قازاقستاننان ساۋد ارابياسىنا قاجىلىق وتەۋگە باراتىندار داۋى سوزىلا ءتۇستى. تاراپتار مامىلەگە كەلىپ، شىعىندى وتەۋگە ءازىر ەمەس. ارقايسىسى ءوز ءۋاجى دۇرىس ەكەندىگىنە سەنىمدى. بىراق اقىسى جەلىنگەن حالىق نە ىستەمەك؟
يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن بارشا مۇسىلماندار ءۇشىن بەسىنشى پارىز – قاجىلىقتى وتەۋ. قاجىلىققا بارىپ، ءساتتى ساپارىمەن كوپشىلىكتى قۋانتىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءوز ساپارىنىڭ ساۋلەلى ساتتەرىن بولىسەتىندەردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. سوڭعى جىلدارى ەل الدىندا جۇرگەن ازاماتتار، حالىق قالاۋلىلارى مەن تانىمال تۇلعالار دا اراب تۇبەگىنە تابان تىرەپ، مۇسىلماندىق پارىزىن وتەۋگە دەن قويا باستاعانداي. الىس پەن جاقىننىڭ اراسىن جالعاپ، بويلىقتار مەن ەندىكتى قوساتىن، «ارمان مەن ماقساتتى توعىستىراتىن» كومپانيالاردىڭ ناسيحاتى دا مەديا الاڭىنىڭ جۇزىندە وقتىن-وقتىن كوزگە تۇسەدى. بار تاپقان-تايانعانىن جيىپ، قوماقتى قارجى جۇمساپ قاجىلىققا اتتانعانداردىڭ سان سوعىپ، جاپاندا جالعىز ءارى «قۇم ىشىندە قالعان» وقيعالارى دا جيىلەپ كەتتى. حالىق قاجىلىق ساپارىنىڭ قايىرلىسى مەن قيىندىعىن ايىرۋدان قالعانداي.
ساپارعا سۇيرەپ سان سوقتىرۋ ءادىسى
سوڭعى ايلاردا قازاقستاندىقتار جولاۋشىلاردى قاجىلىققا اپاراتىن كەيبىر كومپانيالاردىڭ «قالتقىسىز قىزمەتىنە» ءۋاج ايتىپ، شاعىمدانا باستادى. جىل باسىندا ءدۇيىم جۇرتتى دۇرلىكتىرگەن «كاۋسار ترەۆەل» تۋريستىك كومپانياسى جولاۋشىلاردى ويشا قاجىلىققا اتتاندىرىپ، ءوز عيماراتىنىڭ الدىندا شىر كوبەلەك اينالدىرىپ قويعان ەدى. 500-600 مىڭ تەڭگەنىڭ توڭىرەگىندە جولداما ساتىپ، 300-دەن استام ادامنىڭ كوڭىلىنە كۇدىك ۇيالاتقان تۋريستىك كومپانياعا قاتىستى تەرگەۋ جۇمىستارى باستالدى. كومپانيانىڭ قانشا ادامدى سان سوقتىرعانىنا ساقشىلاردىڭ ءوزى جاۋاپ بەرە الماعان. سەبەبى الدىن-الا تولەم جاساعاندار مەن قاجىلىعىن وتەي الماي قالعانداردى تۇگەندەۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس.
«مەككە مەن ءمادينا قالالارىنا جولداما الىپ، 50-گە جۋىق ادامدى الداعان تۋريستىك اگەنتتىكتىڭ باسشىسى ۇستالدى. اتالعان جايت بويىنشا قر قك 190-بابىمەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، كۇدىكتى قاماۋعا الىندى»، – دەيدى شىمكەنتتىڭ ەڭبەكشى اۋدانى پوليتسيا باسقارماسى تەرگەۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ەرلان يرباەۆ.
