قازاقتىڭ جاقىن باۋىرى نوعايلار

3381
Adyrna.kz Telegram

باياعىدا، (15 - 16 عاسىر) پارسىنىڭ اراپ ساياحاتشىسى يبن رۋزبيحان ءبىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرگە كەلىپ ءوز كورگەندەرىن حاتقا ءتۇسىرىپ كەتكەن ەكەن. ول ەڭبەك بىزگە "بۇحار قوناعىنىڭ جازبالارى" دەگەن اتپەن بەلگىلى. سوندا ول بىلاي دەيدى "شىڭعىسحاننىڭ ءۇش جۇرتى بار، ونىڭ ءبىرى ءشايبانيدىڭ وزبەگى، ەكىنشىسى - جاۋىنگەر قازاق حالقى، ءۇشىنشىسى - ماڭعىتتار ەدى" دەيدى، ياعني ماڭعىتتار بيلەگەن نوعايدى ايتقانى. سوسىن بۇل اراپ سول كەز وسى ءشايبانيدىڭ، قازاقتىڭ سۇلتانى - ءبىزدىڭ جانىبەك حاننىڭ ۇلى جانىش سۇلتاننىڭ اۋىلىن شاپقانىنا كۋا بولادى. سوندا قازاقتار الدارىنا مىڭعىرعان مالىن سالىپ سىردىڭ بويىن ەن جايلاپ اربامەن كيىز ءۇي سۇيرەپ كوشىپ جۇرەدى ەكەن. ودان ەرتەرەكتە باتۋ دا سولاي كوشىپ ءجۇرىپتى، ونى رۋبرۋك 13 عاسىردا جازدى. باتۋدىڭ ورداسى اربامەن سۇيرەتىلىپ كوشىپ كەلە جاتقاندا تۇتاس قالا جىلجىپ كوشىپ كەلە جاتقانداي اسەر بەرەدى ەكەن (سۋرەتتە).


بۇل اراپ، سول زامان قازاق پەن وزبەك حاندارىنىڭ ءوزارا قىرقىسىنا قاراپ وتىرىپ تاڭعالىپتى "اۋ سەندەر ءتۇر - ءپىشىنىڭ، سالت - ءداستۇرىڭ، ءتىلىڭ ءدىنىڭ ءبىپ - بىردەي ءبىر حالىق ەمەسسىڭدەر مە، نە جەتپەيدى سەندەرگە" دەپ حان - سۇلتاندى اقىلعا كەلتىرمەك بولسا، ابدەن "ەجەننىڭ اۋلەتى", "شيباننىڭ اۋلەتى", "توقاي تەمىر ۇرىعى" بوپ ءبولىنىپ العان حان سۇلتاندار "اراپتىڭ دالا ىستەرىنە باسى جەتە قويماس" دەپ ولار بۇنى تۇسىنبەپتى. جالپى شىڭعىستان كەيىنگى ۇلىس قۋالاعان حان - سۇلتانداردىڭ تۇتاس ەلدى جىرمالاۋعا كەلگەندە ابدەن زيانى ءتيدى، ول اقيقات. سول وزبەك شايبانيمەن سارت جاعالاپ، اقىرى سوۆەت زامانى سارت بوپ كەتتى.
سوندا ەدىل بويىن جاعالاپ ماڭعىت ەدىگەنىڭ بەك - مىرزالارىنىڭ قول استىندا بولعان قازاقتىڭ ەت جاقىن باۋىرىنىڭ ءبىرى وسى نوعايلار ەدى.
سۋرەتتە انادولىداعى نوعاي قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى Cemil Sütbaş اعامىز.

