تاياۋدا دۋمان رامازاننىڭ «جوشى حان» سپەكتاكلىن ساحنالاعان تەاتر رەجيسسەرى بولات ۇزاقوۆ وسى تاقىرىپقا قالاي كەلگەنىن ايتىپ، شىعارماشىلىق تولعانىستارىمەن جانە ءوزىنىڭ بولاشاق جوسپارىمەن بولىسەدى.
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق مۋزىكالىق-دراما تەاترىنىڭ قويۋشى-رەجيسسەرى بولات ۇزاقوۆتىڭ «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن سۇقباتىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
«مەنى ەشقاشان وسىلاي قورلاعان ەمەس!»
- بيىلعى جازدا تۇساۋكەسەرى وتكەن «جوشى حان» سپەكتاكلى حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ جاتىر. ءتىپتى، ەل پرەزيدەنتى دە قويىلىمدى تاماشالاپ، ىزگى تىلەگىن ءبىلدىردى. اسەرىڭىز قانداي بولدى؟
- العان اسەردى سوزبەن جەتكىزۋ قيىن. ويتكەنى، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى تەاترعا كۇندە كەلىپ جاتقان جوق. پرەزيدەنتىمىزدىڭ بۇل ساپارىن ونەرگە دەگەن قۇرمەتى دەپ ءتۇسىندىم. «جوشى حان» سپەكتاكلىنە كەلۋى ەلىمىزدىڭ وتكەنىنە، حالقىمىزدىڭ تاريحىنا قۇرمەتپەن قارايتىنىن تاعى ءبىر دالەلدەدى. مەملەكەت باسشىسى قازاق حالقىنىڭ ساقتالىپ قالۋىنا كوپ ۇلەس قوسقان تاريحي تۇلعالارىمىزعا دەگەن ىزەتىن كورسەتتى. مەنىڭ قۋانۋىمنىڭ ءبىر سەبەبى دە وسى. ول كىسىنىڭ تەاتر ونەرىنە دەگەن كوزقاراسىن بۇرىننان بىلەمىن. سەبەبى، سەناتتىڭ سپيكەرى بولىپ جۇرگەن كەزىندە «مۇقاعالي» سپەكتاكلىنە كەلىپ، وسىلاي جىلى لەبىزىن ءبىلدىرىپ كەتكەن بولاتىن.
جالپى «جوشى حاننىڭ» ساحنالانۋىنا قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ العاشقى جولداۋى قاتتى اسەر ەتتى. سول جولداۋىندا پرەزيدەنتىمىز «تاريحىمىزدى 550 جىل دەپ شەكتەمەيىك، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تاريحى سوناۋ التىن وردادان باستالۋى كەرەك. وسىعان بايلانىستى فيلمدەر ءتۇسىرىلىپ، سپەكتاكلدەر قويىلۋى ءتيىس» دەپ ايتقان ەدى. سول كەزدە مەن بىردەن دۋمان رامازانعا حابارلاسىپ، دايىندالىپ جوشى حان، التىن وردا تۋرالى ءبىر سپەكتاكل قويايىق دەپ ايتقانمىن. ءساتى ءتۇسىپ «جوشى حان» بيىل كورەرمەنگە جول تارتتى.
- تاريحي قويىلىمداردى ءجيى ساحنالايسىز. ونداعى ماقساتىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز؟
- قازاقتىڭ ەل بولىپ قالىپتاسۋىنا كوپ ۇلەس قوسقان، ەڭبەك سىڭىرگەن حاندار تۋرالى سپەكتاكلدەر قويۋدى استانا قالاسىنا كەلگەن جىلدارى جوسپارلاپ ەدىم. سول جوسپارىمدى كەنەسارىدان باستاپ ىسكە اسىرىپ كەلەمىن. حاندار تۋرالى قويىلىمداردى قويۋ تۋرالى وي 97-98 جىلدارى تۋىنداعان بولاتىن. ول جىلدارى ءبارىمىز قوعامدىق كولىكپەن جۇرەمىز. مەن ءوزىم وڭتۇستىكتەن كەلگەنمىن، باسقا