ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ادامدارعا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ مەن جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ماسەلەلەرى شەشىمىن تابۋدا

8664
Adyrna.kz Telegram

1992 جىلى 5 مامىردا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامداردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە فيزيكالىق، پسيحيكالىق نەمەسە سەنسورلىق شەكتەۋلەرى بار ازاماتتاردى كەمسىتۋدىڭ الدىن الۋ كۇنىن العاش رەت كەڭ كولەمدە وتكىزگەن ەدى.

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (ددسۇ) باعالاۋى بويىنشا الەمدە 1 ميللياردتان استام ازامات ەرەكشە قاجەتتىلىككە يە ادام، بۇل الەم حالقىنىڭ 15%-ىن قۇرايدى، ونىڭ 100 ميلليوننان استامى كىشكەنتاي بالالار. بۇل رەتتە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ 80%-ى دامىعان ەلدەردە تۇرادى، بىراق 50%-ى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا وزدەرىنە قاجەتتى قىزمەتتەردى الا المايتىن كورىنەدى. سونىمەن قاتار، ولار ءبىلىم الۋدا، جۇمىسقا ورنالاسۋدا، ينفراقۇرىلىم نىساندارىنا قول جەتكىزۋدە قيىندىقتارعا تاپ بولۋدا.

الايدا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتاردىڭ تەڭ قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى ەرەكشە ماڭىزدى ورىن الادى. قازاقستاندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدار ءۇشىن جاردەماقى مولشەرىن بىرتىندەپ ۇلعايتۋدان باسقا، ازاماتتاردىڭ وسى ساناتى ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋ بويىنشا دا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. بۇل ەلدى-مەكەندەردىڭ ينفراقۇرىلىمدارىنداعى پروبلەمالاردى شەشۋ، مۇگەدەكتىك الۋ راسىمدەرىن وڭايلاتۋ، وڭالتۋ جۇيەلەرىن جەتىلدىرۋ، جۇمىسقا ورنالاسۋعا كومەكتەسۋ، ءبىلىم الۋعا قولجەتىمدىلىك، سونداي-اق قوعامدا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامدارعا قۇرمەتپەن قاراۋدى قالىپتاستىرۋ جونىندەگى شارالار.

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندا مۇگەدەكتىگى بار 750 مىڭنان استام ادام تۇرادى: 421,5 مىڭ ادام - ەڭبەككە قابىلەتتى جاس (59,8%), 181,9 مىڭ ادام – زەينەتكەرلىك جاس (25,8%) جانە 101,6 مىڭ ادام – 18 جاسقا دەيىنگى بالالار (14,4%).


وسى ساناتتاعى ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىمەن، "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مۇگەدەكتەردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى" قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىمەن رەتتەلەدى. 2022 جىلدىڭ جازىندا "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە مۇگەدەك ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى" زاڭعا قول قويىلدى.
ەل زاڭناماسىنداعى سوڭعى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىدە "مۇگەدەك", "مۇگەدەك بالا" تەرمينى وزگەرىسكە ۇشىرادى. ەڭبەك مينيسترلىگى زاڭ جوباسىن قابىلداۋ قاجەتتىلىگىن نەگىزدەي وتىرىپ، "مۇگەدەك" ءسوزى اعىلشىن تىلىنەن ء"السىز، اۋىر" ماعىناسىن بىلدىرەتىنىن اتاپ ءوتتى. قازىر "ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادام، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى" دەگەن ۇعىمداردى قولدانىسقا ەنگىزدىك.
مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى قوعامعا ينتەگراتسيالاۋ ماسەلەلەرىندە ءبىلىم بەرۋ مەن جۇمىسقا ورنالاسۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قازاقستاندا 2021 جىلى ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى  كوزدەيتىن زاڭناماعا وزگەرىستەر قابىلداندى. باسقاشا ايتقاندا، بۇرىن ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالار ۇيدە نەمەسە مامانداندىرىلعان ورتالىقتاردا جالپى ورتا ءبىلىم الۋى كەرەك ەدى. ال قازاقستاندا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم ەنگىزىلگەننەن كەيىن بالالاردىڭ بۇل ساناتى باسقا وقۋشىلارمەن بىرگە قاراپايىم مەكتەپتەردە وقي باستادى.

2015 جىلدان باستاپ ء"اربىر بالا مەكتەپكە لايىق" جوباسى اياسىندا "بولاشاق" كورپوراتيۆتىك قورى قازاقستاننىڭ 17 وڭىرىندە ينكليۋزيۆتى قولداۋدىڭ 43 كابينەتىن اشتى. اۋتيزممەن جانە باسقا دا دامۋ ەرەكشەلىكتەرىمەن اۋىراتىن 500-دەن استام بالا مەكتەپكە بارۋعا مۇمكىندىك الدى.
ء"ار بالا مەكتەپكە لايىق" جوباسىنىڭ تيۋتورلارى، مۇعالىمدەرى، كۋراتورلارى بالانىڭ جەكە باسىنا جانە ونىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە جەكە كوزقاراس، قولداۋ، قۇرمەتپەن قارادى.

ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى كىشكەنتاي قازاقستاندىقتارعا تەزىرەك الەۋمەتتەنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، ال ولاردىڭ اينالاسىنداعىلارعا وسى ساناتتاعى ادامداردىڭ قۇقىقتارىن قۇرمەتتەۋگە جانە ولاردى قوعامنىڭ تولىققاندى مۇشەلەرى رەتىندە قابىلداۋعا ۇيرەتەدى.
مۇگەدەكتىگى بار ادامدار ءۇشىن قوعامداعى كەدەرگىلەردى جويۋدىڭ تاعى ءبىر شاراسى ولاردى باسقا ازاماتتارمەن بىرگە ۇجىمدارعا جۇمىسقا ورنالاستىرۋ بولىپ تابىلادى. 2022 جىلدىڭ شىلدە ايىندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى مۇگەدەكتىگى بار ەڭبەككە قابىلەتتى ادامداردىڭ 100 مىڭنان استامى نەمەسە تورتتەن ءبىر بولىگى ەڭبەك قىزمەتىن جالعاستىرىپ جاتقانىن حابارلادى. بۇل رەتتە ەڭبەك مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى مۇگەدەكتىك توبى ادامنىڭ ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىنىڭ نەمەسە ەڭبەككە جارامسىزدىعىنىڭ كورسەتكىشى بولىپ تابىلمايتىنىن اتاپ ءوتتى.

مينيستر كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوبا اياسىندا 9 مىڭ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامدى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ماسەلەسى قويىلعانىن حابارلادى. بۇگىنگى تاڭدا ولاردىڭ 3 مىڭعا جۋىعى تۇراقتى جۇمىس ورىندارىندا قىزمەت اتقارادى. ەلەكتروندىق ەڭبەك بيرجاسىندا ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ادامدارعا ۇسىنىلاتىن كاسىپتەر مەن ساباقتاردىڭ اتلاسى كورسەتىلگەن. وندا 5 مىڭنان استام بوس جۇمىس ورنى ورنالاستىرىلعان. ازاماتتاردىڭ وسى ساناتى ءۇشىن مەملەكەت سۋبسيديالايتىن الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىن قايتا باعدارلاۋ پروتسەسى باستالدى. بۇگىندە ولارعا 6 مىڭعا جۋىق ادام جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى. مۇگەدەكتىگى بار ادامدار ءۇشىن جاڭا ارنايى جۇمىس ورىندارىن قۇراتىن جۇمىس بەرۋشىلەردى سۋبسيديالاۋ جونىندە شارالار قابىلداندى. اعىمداعى جىلى وسى ماقساتتارعا بيۋدجەتتەن 59 ملن تەڭگە بولىنگەن.

مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارى بار وتباسىلاردى الەۋمەتتىك قولداۋدىڭ جاڭا شارالارىنا حالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر توپتارى ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ گرانتتارىن ءبولۋ كۆوتالارىن جاتقىزۋعا بولادى. بۇل شارا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلدى. 2021 جىلدىڭ تامىز ايىنىڭ سوڭىندا عىلىم جانە ءبىلىم ءمينيسترى كەزەكتى مەملەكەتتىك گرانتتاردى ءبولۋ تۋرالى بۇيرىققا قول قويىلدى. وعان بارلىعى 50 مىڭ ادام قول جەتكىزدى.

ال سوڭعى جاڭالىقتار بويىنشا، قازاقستاندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتار ءۇشىن ومبۋدسمەن پايدا بولۋى مۇمكىن. مۇنداي ينستيتۋتتى قۇرۋعا ارنالعان ارنايى قۇجات اشىق نقا پورتالىنا ورنالاستىرىلدى.
قاۋلى ماتىنىندە الەۋمەتتىك وسال توپتاردىڭ قۇقىقتارىنا بايلانىستى ماسەلەلەر جازىلعان. ماسەلەن، ەرەكشە قاجەتتىلىك يە  ازاماتتاردىڭ زاڭدى مۇددەلەرىنىڭ كەپىلدىكتەرى مەن قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق ولاردىڭ بوستاندىقتارى مەن قۇقىقتارىن قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك ينستيتۋتتارمەن بىرگە قالپىنا كەلتىرۋ بولىپ تابىلاتىنى ايتىلادى. ولاردىڭ قاتارىنا ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرى مەن سول ازاماتتارعا جەڭىلدىكتەرىنە بايلانىستى تەڭەستىرىلەتىن ارداگەرلەر، ەرەكشە قاجەتتىلىككە يە ادامدار، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان وتباسىلار، اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەككە قول جەتكىزگەندەر،
اسىراۋشىسىنان ايىرىلعاندار، زەينەتكەرلەر، قانداستار جانە "التىن، كۇمىس القا" يەگەرلەرى مەن "باتىر انا" اتاعىن العاندار،   I جانە II دارەجەلى "انا داڭقى" وردەنىمەن ماراپاتتالعان كوپ بالالى انالار، وتباسىلار جاتادى.

بۇعان دەيىن ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ادامداردىڭ قۇقىقتارى جونىندەگى ومبۋدسمەن ينستيتۋتىن قۇرۋ ماسەلەسىن قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزىنىڭ  قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا مالىمدەگەن ەدى.

ء"بىرىنشى كەزەكتە مەملەكەت بارلىق ادامدار ءۇشىن مۇمكىندىكتەر  مەن ادىلدىكتى قامتاماسىز ەتەدى. قوعامدىق يگىلىكتەردىڭ جوعارى دەڭگەيىنە جانە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال ساناتتارىن، ونىڭ ىشىندە ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ازاماتتاردى قولداۋعا كەپىلدىك بەرىلەدى. پرەزيدەنت جانىنان ءتيىستى ومبۋدسمەن ينستيتۋتى قۇرىلادى", - دەگەن ەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ جىل سايىنعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا.

پىكىرلەر