"Alaşordadan" "Abai jolyna" deiıngı ömır. Bügın - Mūhtar Äuezovtıŋ tuǧan künı

Bügın - qazaq halqynyŋ mädeni, ädebi damu tarihynda jazuşy, dramaşy, publisist, zertteuşı, audarmaşy ärı asa ırı qoǧam qairatkerı Mūhtar Omarhanūly Äuezovtıŋ tuǧan künı. Alǧaşqy pesanyŋ avtory Mūhtar Omarhanūlynyŋ tuǧanyna 126 jyl toldy.

Qazaq ädebietınıŋ klassigı, qoǧam qairatkerı Mūhtar Omarhanūly Äuezov būrynǧy Semei uezı, Şyŋǧys bolysyndaǧy Qasqabūlaq degen jerde tuǧan. Semei qalasynda medresede, onan soŋ bes klastyq orys mektebınde, al 1915–1919 jj. mūǧalımder seminariiasynda bılım alǧan. 1917 jyly seminariiada oqyp jürgen kezınde halyq aŋyzy boiynşa «Eŋlık–Kebek» pesasyn jazady. Būl qazaq ūlttyq dramasynyŋ qarlyǧaşy edı. Osy pesasy men 1921 jyly jazylǧan «Qorǧansyzdyŋ künı» atty alǧaşqy äŋgımesı arqyly özınıŋ jazuşylyq erekşe darynyn aiqyn tanytty. 1930 jyldyŋ 17 qyrküiegınde Taşkentte M.Äuezov tūt­qynǧa alynady. M.Äuezovtıŋ tūtqyndaluy «Alaşorda» men ūltşyl kontrrevoliusiialyq ūiym­nyŋ qūramynda bolǧan jäne soǧan qa­tysqan qazaq ūltşyldarynyŋ ısı» dep atal­ǧan №2 370 tergeu ısı boiynşa jüzege asy­ryl­dy. 1930 jyldyŋ 2 şıldesı men 1931 jyldyŋ 23 qyrküiegı aralyǧynda tūtqynǧa alynǧan 20 qairatkerdı qamtyǧan būl saiasi nauqan alaşordaşylarǧa qatysty jürgızılgen ekınşı auqymdy şara edı. M.Äuezovke «astyrtyn kontrrevoliu­siia­lyq ūiymnyŋ Taşkent filialynyŋ bas­şy­sy» degen aiyp taǧylady. Onymen bırge Taş­kent filialynyŋ müşelerı retınde İsa Qaş­qynbaev, Jūmahan Küderin, Qoşke Ke­meŋgerov, Naşir Qojamqūlov, Mūstama Bū­ral­­qievter de atalyp, barlyǧy da tūtqyn­dalǧan bolatyn. 1930 jyldyŋ 1 qazany künı Almaty qa­la­synda Qazaq Avtonomiiasynyŋ qūryl­ǧa­ny­na 10 jyl toluyna orai saltanatty jiyn ötıp, BK(b)P Qazaq ölkelık komitetınıŋ jauap­ty hatşysy F.Goloşekin kölemdı baian­da­ma jasaidy. Partiia jäne keŋes belsendılerı al­dynda F.Goloşekin tergeudegı ūltşyl­dardyŋ jauaptaryna sılteme jasai otyryp, M.Äuezovtı «Ä.Bökeihanov ideialaryn jüzege asyruşy «alaşşyl», «oŋşyl», «ūltşyl» dep aiyp­taidy. Qazaqstandaǧy Erek­şe Memlekettık saiasi basqarmanyŋ töten­şe ökılettıgı janyndaǧy üştıktıŋ mä­jılısı tömendegıdei ükım şyǧardy: «№2370 ıs boiynşa: Äuezov Mūhtar – üş jyl konslagerge qamalsyn, uaqyty 1930 jyldyŋ 8 qaza­nynan bastap eseptelsın. Ermekov pen Äuezovtıŋ ükımı şartty dep eseptelsın». Repressiialyq maşina toqtausyz jūmys ıstep, taptyq, ūltşyldyq, memleketşıldık, täuel­sızdık turaly oi aitqan jandardy jazalau der­tı meilınşe asqynyp tūrǧan tūsta salys­tyrmaly türde mūndai jeŋıl ükımnıŋ şyǧuy şyn mänınde zor jeŋıs bolatyn. Osy ükımnıŋ arqasynda 1932 jyldyŋ 20 säuırınde bır jyl jetı ai qamauda bolǧan M.Äuezov bostandyqqa şyǧady. Mūhtar Omarhanūly 15 jyl boi «Abai joly» atty özınıŋ 4 tomdyq daŋqty tarihi romanepopeiasyn jazdy. Mūnyŋ «Abai» atalǧan bırınşı kıtaby 1942 jyly, ekınşısı 1947 jyly jaryq kördı. Orys tılıne audarylǧan. «Abai» romanynyŋ ekı kıtaby 1949 jyly 1därejelı KSRO Memlekettık syilyǧyn aldy. Tört kıtappen bıtken epopeia 1959 jyly Lenindık syilyqqa ie boldy. «Abai joly» 30 tılge audarylyp, düiım dünie oqyrmanynan öte joǧary baǧa aldy. Ädebi eŋbegı üşın jazuşy 1957 jyly Lenin ordenımen marapattaldy. 1961 jyly 27 mausymda qaitys bolǧannan keiın, respublika ükımetınıŋ qaulysymen Qazaq KSR ǦA Ädebiet jäne öner institutyna, Qazaqtyŋ memlekettık akademiialyq drama teatryna Mūhtar Omarhanūly Äuezovtıŋ esımı berıldı.