ادامدارمەن قازاقشا سويلەسىپ تۇرسام، ءبىر ورىس ايەل وجىرايا بۇرىلىپ قاراپ «ەي، رازگوۆاريۆاەتە نا چەلوۆەچەسكيم يازىكە!» دەپ بۇيىرا سويلەگەندە قانىم باسىم شاپتى. ءدال وسى كۇنگە دەيىن ۇلتتىق نامىسىما ەشكىم بۇلاي تيمەگەن، مەنى ەشقاشان وسىلاي قورلاعان ەمەس! وسى جەردىڭ يەسى بىزگە ءوز تىلىمىزدە سويلەۋگە تىيىم سالاتىندارعا مەن قالاي قارسى شىعا الامىن دەگەن وي مازا بەرمەدى. تەاتردا جۇرگەندىكتەن ۇلتتىق نامىس پەن رۋحتى كوتەرۋ ءۇشىن قازاقتىڭ تاريحىنان حابار بەرەتىن قويىلىمداردى ساحنالاۋ ارقىلى كۇرەسۋ كەرەكپىن دەپ شەشتىم. سودان كەيىن قازاقتىڭ سوڭعى حانى ءارى وسى اقمولا ءۇشىن كۇرەسىپ حانىن توككەن كەنەسارىعا تاۋەلسىزدىك الىپ، ەل بولعان كەزدە نەگە ءبىر ەسكەرتكىش قويماسقا دەپ كەنەسارىدان باستادىم. حالىققا اتى تانىس ابىلاي، كەرەي مەن جانىبەك حاندار قويىلعان سوڭ ءبارىنىڭ ارعى اتاسى جوشى حانعا دا كەزەك كەلدى. ماقساتىم – جۇمىسىم ارقىلى ۇلتتىق نامىستى كوتەرۋ. ءبىز ۇلتتىق نامىسىمىزدى جوعالتىپ جاتىرمىز. ۇلتتىق رۋحتى كوتەرەتىن قانداي قۇرال بار، سونىڭ ءبارىن قازىر جەدەل تۇردە قولعا الۋىمىز كەرەك. نەگە ءبىزدىڭ كوپ ادامدارىمىز انا تىلىنە كوڭىل بولمەيدى؟ سەبەبى، ولاردىڭ ۇلتتىق نامىسى جوق. ۇرپاعىمىز نامىستانبايدى. باياعىداي «مالىم – جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم – ارىمنىڭ ساداقاسى» دەيتىن ۇستانىمدى قايتارۋ كەرەك حالىققا. وتكەنىن، تاريحىن، ۇلت بولىپ ساقتالۋىمىزعا جانىن بەرگەندەردى بىلمەسە، ۇلتتىق نامىس قايدان كەلەدى؟ وزگە ۇلتتىڭ جىگىتىنە تۇرمىسقا شىعىپ جاتقان قىز جۇرەگىندە ۇلتتىق رۋحى بولسا كەتپەس ەدى، جىگىتتەرىمىز باسقا ۇلتتان قىز الماۋشى ەدى...
تاريحتى نەگە ساحنالاي بەرەسىز دەيتىندەر دە از ەمەس. اسىرەسە «جوشى حان» سپەكتاكلىن اياقتان شالۋشىلار كوپ بولدى. پسيحولوگيالىق تۇرعىدان اۋىر ءتيدى. دەگەنمەن، تۇساۋكەسەرىنە پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءوزى كەلىپ ىزگى تىلەگىن بىلدىرگەندىگى، سوڭىنىڭ جاقسى ناتيجەمەن اياقتالعانى قۋانتتى.
«اشارشىلىق تۋرالى سپەكتاكل قويعىم كەلەدى»
- 2 جىل بۇرىن «تەاترعا كەلسە دە قويىلىمدى تۇسىنبەي وتىراتىن كورەرمەندەر كوبەيىپ كەتتى» دەپ پىكىر بىلدىرگەن ەكەنسىز. ال قازىر تەاترعا كەلۋشىلەردىڭ سۇرانىسى مەن قىزىعۋشىلىعى وزگەردى مە، قالاي ويلايسىز؟