"تۇركيادا 2 جارىم ميلليون نوعاي بارمىز" دەيدى بۇل كىسى، "نوعاي تۇرىكپىز" دەپ اتايدى ەكەن وزدەرىن.
بۇعان "اپىراي، بۇل ءبىر قاۋىم ەل عوي، ءتىپتى ءبىر مەملەكەتتىڭ حالقى عوي!" دەپ تاڭعالدىم. بۇل باياعى شەجىرەلى جۇرتتىڭ ءبىر جۇرناعى عانا. جالپى نوعاي ورداسى، ءوز زامانىندا سانى مەن قۇدىرەتى جاعىنان قازاق ورداسىنان اسىپ تۇسپەسە ەش كەم بولماعان. ونى 16 عاسىرداعى ليتۆا ساياحاتشىسى ميحالون ليتۆيننان كورۋگە بولادى. سول قازاق ىشكى ەسەپپەن اشارشىلىق بولماعاندا 70 - 80 ميلليون بولار ەدى دەسەك، نوعاي دا سونشا بولار ەدى. ال بۇل الەمدەگى بولماي قالعان ەكى ءىرى مەملەكەت.
"ۇلتتىق كيىمدەرىڭىز الەم جالەم بوپ كەتىپتى، شەجىرە، ءتىل، تاريح، جالپى رۋھاني جاعدايلارىڭىز نە بوپ جاتىر اعا؟" دەپ مازالاپ جۇرەمىن بۇل كىسىنى.
"شەجىرەنى ءۇش - ءتورت اتاعا شەيىن عانا بىلەمىز" دەيدى جەمىل اعامىز. ۇمىتىلادى عوي ارينە، تۇرىك رۋ سانامايدى.
"نوعاي ءتىلىن، ءداستۇرىن ساقتاپ قالۋعا قازاقتىڭ كومەگى بولماس پا" دەپ قويامىن، "ەكى ءتىلدىڭ ايىرماسى جوق، بولسا دا پالەندەي ەمەس، نوعاي حالقى ءۇشىن ەگىزدىڭ سىڭارىنداي بولاتىن قازاقتا ءتىل مەن سالت - ءداستۇر ساقتالدى، ساقتالامىز دەگەن ماقساتتارىڭىز بولسا، سول داتتەرىڭىزگە قۋات بولماس پا ەكەن" دەسەم، اعامىز كۇمىلجىپ "ونى ۋاقىت كورسەتەدى، مەن مىندا قازاقتارمەن كەزدەسىپ تۇرامىن" دەيدى.
قازاقستان كەلەشەكتە لاتىن الىبپيىنە كوشىپ جاتسا، بۇل باۋىرلارىمىز ءوز ۇلتتىق مەكتەپتەرىن اشاتىنداي نيەت تانىتسا، ءبىزدىڭ مەملەكەت ولارعا ءوز وقۋلىقتارىن ۇسىنا الادى. باسقا جاعىنان دا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ بۇل حالىققا بەرەرى كوپ.
جالپى، نوعايلاردىڭ نەگىزگى رۋلارى دا تاپ ءبىزدىڭ رۋلار. بۇرىنعى گەوگرافيالىق جاعدايدا نوعايلارعا سىرتتان قوسىلعان حالىقتار دا بار. سولاردىڭ ءبىرى وسەتين - الانداردان قوسىلعان رۋلار. ولاردى باتۋ ورداسى "استار" دەپ اتاعان ەكەن كەزىندە، قازىر دە اس دەپ اتالادى بۇل رۋ، باتۋ ورداسىنا ادال قىزمەت ەتىپ بۇل الاندار كەيىن نوعايلانىپ كەتتى. ەندى قازىر رەسەيدەگى ازعانتاي نوعايدى وسىلار ابدەن شاتاستىرىپ وتىر اۋ دەگەن ويدامىن. رەسەي نوعايلارى قازىر سونىڭ اسەرىمەن لەزگينكا بيلەپ كاۆكاز بوپ بارادى. ايتپەسە، بۇل نوعاي ءبىر كەزدە بىرگە دومبىرا سابالاپ، جىر توگىپ، بەسىك تەربەتكەن، اسىق ويناعان، شەجىرە جاتتاعان باۋىرىمىز ەدى.


كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە وسى ەت جاقىن باۋىرلارىمىز، ءبىر ىڭعايلى ساتتە ەدىل بويى اتا جۇرتقا ورالىپ، ەۆرەيلەر ىستەگەن ەرلىكتى قايتالايمىز، تۇعىرىمىزدى قايتا تىكتەيمىز دەپ جاتسا، ولارعا قازاق مەملەكەتىنەن الار نارسە مول بولادى، ول انىق. اسىرەسە وسى رۋھاني جاعىنان بۇل حالىقتىڭ مۋزەيى - وسى ءبىزدىڭ قازاق حالقى، نوعايلار ايناعا قاراسا قازاقتى كورەدى.
ءبىزدىڭ دە ءبىر وشكەنىمىز جانىپ، ولگەنىمىز تىرىلەر ەدى.


بىزگە وسى ءبىر كەزدە تاعدىردىڭ تالكەگىنە ۇشىراپ اتامەكەننەن اجىراپ جىراقتاپ كەتكەن نوعاي باۋىرلارىمىزدى نازاردا ۇستاۋ كەرەك سياقتى... بۇلار ءبىز ويلاعانداي 80 - 100 مىڭ عانا ەمەس، 2 جارىم ميلليون جانە تۇركيادا ءبورىلى بايراعىن ۇستاپ وتىر.

ولجاس ءابىل

پىكىرلەر