قاراشا ايىنىڭ 21-جۇلدىزىندا قازاقتىڭ كلاسسيك جازۋشىسى، اقىن، اكادەميك ءسابيت مۇقانوۆتىڭ مۋزەي-ءۇيىنىڭ اشىلعانىنا 45 جىل تولدى. بۇل مەرەكە قارساڭىندا مۋزەي-ۇيىندە «كادىمگى ءسابيت مۇقانوۆ» اتتى كورمە مەن مەرەكەلىك كەش ۇيىمداستىرىلدى. ايتۋلى مەرەكە اينالاسىندا جازۋشى تۋراسىندا ماقالالار، باياندامالار، قۇتتىقتاۋ سوزدەرى جازىلىپ جاتتى. ءبىز تانىعان دانا ءسابيتتىڭ قالاي بالا ءسابيت بولعاندىعى تۋراسىندا وقىرمان قاۋىمىن جازۋشىنىڭ بالالىق شاعىمەن تانىستىرۋدى ءجون كوردىك.
ءسابيت مۇقانۇلى مۇقانوۆ 1900 جىلى 26 ساۋىردە قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، جامبىل اۋدانى، ءسابيت اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكە-شەشەسى قاراپايىم، كەدەي شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. وتباسىندا 13 قىز تاربيەلەگەن مۇقان اكەي ۇل بالانى قاتتى ارماندايدى. ومىرگە ءسابيت كەلگەندە اكەسى قۋانعاننان اياعىنداعى ءجونى ءتۇزۋ جالعىز ەتىگىن ءسۇيىنىش سۇراي كەلگەنگە شەشىپ بەرگەن دەسەدى. الايدا تاعدىر تالكەككە سالىپ بالا ءسابيت 7 جاسىندا اكەسى مۇقاننان، ءبىر جىلدان سوڭ اناسى بالسارىدان ايىرىلادى. اكەدەن دە، انادان دا اجىراعان جەتىم بالا اكەسىنىڭ ءىنىسى مۇستافانىڭ تاربيەسىندە ەر جەتەدى. مۇستافانىڭ بالالارى عابباس پەن شاكەنمەن تاي قۇلىنداي تەبىسىپ وسەدى. جەتىم وسكەن بالا ءسابيت بىردە «جىلقىشى بالا»، بىردە «باقىرشى بالا» اتالىپ كەتەدى. «ءومىر مەكتەبى» رومان-تريلوگياسىندا «سىرت بەت-ءپىشىنىم اناما ۇقساعان، مىنەزىم اۋماعان اكەمدىكى. اكەم سونداي مومىن، اعايىن-تۋىس اراسىندا سىيلى، ۇجىمشىل كىسى بولاتىن. ءوزى ولەردەي بالاجان ەدى، الىستاعى پىشەنگە مەنى موينىنا سالىپ اپارىپ، تۇندە قايتاردا ۇيىقتاعان قالپىمشا قۇشاعىنا قىسىپ ۇيگە كەلەتىن. ال انام ءان سالۋشى ەدى. سالعان اندەرى قۇلاعىمدا ساقتالىپ قالدى»،- دەگەن ەكەن.
ءسابيت العاش ساۋاتىن اۋىل مولداسىنان ارابشا قارىپ تانىپ اشادى. جازۋشىنىڭ العاشقى ۇستازدارى ءشايىن تىلەگەنوۆ پەن حاميت ماحمۇتوۆ. بۇل كىسىلەردەن قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىسى بولىپ تابىلعان اتاقتى قيسسا-داستانداردى جاتتاپ ۇيرەنەدى. ءشايىن ۇستازدىڭ اۋزىنان «مىڭ ءبىر ءتۇن»، «توتىنىڭ تارانۋى» سىندى شىعىس ەرتەگىلەرىن العاش رەت ەستىگەن. «زارقۇم»، «سال-سال»، «ءلايلى-ءماجنۇن»، «بادىعۇل-جامال»، «ەر تارعىن» قيسسالارىن جاتقا بىلگەن. «حاميت ۇستاز-(جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ۇلكەن اعاسى) ناعىز تاجىريبەلى، بىلگىر مامان. ەڭ مىقتى پەداگوگ»،-دەپ ءوز ەستەلىكتەرىندە ەسكە الادى.
