قازاق حالقى ءۇشىن ەجەلدەن «جەتى» سانى – كيەلى. «جەتى» سانىنىڭ قۇندىلىعى جەتى قازىنانىڭ پايدا بولۋى، ونىڭ قازاق ومىرىندەگى ماڭىزىمەن استاسىپ جاتىر. ال سول «جەتى قازىنا» قايدان پايدا بولدى جانە ول نە ءۇشىن كەرەك؟ «ادىرنا» ماتەريالىندا تارقاتامىز.
جەتى قازىناعا نە كىرەدى؟
جەتى قازىناعا جاتقىزالىتىن ۇعىمداردىڭ بىرنەشە نۇسقاسى ەل اۋزىندا ءجۇر. جالپى جەتى قازىنا ەرتەرەكتە كوشپەندى حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىگىنە بايلانىستى قالىپتاسقان. قازاق حالقى جەتى قازىنانى تىكەلەي ەر جىگىتتىڭ ومىرىمەن بايلانىستىرعان. سول سەبەپتى وعان جۇيرىك ات، قىران بۇركىت، قۇماي تازى، بەرەن مىلتىق، قاندىاۋىز قاقپان، مايلانعىش اۋ، وتكىر كءوزدىكتى جاتقىزعان.
ال قازاقتىڭ باتىر ۇلى باۋىرجان مومىشۇلى جەتى قازىنانى بىلايشا جۇيەلەگەن:
«مۇنى «ەر جىگىتتىڭ جەتى قازىناسى» دەپ انىقتاپ ايتۋ كەرەك. بۇل ەر-ازاماتتىڭ جەكە باسىنا، تۇرمىس-تىرشىلىگىنە قاجەتتى باعالى دۇنيەلەرىنە بايلانىستى ايتىلعان.
جۇيرىك ات − جىگىتتىڭ قاناتى. «ات − ەر قاناتى» دەگەندەي، اتسىز جىگىتتىڭ كۇنى قاراڭ بولعان;
قىران بۇركىت − جىگىتتىڭ العىرلىعى، ءبۇرىپ تۇسەر كۇش-قۋاتى;
قۇماي تازى − سەنىمى، دوسقا ادال بەرىكتىگى;
بەرەن مىلتىق − وتى، قاھارى;
قاقپان − سەرتى، ءبىرسوزدى مارتتىگى;
الماس كەزدىگى − سۇسى، ايبىنى;
سۇلۋ ايەل − ەلدىڭ بارىنە سۇلۋ قايدان تابىلا بەرسىن، بىراق سۇلۋ بولسىن-بولماسىن، ول − ەر-ازاماتتىڭ ارتىنداعى قامالى، وتىنىڭ بەرەكەسى.
جەتى قازىنانىڭ پايدا بولۋى جايلى قانداي اڭىز بار؟
باعزى زاماندا دانا قارت ءومىردىڭ ءارتۇرلى قاسيەتتەرىن بەينەلەيتىن جەتى اسىل تاستى جوعالتىپ الادى. ول وسى قازىنالاردى تاۋىپ، ءوز قوعامىنا قايتارۋ ءۇشىن ۇزاق جانە وتە قاۋىپتى ساپارعا اتتاندى.
ءبىرىنشى تاس – «ادامجار» دەپ اتالعان, ياعني «دەنساۋلىق». ەكىنشىسى – «كوشپەندىل»، ول «دانالىق» دەپ اۋدارىلادى. ءۇشىنشىسى – «شىنايىت»، ياعني «ادالدىق». ءتورتىنشى – «تايگا»، ول «ءال-اۋقات» دەپ اۋدارىلادى. بەسىنشى – «ءتىلشى»، ياعني «ءتىل» نەمەسە «سويلەۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. التىنشى – «قارا سابا»، ول «قارا جەل» دەپ اۋدارىلىپ، تابيعاتتىڭ قۇدىرەتىن بىلدىرەدى. سوڭىندا جەتىنشى تاستىڭ اتى – «اۋىز ادام»، ياعني «جاقسى ادام».
اقساقال وسى قازىنالاردىڭ ارقايسىسىن اشۋ ءۇشىن كوپتەگەن قيىندىقتاردى جەڭدى. ول ولاردىڭ ارقايسىسىن جەردىڭ ءارتۇرلى بولىكتەرىنەن تاۋىپ، ونىڭ دانالىعى مەن كۇشىن سىنادى. ەلگە ورالعان سوڭ، وزىمەن بىرگە ءتان بايلىعىن عانا ەمەس، رۋحاني بايلىعىن دا الا كەلگەن قازىناسىن كوپشىلىكپەن ءبولىستى. «جەتى قازىنا» اڭىزى ءومىردىڭ سان الۋان جاقتارىنىڭ كەلىسىم مەن گۇلدەنۋ ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگى تۋرالى ساباق بولادى. وسى تاستاردى شىنايىلىققا نەگىزدەۋ ءۇشىن ول ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى ومىردەگى دۇنيەلەرىمەن بايلانىستىرىپ، جەتى تاستى جەتى قازىناعا بىرىكتەرگەن ەكەن.
يسلام اڭىزىندا «جەتى قازىنا» تۋرالى:
قىدىر (قىزىر). ول ءوزى ۇناتقان ادامدارىنا عانا داريدى. قىدىر دارىعان ادام بايلىققا كەنەلەدى دەگەن تۇسىنىك بار;
باق. ەرەكشە جاراتىلعان قۇدىرەت يەسى. باق دارىمايدى، قونادى. باق قونعان ادام ەل مەن جەرگە قوجالىق ەتەدى;
اقىل. اقىل — بايلىق پەن باقىتتىڭ تىرەگى;
دەنساۋلىق. دەنىڭىزدە ساۋلىق بولماسا، ومىرىڭىزدە ءسان دە، ءمان دە بولمايدى دەلىنەدى;
اق جاۋلىق. اللا ادامدى توپىراقتان جاراتىپ، جان بەرگەن سوڭ، ادام ۇرپاعىن تاراتۋ ءۇشىن ونىڭ سول جاق قابىرعاسىنىڭ بىرەۋىنەن حاۋا انانى جاراتقان;
تۇز. تۇز — اللانىڭ ادامدار مەن جان-جانۋارلارعا بەرگەن نەسىبەسى، تاۋسىلمايتىن كەنى;
يت. ادام مەن حاۋا انانىڭ العاشقى سەرىگى، قورعاۋشىسى.
بىرقاتار ءدىني ۋاعىزشىلاردىڭ مالىمەتىنە سايكەس، جەتى قازىنا ۇعىمى شاريعات نەگىزدەرىنە قايشى ەمەس. ويتكەنى بۇل ۇعىمنىڭ ەشقانداي نانىم-سەنىمگە قاتىسى جوق. ەرتەدەگى تۇرمىس-تىرشىلىككە قاتىستى ايتىلعان دۇنيە.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
