پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا بىرقاتار ساياساتشىلار مەن قوعامنىڭ جەكەلەگەن وكىلدەرى ءجيى اۋىزعا الىپ جۇرگەن "قوسارلانعان بيلىك جۇيەسى" تۋرالى ايتتى. مۇنداي سۇراقتىڭ قويىلۋىنىڭ ءوزى بۇل قاتەر قاعابەرىس قالاتىن ماسەلە ەمەس ەكەندىگىن بىلدىرسە كەرەك.
وسى سۇحباتتا پرەزيدەنت مىرزا بىلدىرگەن بىرەر پىكىرگە سىلتەمە جاساپ، ءوزىم ورگەن ويدىڭ ورامىن كەلتىرەيىن. بالكي، مەنىڭ ءسوز جورالعىم الدەبىر ابىگەرلى الەۋمەتكە جاقپاۋى مۇمكىن، بىراق قوعامنىڭ ءبىر پۇشپاعىندا 30 جىلعا جۋىق جۇرگەن ساياساتكەر رەتىندە ءبىزدىڭ اۋىزعا ەشكىم قاقپاق بولا المايلى دەپ ويلايمىن.
/سۇحباتتاعى سۇراق/ ء"سىز 2019 جىلى پرەزيدەنت لاۋازىمىنا سايلانعاننان كەيىن ەلىمىزدە قوسارلانعان بيلىك جۇيەسى قالىپتاستى-مىس دەگەن ءسوز تارادى. كەيبىرەۋلەر ءبىزدىڭ ساياسي جۇيەمىزدى يراننىڭ، سينگاپۋردىڭ جۇيەسىمەن سالىستىردى. شىنىمەن دە، سول كەزدە ەلىمىزدە ەكى بيلىك ورتالىعى ورناعانداي كورىندى. راسىمەن سولاي بولدى ما؟" - دەگەن سۇراققا پرەزيدەنت توقاەۆ ءوزىنىڭ قالىپتاسقان سابىرلى ادامي تۇرپاتىنا سايكەس، سالماقتى جانە ۇستامدى تۇرعىدا جاۋاپ بەردى. (شىنىندا دا، مەملەكەت پەن حالىقتىڭ تاعدىرىن ءبىر ادام ارام ساياسي پيعىلى ءۇشىن يەمدەنىپ الماق بولعان، ەلدىڭ بولاشاعىن جەكە باس مۇددەسىنە قۇربان قىلۋعا ارەكەتتەنگەن بۇل ماسەلەنى بايىپپەن ەمەس، ايعايلاپ ايتۋعا بولار ەدى. - بۇدان بىلايعى جاقشانىڭ ىشىندەگى - مەنىڭ رەماركام).
"توتەسىنەن قويعان سۇراعىڭىزعا تۋرا جاۋاپ بەرەيىن، - دەدى توقاەۆ مىرزا... - «بيلىك ءترانزيتى» كەزىندەگى احۋالدى ساياساتتاعى ايلاكەرلەر (كىم ەكەنى - بەسىكتەگى بالاعا ءمالىم) ءوز مۇددەسىنە پايدالانىپ، قوسامجارلانعان بيلىك ورتالىعىن قۇرۋعا تىرىستى. ەلىمىزدە پرەزيدەنت ءارى جوعارعى باس قولباسشى لاۋازىمى ءبىر بولەك، بۇرىنعى پرەزيدەنت يەلەنگەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى لاۋازىمى ءبىر بولەك بولدى. وسى ەكى لاۋازىمنىڭ يەلەرى ءبىر مەزەتتە قاتار قىزمەت اتقاردى. ءتۇپتىڭ تۇبىندە بۇل جاعدايدىڭ بيلىكتە قاتاڭ تەكەتىرەس تۋعىزباي قويماسى انىق ەدى.