- جاسىراتىنى جوق، كوپ ادامدار تەاترعا كومەديا ىزدەپ كەلەدى. استارلى دراما، تراگەديا كورىپ وتىرىپ تۇسىنبەيدى. ال قازىر وزگەرگەن بە، جوق پا ايتۋ قيىن. ودان بۇرىن تەاتردىڭ قوعامداعى ورنىنا باعا بەرىپ الۋ كەرەك. ويتكەنى قازىر بىزدە تەاتر كوبەيىپ كەتتى. ەكى ادام بىرىگىپ تە «تەاترمىز» دەپ شىعا بەرەدى. وسىنىڭ سالدارىنان ۇلتقا، بۇگىنگى قوعامعا كەرەك دۇنيەگە ەمەس، ارزان كۇلكىگە قۇرىلعان قويىلىمدارعا حالىقتىڭ نازارى اۋىپ كەتتى. كورەرمەندەردىڭ تەاتر تۋرالى تۇسىنىگىن بۇزىپ الدىق دەپ ويلايمىن. تەاتر ادەبىن مەكتەپ كەزدەن وقىتا باستاۋ قاجەت. ادەبيەتتىڭ باسقا سالالارىنان درامانىڭ قانداي ايىرماشىلىعى بار ەكەنىن، ەلىمىزدەگى جانە شەتەلدىك دراماتۋرگتەر تۋرالى حاباردار ەتەتىن باعدارلاما بولۋى كەرەك. ۇستازىم قادىر جەتپىسباەۆ ايتپاقشى، باتىستىڭ دامىعان ەلدەرىندە بالالارىن ەس بىلە باستاعاندا شىركەۋگە اپارىپ ءدىنىن تۇسىندىرەدى، سودان كەيىن تەاترعا اپارىپ ءدىلىڭ دەپ تۇسىندىرەدى ەكەن. سونى ءتۇسىنىپ وسكەن بالا تەاتردىڭ دايىن كورەرمەنى بولىپ شىعادى. وسىلاي بولسا، ءبىزدىڭ كورەرمەننىڭ دەڭگەيى ءوسىپ، سۇرانىسى دا باسقا بولار ەدى. بۇگىنگى كۇنى حالىقتىڭ تۇرمىسى ونسىز دا تومەن، تراگەديا ەمەس كومەديا قويۋ كەرەك دەيتىندەردە جوق ەمەس. ولارعا ايتارىم – تەاتر كوڭىل كوتەرىپ كەتەتىن ورىن ەمەس، ادامعا وي سالاتىن، ءار ادام «مەن كىممىن؟» دەگەن سۇراقتى شىققان سوڭ وزىنەن سۇرايتىن ورىن. بىزگە سونداي دارەجەدەگى كورەرمەندەردى دايىنداۋ قاجەت.
- كورەرمەنگە ۇسىناتىن قويىلىمدى قانداي كريتەريگە بايلانىستى تاڭدايسىز؟ الدە اۋەل باستان-اق اۆتورمەن اقىلداسىپ، قانداي دۇنيەلەردى قامتۋ كەرەك ەكەنىن ايتاسىز با؟
- قويىلىمداردى تاڭداعاندا قازاققا نە ايتا الامىز، بۇگىنگە كەرەك قانداي قۇندىلىقتاردى تاقىرىپ ارقىلى بەرە الامىز – ەڭ ءبىرىنشى ۇستانىمىم وسى. ەكىنشىدەن، جالپى ادامزاتقا، قانداي ۇلتقا بولسا دا اسەر ەتەتىن ادامي قۇندىلىقتارعا نازار سالامىن. ەگەر اۆتورلارى ءتىرى بولسا اقىلداسىپ، قاي جەردە قانداي وي ايتىلۋ كەرەك ەكەنىنە كەلىسەمىز. ال بۇرىن جازىلعان الەمگە ايگىلى دراماتۋرگيا بولسا قويامىن دەگەن ادامعا قۇندىلىقتار جەتىپ ارتىلادى.
- الداعى ۋاقىتتا تاعى قانداي تاريحي سپەكتاكل قويۋ جوسپارىڭىزدا بار؟
- شارشاعان كەزدە قالجىڭداپ ەندى تاريحتى ساحنالامايمىن دەپ ەدىم. بىراق قازاقتا ايتادى عوي «ات باسپايمىن دەگەن جەرىن ءۇش باسادى» دەپ. سول سەكىلدى الداعى ۋاقىتتا 1931-33 جىلدارداعى اشارشىلىق تۋرالى سپەكتاكل قويعىم كەلەدى. سەبەبى، بۇل قىرعىن ءوزىنىڭ تاريحي باعاسىن الماعانىنا ءىشىم اشيدى. ادەيى ۇلتتى جەر بەتىنەن جويۋ ءۇشىن جاسالعان سۇرقيا جوسپار ەكەنى اشىپ ايتىلماي كەلەدى. وسىعان بايلانىستى وقىعاندارىممەن تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ، كورگەن ادام بەي جاي قالا المايتىنداي قويىلىم قويۋ ويدا بار. بىرنەشە كومەديا ساحنالاۋ دا جوسپاردا بار. جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلار جايىندا كورسەتۋدى ويلاپ ءجۇرمىن.
