايپالاردىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك ومىرىندە وتە ماڭىزدى ءرول اتقارعان. ولاردىڭ نەگىزگى قىزمەتى ادام مەن الەۋمەت ومىرىنە قاۋىپتى قۇبىلىستاردى زالالسىزداندىرۋ، الدىن الۋ بولسا كەرەك.
باقسىلار ءوز ويىنى ارقىلى ۇجىمدا قوردالانىپ قالعان جاعىمسىز پسيحيكالىق قۋاتتى بەيتاراپتاندىرىپ، الەۋمەت ءومىرىن ۇيلەستىرىپ وتىرعان. ورتالىق ازيا مەن قازاقستاندا يسلام ءدىنى تارالۋ بارىسىندا شاماندىق كونە نانىم- سەنىم رەتىندە شەتتەتىلە باستايدى.
ەندى ولار جىن-شايتاندارمەن بايلانىسقا تۇسە الاتىن ادامدار رەتىندە قابىلدانادى. قوعامدا شاماندارعا قاتىستى ەكى ۇشتى ۇستانىم قالىپتاسادى. ءبىر جاعىنان، ولاردان قورقادى، ويتكەنى ولار ادامعا كەسىر كەلتىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان باقسىلار اۋىلدىڭ شەتىنە وڭاشا قونىستانادى. كۇندەلىكتى تۇرمىستا مۇقتاجدىقسىز ولارعا بارا بەرمەيدى.
ەكىنشى جاعىنان، سىرى بەيمالىم سىرقاتتى تەك باقسى عانا ەمدەي الادى دەپ سانالادى. سوندىقتان باقسىسىز اۋرۋدىڭ الدىن الۋ مۇمكىن ەمەس.
يسلام ۇستەمدىك ەتكەن داۋىردە شاماندار قوعام ءومىرىن ۇيلەستىرۋشى، رەتتەۋشى قىزمەتىنەن ايىرىلىپ، تەك باقسى-بالگەرلىك قىزمەتىن عانا ساقتاپ قالادى.
سايرامسۋ بويىنداعى قاراسورادا ءومىر سۇرگەن، نۇرمان باقسى تۋرالى اڭگىمەنى بالا كۇنىمىزدەن ەستىپ وستىك.
ول تۋرالى، كادىمگى وراقتى وتقا قىپ-قىزىل ەتىپ، قىزدىرىپ تىلىمەن جالايتىنى، شوق ۇستىندە جالاڭاياق سەكىرەتىن ەدى، - دەگەن اڭگىمەلەر بىزگە ەرتەگى سياقتى كورىنەتىن.
ونىڭ قوبىزى تولەبي اۋدانى, وڭتۇستىك اۋىلىندا، نەمەرەسى تەمىردىڭ ۇيىندە ساقتاۋلى تۇر. بالا كۇنىمىزدە، ول قوبىز ءار جۇما سايىن قيقىلداپ، ءۇن شىعارادى دەپ ەستۋشى ەدىك، سوندىقتان، سول ءۇيدىڭ قوبىز تۇرعان بولمەسىنە كىرۋگە سەسكەنەتىنبىز...
Omir Shynybekuly