مۇنى از دەسەڭىز، ءدال وسى جاعداي قاڭتار داعدارىسىنا اكەپ سوقتىرعان العىشارتتىڭ ءبىرى بولدى (!!!). ويتكەنى ىمىرالاسقان قاسكويلەر وزدەرى ويلاپ تاپقان قوسارلانعان بيلىك، ياعني «تاندەم» يدەياسىن دارىپتەپ، ونى ءوز مۇددەسىنە پايدالانعىسى كەلدى. كەيبىر لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ، ونىڭ ىشىندە بۇرىنعى ادىلەت
ءمينيسترىنىڭ مارتەبە جاعىنان ەلباسى (نازارباەۆ) پرەزيدەنتتەن (توقاەۆتان) جوعارى تۇراتىنىن ايتقانى ەستەرىڭىزدە شىعار. كەيبىر شەنەۋنىكتەر (بۇگىن دە بار) بىرەسە انا، بىرەسە مىنا كابينەتتى جاعالاپ ءجۇردى. ولار ويناقتاپ ءجۇرىپ، اقىرى وت باستى. (نۇرلان نىعماتۋلين، ەرلان تۇرعىمباەۆ، باۋىرجان بايبەك، اسقار مامين جانە ت.ب. جاۋاپكەرلەر بار دەپ توپشىلايىق). مەن كەيىنىرەك نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆقا ونىڭ جاقىن سەرىكتەرىنىڭ ساياسي قيتۇرقىلىعى ەلىمىزدىڭ تاس-تالقانىن شىعارا جازداعانىن (!!!) اشىق ايتتىم...", - دەدى توقاەۆ مىرزا ءوز سۇحباتىندا.
ءيا، بۇگىندە "قوسامجارلانعان بيلىك"جويىلدى. قاڭتار وقيعاسىنان كەيىنگى ەلدەگى ساياسي بيلىكتىڭ بارلىق تۇتقاسى مەن تەتىكتەرى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ قولىندا. بۇل ورايدا الابوتەن داۋ جوق.
ءيا، ءالى دە ەلدەگى جەمقورلىق جويىلعان جوق، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك ورناپ بىتپەدى. پروكۋراتۋرا مەن سوتتان قورعاۋ تاپپاي، زار يلەپ، ادىلەت ىزدەپ جۇرگەندەر از ەمەس. ۇرلانعان اكتيۆتەردى قايتارۋ ءىسى مەملەكەتتىك ساياسي-قۇقىقتىق ناۋقانعا اينالمادى.
داۋ باسقادا. داۋ - 30 جىلدىق بيلىككە ابدەن دانىككەن سول نازارباەۆتىق "ىستىق" ىقىلاستىڭ قايتىپ كەلۋ قاۋپىندە. بيلىك باسىندا جۇرگەن جەكەلەگەن ازاماتتار مەنى سەندىرگىسى كەلەدى: نازارباەۆتىڭ كۇنى كەلمەسكە كەتتى دەپ.
مەن بۇل قۇرعاق ۋاجگە يلانا المايمىن.
ءوزى كەلمەسە دە، ونىڭ جەمقور، جاتىپىشەر، جاندايشاپ جاقتاستارى جايباراقات جاتىر ما؟ ولاردىڭ ەسكىلىككە اڭسارى اۋعان سۇرقيا سيپاتىن بولات نازارباەۆتىڭ جەتى كۇندىك اسىندا ايتىلعان ءسوز استارىنان اڭعاردىق. "الەم تانىعان", "ەل مويىنداعان", "ەڭبەگى سىڭگەن", ء"الى دە بەرەرى بار" نازارباەۆقا دەگەن "حالىقتىق قۇشتارلىقتى" ولار استىڭ ۇستىندە اشىق ايتتى. ال ولار وڭاشادا وشارلى جيىندارىندا نە ايتىپ، قانداي قيساپ قۇرىپ ءجۇر - بۇل ءبىر قۇدايعا عانا ايان بولسا كەرەك ("كنب" بۇدان حاباردار ما؟).
قازاقستاندا ليۋستراتسيا تۋرالى زاڭ قابىلدانىپ، ەلگە كەدەيشىلىك پەن قىمباتشىلىقتىڭ قامىتىن كيگىزگەن ءبىراز بۇرىنعى لاۋازىمگەر قاماۋعا الىنىپ، سوت ارقىلى جازاعا تارتىلماي، "قوسامجار بيلىك جۇيەسىنە" قۇشتارلار ايىلىن جيار ما؟ ۇرلانعان ميللياردتاردى وفشورعا وقشاۋلاعان ولاردىڭ ەرتەڭگى سايلاۋدى "ساتىپ الۋعا" قارجىلىق قاۋھارى مول ەكەنىنە كۇمان جوق.
