مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىنىڭ فورۋمىندا سويلەگەن ءسوزى الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلاندى. قولدانۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى قاتۋلانىپ سويلەگەن پرەزيدەنتتىڭ باتىلدىعىن ماقتاسا، ەندى ءبىر توپ كەرىسىنشە «ەاەو-نى تاراتۋ كەرەك» دەپ جاتىر دەستى. شىن مانىسىندە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءسوزىنىڭ استارىندا نە قانداي استار جاتىر؟
پرەزيدەنت ءوز سوزىندە رەسەي مەن بەلارۋس ينتەگراتسياسىنا جانە ەاەو-نىڭ وزگە مۇشەلەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ايىرماشىلىعىنا نازار اۋداردى. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، رەسەي مەن بەلارۋس وداعى "ەكى ەل – ءبىر مەملەكەت" دەگەن فورمۋلاعا نەگىزدەلگەن.
«ءبىز ەسكەرۋگە ءتيىس كونتسەپتۋالدى شىندىق نەمەسە ەرەكشەلىك بار. بۇل – ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعى اياسىنداعى رەسەي مەن بەلارۋس وداعى. ياعني الەمدىك ساياسات تاريحىندا بىرەگەي قۇبىلىس پايدا بولدى – ساياسي، زاڭنامالىق، اسكەري، ەكونوميكالىق، ۆاليۋتالىق، مادەني، گۋمانيتارلىق كەڭىستىگى ءبىر، ءبىرتۇتاس وداق ۇكىمەتى مەن ءبىرتۇتاس وداق پارلامەنتى بار "ەكى ەل – ءبىر مەملەكەت" فورمۋلاسى بويىنشا مەملەكەت قۇرىلدى. كەشىرىڭىز، ءتىپتى قازىر يادرولىق قارۋى دا ەكەۋگە — بىرەۋ”،—دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، ەاەو-نىڭ قالعان ەلدەرىنىڭ پوزيتسياسى بولەك.
"بىراق قازاقستان، قىرعىزستان جانە ارمەنيا ينتەگراتسيانىڭ باسقا دەڭگەيىندە تۇر. وسى شىندىقپەن ساناسۋىمىز كەرەك. وسىنداي جاعدايدا قالاي جۇمىس ىستەيمىز. بۇل – كونتسەپتۋال ماسەلە. مەنىڭ ويىمشا، وسى ەكونوميكالىق فورۋمدا اتالعان ماسەلەنى تالقىلاۋىمىز كەرەك" دەدى ول.
ارادا ءبىر كۇن وتكەندە بەلارۋس پرەزيدەنتى “ەكى ەلگە ورتاق يادرولىق قارۋ” جايىنا مەڭزەپ، بۇل ءسوزدى اكۋستيكانىڭ ناشارلىعىنان دۇرىستاپ ەستي الماعانىن ايتتى. ايتۋىنشا، يادرولىق قارۋدىڭ بەلارۋس جەرىنە ورنالاستىرىلاتىنىن توقاەۆ سويلەپ جاتقان كەزدە وعان پۋتين جەتكىزگەن.
“ىقپالدى ءتيىمدى پايدالانۋ”
ساياساتتانۋشى ءازىمباي عاليدىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنتتىڭ ماسكەۋدەگى مالىمدەمەسىنىڭ ساياسي سالماعى باسىم بولعان. سوندىقتان دا ول مۇنداي باتىل مالىمدەمەنىڭ جاسالۋى تەگىن ەمەس دەگەن پىكىردە.
«مەن رەسەيمەن جاقىنداسۋ قازاقستان ءۇشىن تىم قاۋىپتى دەپ ەسەپتەيمىن. ولار ءبىز كۇتكەن ءۇمىتتى اقتامايدى. بىراق بۇگىنگى تاڭدا رەسەيدىڭ ءداۋىرى ءوتىپ بارا جاتقان سەكىلدى. سوندىقتان بۇرىنعىداي رەسەي بىزگە قىسىم جاساي المايدى دەپ ەسەپتەيمىن. ناقتىراق ايتسام، تەرريتوريالىق تۇتاستىعىمىزعا زيانىن تيگىزەتىندەي قاۋقارى قالماعان سەكىلدى. ەلىمىزدەگى قانداي دا ءبىر شەشىمدەرگە ىقپال ەتۋى مۇمكىن. بىراق بۇرىنعىداي ازۋ ءتىسىن كورسەتە المايتىنى بەلگىلى بولا باستادى.
پرەزيدەنتتىڭ فورۋمدا رەسەي مەن بەلورۋستى سالىستىرۋى تەگىن ەمەس. سەبەبى، بەلورۋسسيانىڭ جاعدايى بىزبەن سالىستىرعاندا مۇلدە بولەك. ويتكەنى ەكى ەل وداقتاس مەملەكەت بولىپ سانالادى. مۇنىڭ ارتى ءپۋتيننىڭ سوۆەت ۇكىمەتىن قالپىنا كەلتىرەمىن دەگەن ويىنا اپارۋى مۇمكىن. ال سوۆەت ۇكىمەتىن جاڭاشا قۇرۋ ءبىز ءۇشىن وتە-موتە قاۋىپتى. بۇگىنگى تاڭدا بوداندىقتىڭ ءدامىن تاتپاعان جاڭا ۇرپاق ءوسىپ، جەتىلدى. سوندىقتان دا قازاقستان رەسەيدىڭ قازىرگى تاڭدا جاعدايىنىڭ مۇشكىل ەكەنىن ەسەپكە الىپ، ءارى اقش پەن ەۋروپا وداعىنىڭ ىقپالىن ءتيىمدى پايدالانىپ، كورشى ەلدىڭ ايداۋىنا كونبەۋىمىز كەرەك»، – دەيدى ول.
