قىتايداعى رەپرەسسيادان قاشىپ كەلىپ، بىراق تاريحي وتانىنان پانا تاپپاي ودان ءارى وتباسىمەن بىرگە شۆەتسياعا اۋىپ كەتكەن سايراگۇل ساۋىتباي ماسەلەسى قازاقستاننىڭ الەمدەگى يميدجىنە ايتارلىقتاي نۇقسان كەلتىرەدى. مۇنىڭ العاشقى بەلگىسى دە كورىنە باستادى. شۆەتسياعا جەتىپ، ورنالاسىپ، كوڭىلىن ءبىر دەمدەپ العان سايراگۇل ساۋىتباي «ازاتتىق» راديوسىنا بەرگەن قىسقا سۇحباتىندا قازاقستانعا قاتىستى پروبلەمانىڭ شەتىن شىعاردى.
سايراگۇل ءوزىنىڭ جانە وتباسىنىڭ سوڭعى ساتكە دەيىن «قازاقستاننان ءۇمىت ۇزبەگەنىن»، امالى تاۋسىلعان سوڭ عانا ەۋروپا اسىپ، «شۆەتسيا ەلىنىڭ ازاماتتىعىن الۋدى ماقسات ەتىپ وتىرعانىن» ايتا كەلە، مۇنىڭ ءبارىن «قىتايدىڭ قاۋپىنەن تولىق قۇتىلۋ» ءۇشىن جاسالعان ارەكەت رەتىندە تۇيىندەدى. باسىنا كۇن تۋعان ءتورت قازاققا ء(وزى، كۇيەۋى جانە ەكى بالاسى) پانا بولا الماعان قازاقستان مەن شۆەتسيانى سالىستىرۋدى دا ۇمىت قالدىرعان جوق. «شۆەتسيا مەملەكەتى ءبىزدى وتە جىلى قابىلدادى. بۇل جەردە زاڭ كەمەلدەنگەن، جۇمىستار جاقسى اتقارىلادى ەكەن. ءبىزدىڭ بارلىق جاعدايىمىزدى تولىعىمەن جاساپ بەردى، قۇجاتتاردى راسىمدەۋگە شۆەتسيانىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرى كومەكتەسىپ جاتىر» دەدى ول.
سايراگۇلدىڭ اۋزىنان شىققان وسى ءۇش-ءتورت ءسوزدىڭ استىندا وكىنىش تە، ءىشتى كەرنەگەن ىزا دا بار. ول تاريحي وتانىنا قىتايدان قاشىپ كەلگەندە، قازاقستاننان ءۇي-جاي، ماتەريالدىق باسقا دا كومەك سۇراعان ەمەس. ونىڭ بار ارمانى ەكى بالاسىن باعىپ، قازاقتىڭ ۇلان-عايىر جەرىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا كۇنەلتۋ ەدى. سول ءۇشىن بوسقىن مارتەبەسىن سۇرادى، ازاماتتىق بەرۋدى ءوتىندى. مۇنى ول وزىنە قاتىستى وتكەن تاعدىرشەشتى سوتتىڭ اربىرىندە مالىمدەگەن. بىراق قازاقستان وكىمەتى قول قويىپ، مىندەتتەمە العان وتباسىنى ايىرماۋ، انا مەن بالا جانە كامەلەت جاسىنا تولماعان بالالار قۇقى جونىندەگى حالىقارالىق كونۆەنتسيالاردى اياقاستى ەتىپ، سايراگۇل ساۋىتبايعا بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋدەن باس تارتتى. ءتىپتى قازاقستان ۇكىمەتى شەتتەگى ەتنيكالىق قازاقتاردى قازاقستانعا قايتارۋ جونىندە ارنايى قابىلدانعان زاڭدى دا قاپەرىنە المادى. مۇنى سايراگۇل دە، قازاقستان ازاماتتىعى بار ونىڭ بالارى دا، كۇيەۋى دە ەشقاشان ۇمىتپايدى، ولاردىڭ جۇرەگىنىڭ ءبىر بۇرىشى شەر بولىپ قاتىپ قالعان شىعار. اڭساپ جەتكەن اسپان تۇستەس كوك پاسپورتتى تارىك ەتىپ، شۆەتسيانىڭ ازاماتتىعىن العالى جاتۋى دا بەكەر ەمەس.
سايراگۇل ساۋىتبايدىڭ وتباسى قازاقستاننان ەشقانداي جاقسىلىق كورگەن جوق. تىرنەكتەپ جيناپ تەرگەن دۇنيە-مۇلكىن قىتايعا تاستاي قاشقان وتباسى ەسىك قالاسىندا ءۇي جالداپ تۇردى، جالعىز سيىردىڭ ايران-ءسۇتىن ءىشىپ كۇنەلتتى... سول سيىردى ساتىپ جولكىرە قىلىپ الىستاعى شۆەتسيادان پانا ىزدەپ قاڭعىپ كەتتى.
