سوڭعى ۋاقىتتارى ينتەرنەت كەڭىستىكتە «سۇلەيمەنشىلەر» ءدىني اعىمىنا قاتىستى بىرقاتار اقپاراتتار تارالىپ، قوعام ىشىندە قىزۋ تالقىعا تۇسۋدە. اتاپ ايتقاندا، بۇل ءدىني اعىم ەلىمىزدە «جىبەك جولى» قايىرىمدىلىق مەكەمەلەر قاۋىمداستىعىمەن بايلانىستىرۋشىلار قاتارى كوپ. ال، بۇل ۇيىمعا قاراستى مەكەمەلەردىڭ بىرىنە الماتى قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىمەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعانى بارىمىزگە ءمالىم.
سونىمەن، «سۇلەيمەنشىلەر» كىم بولدى جانە ولاردىڭ ماقساتى قانداي دەگەن سۇراق تۋىندارى ءسوزسىز.
قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا قاراستى muftyat.kz سايتىندا جاريالانعان اقپاراتقا سۇيەنسەك «سۇلەيمەنشىلەر» ءوزدەرىن سوپىلىق ناقىشباندي تاريقاتىنا جاتقىزاتىن «سۇلەيمەنشىلەر» جاماعاتى قازىرگى بولگاريانىڭ دۋناي (تۋنا) وزەنى بويىنداعى سيليستيرە ايماعىندا دۇنيەگە كەلگەن سۇلەيمەن حيلمي تۋناحان (1888-1959) اتىمەن اتالادى.
1959 جىلى سۇلەيمەن حيلمي تۋناحان دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن ونىڭ جولىن شاكىرتتەرى جالعاستىردى جانە ولار «سۇلەيمەنشىلەر» دەپ اتالا باستادى. سۇلەيمەنشىلەر جاماعاتى تاراپىنان تۇركيانىڭ كوپتەگەن قالالارىندا، سونداي-اق گەرمانيا، فرانتسيا، رەسەي، اقش، گوللانديا، شۆەتسيا سەكىلدى مەملەكەتتەردە قۇران كۋرستارى اشىلادى. سۇلەيمەنشىلەر تۇركيادا پايدا بولعان تۇرىكشىل ۇلتشىل ءدىني اعىم بولىپ سانالادى.
1978 جىلدىڭ 1 قاراشاسىندا تۇركيانىڭ «ديۋنيا» گازەتىندە جارىق كورگەن باسىلىمدا سۇلەيمەنشىلەر تۇركيالىق مۇفتياتقا قارسى تۇرعان، رەسمي ءدىنباسىلارىن «شايتاننىڭ اسكەرى» دەپ اتاعان سەكتا رەتىندە كورسەتىلگەن.
سۇلەيمەنشىلەر حح عاسىردىڭ 80-جىلدارىندا تۇركيادا ساياسي كۇشكە يە بولعان «ادىلەت» پارتياسىنان قولداۋ تابۋ ماقساتىندا وسى پارتيا مۇشەلەرى اراسىندا قۇپيا تۇردە بەلسەندى ۋاعىز جۇرگىزگەن.
1980 جىلعى تۇركياداعى مەملەكەتتىك توڭكەرىسكە دەيىن اعىمنىڭ كوشباسشىسى كەمال كاچار (سۇلەيمەن تۋناحاننىڭ كۇيەۋ بالاسى) «ادىلەت پارتياسىنان» پارلامەنت دەپۋتاتى بولعان. سونداي-اق تۇركيالىق باق-تا سۇلەيمەنشىلەردىڭ تۇپكى ماقساتى ءوز جاقتاستارىن كوبەيتىپ، زايىرلى رەسپۋبليكانىڭ ورنىنا تەوكراتيالىق مەملەكەتتى قۇرۋ ەكەنى جازىلعان.
ال، رەسەيلىك باق-تا سۇلەيمەنشىلەر تۇركيادا بەيرەسمي ارەكەت ەتەتىن راديكالدى ءدىني ۇيىم رەتىندە كورسەتىلگەن. راديكالدى ءدىني يدەولوگياسى ءۇشىن تۇركيانىڭ رەسمي ءدىن باسقارماسىمەن 1995 جىلى قاتىناسىن ۇزگەن.