جالپى، نازارباەۆتىڭ قايتىپ كەلۋ "قۇشتارلىعى" قايدان شىققان؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن 2019 جىلدىڭ 19-ناۋرىزىنان ىزدەۋ كەرەك سياقتى. قانداي قىسىممەن، نەدەي ناۋبەتتەن نازارباەۆ اياق استىنان "كەتتىم" دەدى؟ كىم نەمەسە كىمدەر ونى وسىعان ءماجبۇر ەتتى؟ اندا-ساندا "شال، كەت!" دەگەن، ءار جەردەن شاشىراپ شىققان تالاپ بولماسا، جەر قايىسقان قوعامدىق قىسىم جوق ەدى عوي، "ەكس-پرەزيدەنتتىك" دارەجەگە سىرعۋعا ونى قانداي كۇش يتەرمەلەدى؟
شاماسى، سول 19-ناۋرىزعا دەيىن ونىڭ مۇنداي مۇقتاج شەشىم قابىلداۋىنا اسەر ەتكەن جويقىن سىرتقى كۇش/كۇشتەر بولعان سياقتى. ءبىز ازىرگە ول كۇشتىڭ ءمان-مازمۇنى مەن نازارباەۆقا قاتتى قاۋىپ توندىرگەن ساياسي سيپاتىنان بەيحابارمىز. بىراق جۋىق ارادا (بيىلعى جىلى) ونىڭ جاي-جاپسارى جالپىعا ءمالىم بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
قالاي بولعاندا دا، پرەزيدەنتتىك بيلىگىنىڭ سوراقىسىن شىعارۋ قاتەرى ۇيىرىلگەن سوققىنىڭ الدىن الىپ، "كەنەتتەن" كەتۋگە بەل بۋدى. مەنىڭ بولجاۋىم بويىنشا، اقش-تا الاپات "قازاقگەيت" بۇرىق ەتەيىن دەپ تۇر. (بىلكىم، بەرگەي رىسقاليەۆتىڭ "كومپرا" ۆيدەوسى ۇرەي ءۇيىردى مە؟ ايتپاقشى، 30 جىلدىق جەكە-دارا بيلىگىندە ول جالعىز رەت وڭباي جەڭىلىپ، اتىراۋدىڭ ەكس-اكىمىنە بارلىق تاركىلەنگەن اكتيۆىن قايتارىپ بەرۋگە ءماجبۇر بولعانىن ۇمىتپايىق).
ايتپەگەندە، ونىڭ ءوز ەركىمەن تاقتان تاياتىنداي باسقا قانداي قاپىلىسقا تاپ بولۋى مۇمكىن؟ بۇكىل ەل اشسا - الاقانىندا، جۇمسا - جۇدىرىعىندا بولدى، بيلىكتىڭ بارلىق بۇتاعىن بۇتىنا باسىپ الدى.
بىراق ول انە-مىنە جەتىپ كەلەدى دەپ كۇتكەن قاتەر الدەبىر سەبەپتەرگە بايلانىستى كەشىگىپ جاتتى. بۇل ەكى ارادا ول ءوزىن بيلىكتەن ەرتەرەك كەتۋگە اسىقتىرعان سول سىرتقى كۇشتەرگە ءوزىنىڭ ءالى دە قاجەتتىلىگىن، ورتالىق ازياداعى تۇراقتىلىقتىق تۇتقاسى بولا الاتىنىن دالەلدەپ، بيلىكتى باسىپ الۋدىڭ اينالسوق امالىن ويلاستىردى. اقىر سوڭى ول امال - قاڭتار قىرعىنى بوپ شىقتى.
بىراق قاڭتاردا قانشاما جازىقسىز قان توگىلسە دە، قازاقتى ءبىر قۇداي توڭكەرىستەن ساقتاپ قالدى. (الدا-جالدا ول توڭكەرىس جۇزەگە اسقاندا، بيلىك باسىنا سالاۋاتتى كۇشتەر كەلمەسىن كەيىن بىلدىك).
ال توقاەۆتىق مەملەكەتتىك بيلىككە ەندىگى قاتەر قايدان كەلۋى مۇمكىن؟ بۇگىنگى تەڭسەلىپ تۇرعان گەوساياسي الەمدە قاۋىپ قايدان دەمەيىك. اراب ەلدەرىن ساعالاپ، كرەملدى جاعالاپ، كەشەگى كۇنىن اڭساۋشىلار ءتىسىن قۇرعاق قايراپ جۇرمەگەن بولار...
ولار ءۇشىن ەلدەگى وزگەرىس ولىممەن تەڭ. "جامان ايتپاي، جاقسى جوق", ەرتەڭ توقاەۆتىڭ "ۇيقىدان تۇرماي قالۋىنا" قارەكەت قىلىپ جۇرگەندەر جوق دەي الامىز با؟
البەتتە قۇداي ساقتاسىن، بىراق "ويانباي قالۋ" وپەراتسياسى جۇزەگە اسار بولسا، ءۇش ايدان كەيىن قازاق باياعى تاز كەپەشىن قايتا كيەدى. "كەشەدەن" - "ەرتەڭگە" ءوتۋ كەزەڭىندە توقاەۆقا بالاما بولماسىن ەسكەرۋ كەرەك. قوعام - قايىرشى، بيلىك - بەرەكەسىز، "ەسكىلەر" ەرتەڭگە بىزدەن بۇرىن جەتەدى.