سايراگۇل مەن ونىڭ وتباسىنىڭ باسىنان وتكەن وقيعا جالعىز ەمەس. جاعدايى وسىعان ۇقساس وتباسىلار كوپ. اكەسى نەمەسە شەشەسى قىتايدىڭ «ساياسي ۇيرەنۋ لاگەرلەرىنە» قامالىپ، ءتىرى جەتىم بولىپ قالعان بالالاردىڭ جان ايقايى ءالى قازاق دالاسىندا جاڭعىرىپ تۇر. قىتاي-قازاق شەكاراسىندا ءبولىنىپ قالعان قانشاما وتباسى بار. شەتەلدەن قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، كەدەيشىلىكتىڭ قامىتىن كيىپ، اۋىر تۇرمىستان قاجىعان وتباسىلار دا شاش ەتەكتەن. ونداي پروبلەمانى باتىلى جەتكەندەردىڭ اۋزىنان عانا ەستيمىز. ونداي پروبلەمانى سايراگۇل سياقتى قايسار ازاماتتاردىڭ ارەكەتىنەن عانا كورەمىز. ءبىز بىلمەيتىن، ءبىز ەستىمەگەن قانشاما قيىن تاعدىر بار، قانشاما قاسىرەتتى وقيعا بار. بۇل - «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاقتىڭ» باسىنا تۇسكەن تاعى ءبىر ناۋبەت جاعداي، ۇلتتىڭ تاعدىرشەشتى ماسەلەسى.
تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى 1 ميلليوننان استام قازاق كوشىپ كەلدى، 3 ميلليونعا جۋىق قازاق قىتايدىڭ سولاقاي ساياساتىنىڭ زاردابىن تارتىپ، شەكارانىڭ ارعى بەتىندە وتىر. ولاردىڭ ءبىر بولىگى امالىن تاۋىپ كوشىپ كەلەر... بىراق ولار دا سايراگۇل ساۋىتبايدىڭ وتباسى سەكىلدى الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق پروبلەمالارمەن تاعى دا بەت-بەت قالادى. وسىلايشا قازاقستاندا «سايراگۇل سيندرومىنىڭ» اۋقىمى ارتا تۇسەدى.
كەز كەلگەن الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، ءتىپتى قاراپايىم تۇرمىستىق پروبلەما ساياساتقا بارىپ تىرەلەتىنى زاڭدىلىق. بىراق ورالماندار پروبلەماسى ءوزىنىڭ قوعامداعى وتكىر وزەكتىلىگىنە قاراماي تاعى دا قازاقستان ساياسي ارەناسىنا شىققان جوق. «ۇلتتىڭ بولاشاعىن كۇيتتەگەن» دوس كوشىم باسقاراتىن «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسى بۇرىنعى كومسومول ءامىرجان قوسانوۆتى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ دوداسىنا سالدى. «ۇلتىم دەگەندە ۇرىمدى، حالقىم دەگەندە قىرىمدى» كۇڭىرەنە قوزعايتىن ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ ءبارى ورالمانداردى ۇمىت قالدىردى، ولاردىڭ پروبلەماسىن ساياساتتىڭ كۇن تارتىبىنە الىپ شىققان جوق. قايتا قىتايدىڭ قىسپاعىندا قينالعان قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەسىن قازاق ۇلتىنىڭ تاعدىرىمەن، ادامزاتتىڭ تاعدىرىمەن تۇتاس قامداعان «اتاجۇرت ەرىكتىلەرىنىڭ» ليدەرى سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ ۇستىنەن دومالاق ارىز جازىپ، قاماتتىرىپ تاستادى. بيلىك تە، ونىڭ ساياسي ويىنىنا جەگىلگەن پسەۆدو ۇلتشىل-پاتريوتتار دا بۇرق-سارق قايناعان قازاننىڭ قاقپاعىن باسا تۇسكىسى كەلەدى. قازاق قوعامىنداعى وتكىر پروبلەمانى وپىرىمدىكپەن قىمتاپ جاۋىپ قويماقشى. بىراق شىندىقتان قاشىپ قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس. كەلەسى ەلەكتورالدى كەزەڭدە قازاق ماسەلەسىندەگى ماڭىزدى باعىتتاردىڭ ءبىرى بولىپ ءدال وسى ورالماندار پروبلەماسى كۇن تارتىبىنە شىعادى. قوعامداعى وزەكتى ءۇردىستىڭ تامىرىن ءدال باسىپ وتىرعان سەرىكجان ءبىلاشۇلى الىپ كەمەشە ساياسات ايدىنىنا ءتۇسىپ، الاپات تولقىن تۋدىرعاندا، قوسانوۆ-توقاەۆ سياقتى جەلقايىقتار جاعالاۋعا ىسىرىلىپ قايراڭداپ قالادى... ول كۇن دە الىس ەمەس.
P.S. اۆتوردىڭ پىكىرى رەداكتسيانىڭ كوزقاراسىن بىلدىرمەيدى.
تۇراربەك قۇسايىنوۆ
"دەموس" قب توراعاسى