ءبىر بايقاعانىمىز، كوبىنە قاجىلىعىن وتەسىن دەگەن ماقساتمەن بالالارى اتا-انالارىنا جولداما الىپ بەرەدى. پەرزەنتتىك پارىزىنا ادال بولۋ ماقساتىنا اتا-اناسىنا جولداما سىيلاعانداردىڭ جانى جارالانىپ، ال اتا-انالارى اۋرە-سارساڭعا تۇسكەن وقيعالار دا كەزدەستى. مىسالى، بىلتىر 73 جاستاعى جاسقايرات امىرعاليەۆ جۇبايىمەن جۇبىن جازباعانىنا 45 جىل تولىپتى. سونىڭ قۇرمەتىنە ۇل-قىزدارى 1,2 ميلليون تەڭگەگە ۋمراعا جولداما ساتىپ الىپ بەرگەن. مەرزىم بويىنشا ەكەۋى قازىر كيەلى جەردە بولۋى كەرەك ەدى. بىراق اقساقالدىڭ تۋرفيرما كەڭسەسىنىڭ الدىندا اينالشىقتاپ جۇرگەنىنە ءبىر اپتاعا جەتكەن.
"اقشا دا، جولداما دا، قاجىلىق تا جوق. دالادا قالدىق. باستىعى مەدەت مەكەباي دەگەن جىگىت ەكەن، 27 جاستا. سول كىسىنىڭ وزىنە جولىقتىم، ايتتىم. "ەرتەڭ اقشاڭىز تۇسەدى، بولادى". سونىمەن ءالى ءجۇر. ميىما ەش قوندىرا المايمىن. سەبەپ نە؟ بۇلار ەندى اللانىڭ جولىندا جۇرگەن ادامدار، سۇتتەن اق، سۋدان تازا دەپ ەسەپتەيتىن ەدىم. قازىر ەندى كوڭىلىم قاتتى قالىپ وتىر", - دەيدى ول.
ءدىن اتىمەن قوزداعان داۋ سوتقا جەتتى مە؟
ءدال وسىنداي جاعداي وتكەندە تاعى قايتالانعانىن بايقادىق. بۇل جولعى جالعىز ايىرماشىلىق – كومپانيا اتاۋىندا عانا. «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى ماۋسىم ايىنىڭ جيىرما جەتىسى كۇنى قاجىلىققا اتتانعان 120 ادامنىڭ قۇجاتسىز قالدىرىپ، قاماۋدا وتىرعانىن حابارلادى. ولاردىڭ بارلىعى "ZamZam Qazaqstan" قاجىلىق كومپانياسى ارقىلى ۇلكەن قاجىلىققا تۋر ساتىپ العان، الايدا جالعان ۆيزاعا الدانىپ، جات ەلدە جانكەشتىگە اينالادى. وزدەرىنىڭ حابارلاۋىنشا، كولىك ىشىندە قامالىپ، اس-cۋ ءىشۋىنىڭ ءوزى مۇڭعا اينالادى.
"نەشە كۇننەن بەرى ءنار تاتپاعان. اتا-اپالار، ونىڭ ىشىندە مەنىڭ دە اكە-شەشەم كۇننىڭ ىستىعىندا تەنتىرەپ ءجۇر. تۋريستىك ۆيزامەن كەتكەن بولاتىن. سول جاققا جەتكەن سوڭ قاجىلىق ۆيزا الامىز دەگەن بولاتىن. بىراق الماعان. ءۇش ميلليونعا جۋىق قاراجات تولەدىك. ءبىزدىڭ قاراجاتىمىزدى الىپ، الداپ سوعىپ وتىر، كومپانيانىڭ باسشىسىنا جازساق، جاۋاپ بەرمەيدى. گيدتەر تەلەفوندارىن المايدى" دەدى. ب. ەسىمدى ازاماتشا.
ەكى ورتادا كومپانيا مەن ءمۇفتياتتىڭ اراسىندا داۋ تۋدى. «Zam-Zam Qazaqstan» (زاڭدى اتاۋى – «Zam Zam store») كومپانياسىنىڭ باسشىسى دانيار يلەەۆ ءمۇفتياتتىڭ قىزمەتىنە شۇيلىگىپ، پاراقورلىققا جول اشىپ وتىرعانىن ايىپتادى. وتاندىق ءدىن ىستەرى باسقارماسى ماقۇلدايتىن كومپانيالاردىڭ تەندەردى قالاي الاتىنىنا قاتىستى دانيار يلەەۆ توسىن پىكىر ءبىلدىردى. ول باسقارمانىڭ ءار كۆوتاعانى تاراتۋ ءۇشىن تاعايىنداعان 500 دوللار قارجىسى بارىن مالىمدەدى. بىراق قر ءدىن ىستەرى باسقارماسى مۇنداي مالىمدەمەنىڭ جالا ەكەندىگىن ايتىپ، سوتقا شاعىم تۇسىرەتىنىن حابارلادى.
