ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستاندا 2022 جىلدىڭ قاڭتار مەن جەلتوقسان ايلارى ارالىعىندا 128,5 مىڭ جۇپ شاڭىراق كوتەرگەن، ال 17,7 مىڭ وتباسى اجىراسقان. احات ورگاندارىنىڭ دەرەگى بويىنشا، بۇل 2021 جىلعى دەڭگەيدەن 8,1% تومەن. ناتيجە تومەندەگەنىمەن، بۇل قوعامنىڭ دەرتىنە اينالۋدا. وتباسىلىق پسيحولوگ ەرجان مىرزاباەۆتىڭ ايتۋىنشا، اجىراسۋدىڭ كوپ بولۋى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردىڭ قۇلدىراۋىنان بولادى. بۇل تۋرالى ول “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
“وتباسى قۇندىلىقتارى دەگەنىمىز ءبىر وتباسىنىڭ ەكولوگيالىق ءومىر ءسۇرۋى، دامىپ ءوسۋى ءۇشىن قاجەتتى قۇندىلىقتارى. مىسالى، ادالدىق، سۇيىسپەنشىلىك، سىيلاستىق، كەشىرىمدىلىك، سابىرلىلىق، ءبىر بىرىنە قولداۋ ءبىلدىرۋى. وسىنداي ۇعىمدار وتباسى قۇندىلىقتارى تۇسىنىگىنە جاتادى. بۇل قۇندىلىقتار بار بولسا، ءبىر وتباسى وسەدى، داميدى، وتباسى مۇششەلەرىنىڭ بارلىعى باقىتتى بولادى. ال ەگەر وتباسىلىق قۇندىلىقتار بولماسا، ادامدا ءجيى ۇرىس-كەرىس جانجال بولادى، وتباسى مۇشەلەرى باقىتسىز بولادى جانە مۇنداي وتباسى ۇزاققا بارمايدى. قازىرگى تاڭدا وتباسىندا پروبلەمالار ءجيى تۋىنداپ جاتسا، دەمەك وسى قۇندىلىقتاردىڭ قۇلدىراۋىنان، قۇندىلىقتاردىڭ تولىق ۇستالماۋىنان تۋىنداپ جاتادى”، - دەدى پسيحولوگ ەرجان.
ال وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
“وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ الدىمەن، بۇل قۇندىلىقتاردىڭ نە ەكەنىن ءبىلۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ولاردى دارىپتەۋ ماقساتىندا مەملەكەت دەڭگەيىندە ناقتى زاڭدار قابىلداۋ كەرەك. مىسالى، وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق ارنالعان ءبىر-بىرىنە قول كوتەرمەيتىندەي قاتاڭ زاڭ قابىلدانۋ كەرەك. ودان كەيىن وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا كەدەرگى كەلتىرەتىن قازىرگى تاڭدا بەلەڭ الىپ بارا جاتقان قۇمار ويىندارىنا شەكتەۋ قويۋ، الەۋمەتتىك جەلى، تەلەۆيدەنيە ارقىلى وتباسى قۇندىلىقتارىن دارىپتەۋ قاجەت. سوعان بايلانىستى ساپالى جاقسى فيلمدەر، كليپتەر مەن روليكتەر ءتۇسىرۋ كەرەك. ويتكەنى، ادامنىڭ ميى سولاي جۇمىس ىستەيدى. ءبىز نەنى ءجيى كورەمىز، سوعان ەلىكتەگىش كەلەمىز. سوعان قىزىعۋشىلىق تۋىندايدى. ماسەلەن، ءسىز جان-جاعىڭىزدان قۇمار ويىنداردىڭ جارناماسىن كورە بەرەتىن بولساڭىز، ەرتەلى-كەش پە قۇمار ويىن ويناپ كەتەسىز. تۋرا سول سەكىلدى وتباسىلىق قۇندىلىقتار تۋرالى كليپتەر مەن روليكتەردى ءجيى كورەتىن بولساڭىز، سوعان ەلىكتەيسىز”، - دەدى وتباسىلىق پسيحولوگ.
ودان بولەك ەرجان مىرزاباەۆ وتباسىن ساقتاپ قالۋعا ارنالعان ءۇش كەڭەس ايتتى. ايتۋىنشا، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر-بىرىنە كوپ ۋاقىت بولمەگەنىنەن دە، جانجالدار ءجيى ورىن الادى.
“وتباسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ءۇش نارسە بار. ەڭ ءبىرىنشى، ەرلى-زايىپتىلار ءبىر-بىرىنە كوڭىل ءبولىپ، ارنايى وتباسىلىق كۇننىڭ بولۋى. سول كۇندە وتباسى مۇشەلەرى باس قوسادى، ءبىر-بىرىنە كوڭىل ءبولىپ، ءبىرىن-ءبىرى تىڭدايدى، قۋانىشقا تولى ۋاقىت وتكىزەدى. بۇل نەگە كەرەك؟ سونداي ساتتەردە وتباسى مۇشەلەرى اراسىندا پسيحوەموتسيونالدى بايلانىس پايدا بولادى. ول بايلانىس كۇشەيگەن سايىن، وتباسى بەرىك بولادى.
ەكىنشىسى، وتباسى پسيحولوگياسى توڭىرەگىندە ءبىلىم الۋ. كەيدە وتباسىن ساقتاپ قالۋ كەرەگىن بىلەدى دە، بىراق، ناقتى نە ىستەۋ كەرەگىن بىلمەيدى. وتباسىنىڭ ءوزىنىڭ دامۋ ديناميكاسى بار. دامۋ ديناميكاسىنا ساي بەلگىلى ءبىر كەزەڭدەردە كەزدەسەتىن پروبلەمالار، ولاردىڭ الدىن-الۋ جولدارى جانە شەشۋ جولدارى بار. وسىنى الدىن-لا ارنايى كۋرستار وقىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرەتىن بولسا، وندا كەز كەلگەن ساتكە دايىن بولىپ وتىرادى.
ءۇشىنشىسى، ەركەك پەن ايەل ادام اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا تەڭدىكتى قالىپتاستىرۋ. ياعني، ەركەك ايەلىن ءوزىنىڭ تەڭى قىلۋ كەرەك، ايەل ەركەكتى ءوزىنىڭ تەڭىق ەتۋ قاجەت. سەرىكتەستىك تۇرعىسىنان قارىم-قاتىناس قۇرىلاتىن بولسا، سوندا ونداي وتباسىلار بەرىك بولادى. بۇل وتباسىلاردا ءبىر-ءبىرىن تىڭداۋ، سىيلاۋ، پىكىرلەرىمەن ساناسۋ جاقسىراق بولادى”، - دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى وتباسىلىق پسيحولوگ ەرجان مىرزاباەۆ.