سۇلەيمەنشىلەر جاماعاتى قايىرىمدىلىقتى بۇركەمەلەنىپ جابىق مەدرەسە جۇيەسى نەگىزىندە پانسيوناتتار ارقىلى ارەكەت ەتەدى. الەۋمەتتىكتۇرعىدان وسال جاندارعا ماتەريالدىق قولداۋ كورسەتۋ (تەگىن تاماقتاندىرۋ, جاتاقحانادان ورىن بەرۋ) ارقىلى ءوز قاتارىنا تارتىپ, ولاردىڭ ساناسىنا جاماعاتشىلدىق پسيحولوگيانى قالىپتاستىرادى. سەكتانتتىق باعىتتاعى جاماعاتشىلدىق يدەولوگيانى جاقتاستارى اراسىندا تاراتىپ, رەسمي مۇفتياتقا استىرتىن قارسى ارەكەت جاساپ, ەلدىڭ ءدىندار قاۋىمىنىڭ اۋىزبىرشىلىگىن بۇزادى, ءدىندى ساياسيلاندىرادى. قايىرىمدىلىقتى بۇركەمەلەنۋ ارقىلى الەۋمەتتىك تۇرعىدان وسال ازاماتتاردى ءوز قاتارىنا تارتىپ, جاماعات مۇددەسىنە بەرىك ەتىپ تاربيەلەپ, ولاردى بولاشاقتا ءوز مۇدەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ساياسي جانە بيزنەس ەليتا قاتارىنا قوسىلۋىنا جاعداي جاسايدى.
بۇگىندە بۇل جاماعات وزدەرىنىڭ نەگىزگى جاستاردىڭ ءدىني ساۋاتىن اشىپ, قۇراندى ۇيرەتۋ, سونداي-اق جاعدايى تومەن نەمەسە كوپبالالى وتباسىلاردان شىققان وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردى تەگىن جاتاقحانامەن قامتاماسىز ەتۋ ەكەنىن ايتقانىمەن, مۇنىڭ استىندا كوممەرتسيالىق مۇددە جاتقانىن ايتا كەتكەنىمىز ءجون. تۇركيا جەرىندە بۇل جاماعاتقا تيەسىلى كوپتەگەن بالاباقشالار, جەكە مەكتەپتەر, جەكە بالاباقشالار, تۋريستىك جانە قاجىلىق كومپانيالارى, ساۋدا ۇيىمدارى, باسپا ۇيلەرى تىركەلگەن.
ولار كوبىنە وزدەرىنىڭ باسپاحاناسىندا شىققان كىتاپتاردى عانا وقيدى. تاربيەلەنۋشى بالالار اراسىنان وزىقتارى ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن تۇركياداعى ارنايى كۋرسقا (تاكامۇل) وقۋعا جىبەرىلەدى. اتالمىش كۋرستى بىتىرگەن وقۋشى«ۇستاز» اتانىپ, ءتالىم-تاربيە جۇمىسىمەن اينالىسۋعا رۇقسات الادى.
مەكەمە وكىلدەرى پانسيونات تاربيەلەنۋشىلەرىنە قامقورلىق جاساۋمەن قاتار, كوبىنەسە «مەدرەسە» اتىن جامىلىپ, شاكىرتتەر ارقىلى قاراجات جيناۋمەن اينالىسادى.
سۇلەيمەنشىلەر ءدىني عيباداتتارىن سۇلەيمەن تۋناحاندى ەلەستەتۋ (رابىتا) ارقىلى جاسايدى. جۇما نامازىن مەشىتتەن تىس جەكە عيماراتتاردا دا وتكىزە بەرەدى, بەس ۋاقىت نامازدى ءوز ارالارىندا ارنايى بەكىتىلگەن ناماز كەستەسىنە (تاقۋيم) ساي وتكىزەدى.
سونىمەن قاتار بۇل جاماعات قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ تۇعىرناماسىنا قايشى كەلەتىن, قازاقستاندىق پاتريوتيزم مەن ۇلتتىق يدەنتيفيكاتسيادان ايىراتىن شەتەلدىك جات ءدىني يدەولوگيانى استىرتىن تۇردە تاراتۋعا مۇددەلى. راديكال ءدىني ويلاردى اشىق تۇردە ناسيحاتتاعانىمەن, تۇبىندە زايىرلىق قاعيداتتاردى قولدامايدى.
جالپى بۇل ءدىني ۇيىم تاراپىنان كەلەتىن قاۋىپتىڭ بار ەكەندىگى جانە وسكەلەڭ ۇرپاققا تيگىزەر زيانى كوپ ەكەندىگىن اڭعارۋعا بولادى. سول سەبەپتى، رەسمي ءدىني بىرلەستىكتەرگە قاتىسى جوق، بىراق ءدىندى ۇيرەتۋگە تىرىساتىن كۇماندى ۇيىمداردان اۋلاق بولعان ءجون.