كرەملدىڭ “جۇبانىشى”
ساياساتتانۋشىنىڭ «رەسەيدىڭ ىقپالى ازايدى» دەگەن ءسوزى قانشالىقتى ورىندى؟ مىسالى مامىر ايىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ رەسەيگە ءبىر ەمەس، ەكى رەت باردى.
ءازىمباي عاليدان “بۇل ءبىزدىڭ سولتۇستىك كورشىگە تاۋەلدىلىگىمىزدىڭ بەلگىسى ەمەس پە؟” دەپ سۇرادىق.
«ءيا، بۇل ءبىزدىڭ رەسەيگە تاۋەلدىلىگىمىزدىڭ بەلگىسى بولۋى مۇمكىن. بىراق توقاەۆ رەسەيگە جارتىلاي باعىنىشتى بولىپ، جارتىلاي ەگەمەندىكتى ساقتاعىسى كەلەدى. بىراق ءتۇپتىڭ تۇبىندە قازاق ەلى رەسەيگە باعىنباۋى كەرەك. سەبەبى ءاۋ باستا ايتقانىمداي رەسەيدىڭ قاۋقارى بۇرىنعىداي قۋاتتى ەمەس. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ مەملەكەتكە باسقا مەملەكەتتەردەن تونەتىن سىرتقى قاۋىپ-قاتەر جوق.
ال توقاەۆتىڭ رەسەيگە ءجيى باراتىنا كەلسەك، بۇل جەردە مەملەكەت باسشىسى بالانس ساقتاپ وتىر. پرەزيدەنت قىتايدان قاۋىپتەنىپ، وزبەكستاننىڭ دا شاماسىن ءبىلىپ وتىر. سونداي-اق تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ىشىندە اسكەري قۋاتى جوعارى تۇركيا قازاقستاننان تىم الىستا جاتىر. بۇدان بولەك ۋكرايناعا كومەك قولىن سوزىپ جاتقان اقش پەن ەۋروپا ەلدەرى قازاقستانعا ءتىپتى الىس. وسىنداي جاعدايدا توقاەۆ رەسەيدى الداي تۇرىپ، بالانس ساقتاپ وتىرۋعا ءماجبۇر»، – دەدى ساياساتتانۋشى.
بۇعان دەيىن ءازىمباي عالي «رەسەيدى ءپۋتيننىڭ باسقارا بەرگەنى دۇرىس. سەبەبى رەسەيدىڭ تۇبىنەن پۋتين جەتەدى» دەگەن بولاتىن.
“بۇل بولجام ۋكرايناداعى سوعىستا شىندىققا اينالدى ما؟” دەپ سۇرادىق.
«بۇل ىشكى تۇيسىك ارقىلى سەزۋ بولاتىن. قازىرگى تاڭدا رەسەيدە ءپۋتيننىڭ ابىرويى تومەندەپ بارا جاتىر. جالپى رەسەي دەموكراتيالىق ەل بولماسا دا، وندا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە حالىقتىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسادى. سوندىقتان ورىستىڭ يمپەريالىق پيعىلىن قوزدىرۋ ءۇشىن كرەمل «ايتەۋىر، ءبىر ولجامىز بار. مىنە قازاقستاندى وزىمىزگە ءجىپسىز بايلاپ قويدىق» دەپ ءوز حالقىن الداۋى مۇمكىن.
ويتكەنى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىس ءبىر جارىم جىلعا جۋىقتادى. قازىرگى تاڭدا جۇرتتىڭ ءبارى «بۇل سوعىستىڭ سوڭى نەمەن اياقتالادى؟» دەپ مازاسى قاشىپ وتىر. ۋكراينادا 43 ميلليون حالىق بار. ونىڭ ۇستىنە اتالعان ەلگە امەريكادان باستاپ باتىس ەلدەرى سەكىلدى قۋاتتى مەملەكەتتەر قارۋ-جاراق بەرىپ جاتىر. سوندىقتان دا وزدەرىن الەمدەگى ەكىنشى ارميا سانايتىن رەسەيدىڭ ۋكرايناعا شاماسى كەلمەي جاتىر. كەيدە مەن پۋتين ورىس حالقىنىڭ نارازىلىعىن باسۋ ءۇشىن «ۋكراينانى باعىندىرا المادىق. بىراق قازاقستاندى وزىمىزگە قاراتىپ الدىق» دەپ ءوزىنىڭ ەليتاسى مەن حالقىنىڭ يمپەريالىق پيعىلىن باسا ما دەپ الداڭدايمىن»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
سەرىك جولداسباي،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