ونىڭ ۇستىنە، بيلىكتىڭ اۋىسۋ ساباقتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭدار ءالجۋاز. توقاەۆتى ساياسي توپاستىقپەن توقپاقتاۋ - "ەسكىلەردىڭ" ەسەسىن تولتىرادى. سۇحباتتاعى "ۇلتتىق جۇمىلۋ قاجەتتىلىگى" دەگەن قاعيدانىڭ استارى - وسىندا.
توقاەۆ ءوز سۇحباتىندا: "ەرتەڭگى جارقىن بولاشاققا بارعىلارىڭ كەلسە، مەنىڭ توڭىرەگىمە توپتاسىڭدار" دەپ ايتا المايدى. ونى ءبىز ايتۋىمىز كەرەك، ونى قوعامنىڭ سالاۋاتتى ساياساتكەرلەرى مەن قازىرگى الەمدىك گەوساياسي ورتادا وتىرعان قازاقستانداعى جاعدايدىڭ كۇردەلىلىگىن باعامداي بىلەتىن ساليقالى ازاماتتار ايتۋى كەرەك. ونى (سۇحباتتان قاز-قالپىندا) ء"وزىن "ۇلتتىڭ قايماعىمىز" دەپ سانايتىن زيالى قاۋىم وكىلدەرى" ايتۋى ءتيىس.
ال ول كۇردەلى جاعدايدى باعامداۋ اسا قيىن ەمەس: ەل بيۋدجەتىنىڭ جارتىسى رەسەي قۇبىرى ارقىلى ەكسپورتقا شىعاتىن مۇناي مەن گازدىڭ ۇلەسى قۇرايدى. "ەسكىلەر" ءوز مۇددەسى ءۇشىن 30 جىل بويى قالىپتاستىرعان بۇدان ارتىق قانداي كۇردەلىلىك بولۋى مۇمكىن؟
بالكىم، مەنىڭ دوعالداۋ دولبارىم قارابايىر بولۋى مۇمكىن. بىراق، قالاي بولعاندا دا، جاڭاوزەننىڭ جاۋگەر جۇرتشىلىعىن دۇرلىكتىرىپ، "گاز-50" ەرەۋىلى ارقىلى بۇتكىل ەلگە لاڭ سالىپ، مەملەكەتتىك بيلىكتى قۇلاتىپ، تاققا قايتىپ كەلۋدىڭ قانداي دا ءبىر قامى جاسالعانىن "ەگەمەندەگى" سۇحباتتىڭ لەيتموتيۆىنەن سەزىنۋ قيىن بولماسا كەرەك.
مەملەكەتتىڭ دىڭىنە قاتەر تۋعىزار/تۋعىزعان/ بۇل ماسەلە تۋراسىندا بيلىككە دە، قوعامعا دا قاپەر قىلىپ، بىرقاتار يۋتۋب-سۇحباتىمدا مەن دە ءبىراز وي-پىكىر ايتقان ەدىم. سول ءسوز ساپتاۋدى ساباقتايتىن بولساق، ءبىز "ەسكى" قازاقستاننان، ونىڭ ۇستەمشىل ساياسي مۇراسىنان قۇتىلمايىنشا، ەشقاشان تولىق ماندەگى "جاڭا" قازاقستان قۇرا المايمىز. توقاەۆ مىرزانىڭ "ادىلەتتى قازاقستان" تۋرالى يدەيالىق باستاماسى جاپپاي مەملەكەتتىك يدەولوگيالىق، سالاۋاتتى ماندەگى ساياسي ناۋقانعا اينالمايىنشا، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق ادىلەتتىلىك بولمايدى.
بىراق پارلامەنتتىڭ بۇگىنگى جۇمىس سيپاتىنان پرەزيدەنت توقاەۆقا دەگەن دەپۋتاتتىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ازاماتتىق قولداۋدىڭ بەتالىسى كۇشتى. ونىڭ باستى سەبەبى - ءبىز ەلدەگى وزگەرىستەرگە ءتانتىمىز. ال كەيبىر قوعامدىق سىنشىلار قالاي ايتسا دا، توقاەۆتى "توڭقالاڭ اسىرۋ قاجەت" دەگەن سىڭايداعى جەلىدەگى جەكەلەگەن ساياسي جاۋاپسىز جاۋلاسۋ ءورشىپ تۇرسا دا، بۇگىنگى وزگەرىستەردىڭ اۋتورى ەل پرەزيدەنتى ەكەنىن مويىنداماۋعا بولمايدى.
ەرمۇرات باپي