«اكتەرعا ءوز ءرولىنىڭ سواۆتورى بولۋعا كومەكتەسۋ كەرەك»
- قويىلىمدى ساحنالاۋ بارىسىندا تەحنيكالىق جابدىقتالۋ جاعىنان قيىندىقتار تۋىنداي ما؟
- ءاربىر قويىلىمنىڭ ءوز قيىندىعى بار. بۇرىن ەسكى تەاتردا ساحنامىز تار ءارى تەحنيكالىق جاعىنان كوپ قيىندىق كورەتىنبىز. قازىر ۇلكەن تەاترعا اۋىستىق، ساحنامىز بۇرىنعىمەن سالىستارعاندا جەر مەن كوكتەي. تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرى دە بۇرىنعىدان الدەقايدا جوعارى. دەگەنمەن، الەمدەگى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قويىلىمدارىنداعى حالىققا اسەر ەتەتىن تەحنولوگيالىق مۇمكىندىكتەر ءالى دە بولسا بىزگە جەتىسپەيدى. بولاشاقتا وسىعان باسا نازار اۋدارۋ قاجەت. ونىڭ بارلىعى قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. ءار قويىلىمعا ءتۇرلى شاماداعى دەكوراتسيا مەن رەكۆيزيتتەر قاجەت بولادى. ءار كورىنىستىڭ شەشىمىن نەگىزگى كورىنىسپەن جالعاستىرىپ تۇراتىنداي ەتىپ جاساۋ – ماقساتىمىز. مىسالى، سوڭعى قويىلعان «جوشى حان» تاريحي دراماسىندا كورىنىستەر كوپ بولعاندىقتان، دەكوراتسيالاردىڭ، ساحنالىق كورىنىستەردىڭ اۋىسۋى ۇتىمدى، اسەرلى ءارى ماعىنالى بولىپ، سپەكتاكلدىڭ نەگىزگى يدەياسىن جوعالتپاي ءوربىتۋ جاعىنان باسقا سپەكتاكلدەرگە قاراعاندا كۇردەلىرەك بولدى. قويىلىمدى بەينە تاسپالار ارقىلى تولىقتىرىپ ەدىك، سونى ءالى دە بولسا جەتىلدىرۋ كەرەك ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. ونىڭ ءبارى قاراجاتقا تىرەلىپ، ارى قاراي اسا الماي قالدىق.
- رولگە ساي كەلەتىن اكتەرلاردى قالاي تاڭدايسىز؟ رولدەرىن ءساتتى الىپ شىعۋلارى ءۇشىن قانداي تاپسىرمالار مەن كەڭەستەر ايتاسىز؟
- تەاترداعى اكتەرلاردىڭ 90 پايىزىنىڭ اكتەرلىق مۇمكىندىكتەرىن بىلەم دەسەم ارتىق ايتقاندىق ەمەس. سوندىقتان ءرول بولگەن كەزدە قاتتى قينالمايمىن. بىراق، وسى جولى جوشىنىڭ ءرولىن كىمگە بەرەمىن دەپ ءبىراز ويلاندىم. جاس بولسا دا قايىرجان سادىقوۆقا سەنىپ تاپسىرىپ، قاتەلەسپەگەنىمە كوزىم جەتتى. كەيىپكەرلەر ءساتتى شىعۋ ءۇشىن اكتەرلارعا رەجيسسەر سپەكتاكلدىڭ نە تۋرالى بولاتىنىن، قاي جەرىنە دەن قويۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. مەن ءوزىم سولاي جاسايمىن. باسىنان باستاپ ءبارىن جيناپ الىپ، سپەكتاكل تۋرالى، ونىڭ تاريحي ماڭىزى جايلى تەرەڭ تالقىلاپ، ءوز ويىمدى جەتكىزگەنشە ايتا بەرەمىن. سونىمەن قاتار اكتەرلارعا ءوز ويلارىن ايتقىزامىن. ەڭ ءبىرىنشى ارتىسكە سەنىمدىلىك تۋعىزۋ كەرەك، ول وزىنە سەنىمدى بولسا، كورەرمەن دە وعان سەنەدى. كەيىپكەرىنىڭ جاساپ جاتقان ارەكەتىنىڭ استارىن تۇسىنبەسە جالعاندىعى بايقالىپ تۇرادى. وسى جاعىنا كوپ كوڭىل بولەمىن. اكتەرلارعا ءوز رولدەرىنىڭ سواۆتورى بولۋعا كومەكتەسۋ كەرەك. سپەكتاكلدىڭ ۇستانىمىنان شىعارماي ءوز ءرولىنىڭ اينالاسىندا كوبىرەك ەركىندىككە جىبەرۋ قاجەت. وزدەرى ويلاپ تابۋىنا يتەرمەلەۋ – رەجيسسەردىڭ مىندەتى. ءبارىن شايناپ، اۋزىنا سالىپ بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. دۇرىس باعىتتا جۇرۋىنە ءجون سىلتەپ، باعدار بەرۋ كەرەك. سپەكتاكلگە كىرىسكەن كەزدە اكتەرلارعا «ءبىز ءبىر كەمەگە ءمىنىپ، تەڭىزگە تۇسكەن ادامدار سياقتىمىز. ەندى ءبىزدىڭ جانىمىز ءبىر. ارعى جاعاعا بىرگە امان-ەسەن شىعۋىمىز كەرەك» دەپ تەڭەۋ ايتىپ وتىرامىن.
- ۋاقىت ءبولىپ سۇقباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!
مەرەي مىرزاعاليقىزى