ءمۇفتيات قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2014 جىلعى 5 شىلدەدەگى № 235-V قرز كودەكسىنىڭ 73-3 «جالا جابۋ» بابىنا سايكەس د.يليەۆتىڭ ۇستىنەن سوتقا شاعىم تۇسىرەتىنىن حابارلايدى.
بۇل داۋدا ورتاق ىمىراعا كەلۋ نيەتىنىڭ جوق ەكەنى بايقالادى. ەكى تاراپ تا ءوز دالەلىن العا تارتۋدىڭ ورنىنا سەنساتسيالىق ۇندەۋلەر جاساپ، ءبىرىن-ءبىرى قارالاۋعا تىرىسقانى بايقالادى.
قازاقستان كۆوتاسى
ساۋد ارابياسى بيلىگى ۇسىنعان كۆوتا سانى مەن ورتا ەسەپپەن العاندا قاجىللىققا بارۋعا قاجەتتى قارجىنىڭ كولەمى نازار اۋدارتپاي قويمايدى. قازاقستان – ورتالىق ازياداعى ەڭ از كۆوتا العان ەل. مىسالى، ورتالىق ازيا ەلدەرىن ءوزارا سالىستىرىپ كورەلىك.
- قىرعىزستان ازاماتتارىنا ساۋد ارابياسى بيلىگى 6 000 كۆوتا بولگەن. ءبىر جولاۋشى ءۇشىن - 3 900 دوللار;
- تاجىكستان ازاماتتارىنا ساۋد ارابياسى بيلىگى 7 000 كۆورتا بولگەن. ءبىر جولاۋشى ءۇشىن - 5 400 دوللار;
- وزبەكستان حالقىنا ساۋد ارابياسى بيلىگى بۇل جولى 15 000 كۆورتا ۇسىنادى. ءبىر جولاۋشى ءۇشىن - 6 000 دوللار;
- قازاقستاندىقتاردىڭ 4000 كۆوتاسى بار. ءبىر جولاۋشىنىڭ قاجىلىق وتەۋ شىعىنى، شامامەن العاندا، 6 500 دوللاردان باستالىپ،13 000 دوللارعا جەتىپ جىعىلادى.
بۇل جەردە ەسكەرە كەتەتىن ءبىر جاعداي، قاجىلىق وتەۋدىڭ قارجىسى سەرۆيسكە، تۇراتىن ايماعى مەن قىزمەتىنە، قوناق ءۇيدىڭ الەۋەتىنە، تاعام تۇرلەرىنە جانە وزگە سەبەپتەرگە ساي وزگەرىپ وتىرادى.
قر ءدىن ىستەرى باسقارماسى، قاجىلىق بولىمىندەگى دەرەكتەردىڭ مۇنارتۋى، اشىق دەرەككوزدەردەگى بۇعان قاتىستى ماعلۇماتتاردىڭ ازدىعى، وزبەكستان ازاماتتارىنىڭ قازاقستاندىقتار كۆوتاسىن قولداندى دەيتىن پىكىرلەردىڭ ەل اراسىندا ايتىلۋى، باسقارما قاجىلىق كۆوتاسىن پۇلداپ، ارنايى «حاديا» سىيلىعىن قالتاسىنا باسادى دەگەن پىكىرلەردىڭ اتاراۋىنا اسەر ەتەدى. ال باسقارما وكىلدەرى ۇدايى تۇردە ليتسەنزياسى بار 18 تۋريستىك كومپانيانىڭ قىزمەتىنە عانا جۇگىنۋگە شاقىرىپ كەلەدى.
ال ءدۇيىم جۇرتتىڭ نازارىن اۋدارتىپ، جولاۋشىلاردى جولدا قالدىرعان كومپانيالار قالاي جازالانادى؟ مۇسىلمانشىلىق تۇتقاسىن تەڭدەي ۇستاۋعا تالپانىپ، شەكارا اسقان ازاماتتاردىڭ پارىزى وتەلە مە، قارىزى وتەلە مە؟ ول جاعىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن.
داستان قاستاي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