مۋزەي-ۇيىمىزدە قۇندى ەكسپوناتتار قاتارىندا ءسابيتتىڭ بالالىق شاعى وتكەن ءۇيدىڭ ماكەتى ساقتالعان. جازۋشىنىڭ ارحيۆىنەن تابىلعان فوتوسۋرەت بويىنشا جاسالعان، مۋزەي-ۇيىنە بەرىلگەن سىيلىق.
سۋرەتشى ۆ.كۋزنەتسوۆانىڭ «ءسابيت مۇقانوۆتىڭ تۋعان اۋىلى» اتتى مايلى بوياۋمەن سالىنعان كارتيناسى. جازۋشىنىڭ بالالىق شاعى وتكەن جامانشۇبار اۋىلى، دوس كولىنىڭ ماڭايىنا قونىستانعان اۋىل ادامدارى كورىنىس تابادى. دوس كولى قازىرگى تاڭدا ەكولوگيالىق پروبلەمالار سالدارىنان تارتىلىپ كەتكەن.
ءسابيت ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن ءانشى-كومپوزيتورلاردىڭ ءان-جىرلارىن، ءومىرباياندارىن جەتىك بىلەتىن. 13 جاسىندا اقان سەرىنى، بالۋان شولاقتى كەزدەستىرىپ، ولاردىڭ «قۇلاگەر»، «عاليا» اندەرىن ءوز اۋىزدارىنان ەستىگەن. ۇكىلى ىبىرايدى كەزدەستىرىپ «وسى كىسىدەي بولسام» دەپ ارمانداعان. جاستايىنان ولەڭ شىعارۋعا، قيسسا جاتتاۋعا، ايتىسقا قاتىسۋعا ەبى بولعان بالا ءسابيتتىڭ بويىنان وسە كەلە جاڭا قىرلار تۋىندايدى. شىعارماشىلىق جولىن پوەزيادان باستاعان ول كەيىننەن پروزاعا قالام تارتىپ، شىعارماشىلىقپەن، زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسادى. شىعارماشىلىق جولىندا 80 000-عا جۋىق ولەڭ شۋماقتارىن، 20 پوەما، 10 شاقتى رومان جازعان.
بالا ءسابيت جاستايىنان جەتىمدىكتىڭ ىزعارىن باسىنان قانشا كەشىرسە دە، ءومىر تەپەرىشىنە سىنباي، قازاق ادەبيەتىنە ۇلكەن سەرپىڭ اكەلە ءبىلدى. مۇقانوۆ شىعارمالارى قازىرگى تاڭدا ءوز ومىرشەڭدىگىن جويماق ەمەس. قازاق ادەبيەتىنىڭ وقىرماندارى جازۋشىنىڭ «بوتاگوز»، «ءمولدىر ماحاببات»، «اققان جۇلدىز»، «سۇلۋشاش» شىعارمالارىن ءسۇيىپ وقيدى. ءبىز بايانداعان بالا سابيتتەن دانا سابيتكە جەتۋ جولى قانشا كەدەرگىلەردەن، قانشا سىناقتاردان، ەڭبەك پەن تالپىنىستاردان، اق ادال ماڭداي تەردەن تۇرعاندىعىن ەستەن استە شىعارماعان ءجون!
ءمولدىر ساعىمباەۆا،
س.مۇقانوۆ پەن ع.مۇسىرەپوۆتىڭ
ادەبي-مەموريالدىق مۋزەي كەشەنىنىڭ قىزمەتكەرى.
