ء"تىل زاڭى بارىمىزگە ورتاق، تالاپ تا قاتتى بولۋى ءتيىس. ءتىلىمىزدى قورلاعانداردى زاڭدى تۇردە جاۋاپقا تارتىپ، مىنەز كورسەتسەك، ناتيجە شىعادى. كوپ تۇكىرسە كول دەيدى. ءبىز بىرىگىپ، كولگە اينالا ءبىلۋىمىز كەرەك. ءوز جەرىمىزدە ءوز تۇلعالارىمىزدى ناسيحاتتاپ، دارىپتەۋىمىزگە نە كەدەرگى؟ انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنا قونىپ، وزىنە لايىق مارتەبەسىن السا تاريحي ادىلدىككە قول جەتكىزگەنىمىز ەمەس پە؟". بۇل پىكىردى استانا قالالىق تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ساكەن ەسىركەپ Adyrna.kz ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
كورنەكى اقپارات تۋرالى زاڭ قانداي وزگەرىس اكەلدى؟
مىندەتتى تۇردە مەملەكەتتىك تىلدە جازىلسىن دەگەن تالاپتى اشىق قويا باستادىق
كورنەكى اقپارات، سىرتقى جارناما وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى. ەلدەگى زاڭنامالىق بازادا تىلدىك نورمالاردىڭ ساقتالۋى تۋرالى تالاپتار بار. دەگەنمەن اتالعان تالاپتار ورىندالماعان جاعدايدا كىنالى تۇلعالاردى جاۋاپقا تارتۋ مەحانيزمى جەتىلدىرىلمەگەن. 2021 جىلدىڭ 29 جەلتوقسانىندا پرەزيدەنت «قر-نىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە كورنەكى اقپارات ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. وسى زاڭ نەگىزىندە بىرنەشە وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ماسەلەن، بۇرىن قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىندا اس ءمازىرى كوبىنەسە ورىس تىلىندە جازىلاتىن، قازاقشا بولۋ كەرەكتىگى زاڭ بويىنشا تالاپ ەتىلمەيتىن. سوڭعى وزگەرىس بويىنشا بۇل مىندەتتى. سونىمەن قاتار جەكە سەكتورداعى مەكەمەلەردەگى ماڭدايشا جازۋلار ءبىرىنشى قازاق تىلىندە، ەكىنشى ورىس تىلىندە جازىلۋى ءتيىس دەگەن تالاپ بولاتىن. مىسالى، ءسىزدىڭ ءبىر قوعامدىق ۇيىمىڭىز بار. ونىڭ جۇمىسى تەك قازاق تىلىندە جۇرگىزىلەدى. بىراق، ءسىز مەيلى اۋىلدا تۇرساڭىز دا، ەكى تىلدە جازۋعا مىندەتتى ەدىڭىز. ويتكەنى ول زاڭدا بار تالاپ. ەندى بۇل زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. تەك مەملەكەتتىك تىلدە عانا جازىلۋى ءتيىس. قاجەت بولعان جاعدايدا عانا ورىس تىلىندە نەمەسە باسقا تىلدەردى قوسۋعا بولادى.
دەسە دە كاسىپكەرلەرگە ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى شاعىممەن بارا المايمىز
قازىر وسىنىڭ بارلىعى ءسال دە بولسىن كوڭىلگە مەدەۋ بولاتىن جاقسى وزگەرىس دەپ ايتۋىمىزعا بولادى. بىراق بۇل جەتكىلىكسىز. ءبىز ودان دا كوپ ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن سۇراعان ەدىك. مەملەكەتتىك ورگاندارعا كاسىپكەرلەردى تەكسەرۋگە قاتىستى باقىلاۋ فۋنكتسياسىن بەرىلسىن دەگەن ماسەلەنى قازىبەك يسا، بەرىك ابدىعالي، ايدوس سارىم، جانىبەك ءاشىمجان سىندى مەملەكەتشىل ازاماتتار كوتەرگەن ەدى. سول جۇمىسشى توپتا مەن دە بولدىم. ويتكەنى، ءبىز كاسىپكەرلەرگە ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى شاعىممەن بارا المايمىز. بۇعان زاڭمەن تىيىم سالىپ تاستاعان. سوعان رۇقسات ەتۋدى سۇراعان ەدىك. وكىنىشكە قاراي بۇل تۇيتكىلدى ماسەلە شەشىمىن تاپپادى. باقىلاۋ فۋنكتسياسىن بەرۋ تۋرالى ماسەلەگە اتامەكەن كاسىپكەرلەر پالاتاسى مەن ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى «كاسىپكەرلەردىڭ دامۋىنا، جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرەسىزدەر. كوپتەگەن كەدەرگىلەر الىنىپ تاستالدى. ەندى قايتادان كەدەرگى كەلتىرەيىپ دەپ جاتىرسىزدار ما» دەپ قارسىلىق تانىتتى. اتامەكەن قارسى بولسا، ول زاڭ قابىلدانبايدى. ويتكەنى «اتامەكەن كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىعىن قورعايدى» دەگەن قاعيدا بار. ءتىل جاناشىرلارى قانشا قالاسا دا، بۇل زاڭنامادا ءالى دە قول جەتكىزە الماي جۇرگەن باستى تالاپ-تىلەگىمىز.
2018 جىلعا دەيىن كاسىپكەرلەرگە ايىپپۇل سالۋعا بولاتىن ەدى
ءتىل باسقارماسىنىڭ جۇمىس ىستەيتىن ءادىس-تاسىلدەرىنە كەلەتىن بولساق، بىزگە ماروتوريمەن كاسىپكەرلەرگە بارۋعا، ءتىپتى پروفيلاكتيكا جۇرگىزۋگە تىيىم سالىپ تاستاعان. ونى ماراتوري جاريالاعان قۇجاتتان قاراپ كورسەڭىز كوز جەتكىزەسىز. ەندى قۇر قول قۋسىرىپ وتىرۋعا بولمايدى عوي. سوسىن باسقاشا تاسىلگە كوشتىك. مىسالى، ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى زاڭبۇزۋشىلىقتار بولسا ءبىز الدىمەن رەسمي حات جازامىز. حاتتى باسقارما قىزمەتكەرى قۇقىق بۇزعان مەكەمەگە اپارادى. حاتتى قولعا ۇستاتىپ تۇرىپ، سىزدەر زاڭ تالابىن بۇزدىڭىزدار، ماڭدايشاداعى جازۋلارىڭىز دۇرىس ەمەس. ول بىلاي بولۋى كەرەك. ىشكى كورنەكى اقپاراتتارىڭىزدىڭ مىنا جەرىڭ تۇزەتۋ كەرەك» دەپ تەك تۇسىندەرۋ ارقىلى ماسەلەنى شەشۋگە تىرىسامىز. ەگەر بارعان مەكەمەنىڭ باسشىلارى، وكىلدەرى دۇرىس قابىلداسا، زاڭ بويىنشا اقپاراتتاردىڭ بارلىعىن تەگىن اۋدارىپ بەرەمىز. قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردى تۇزەتۋگە 1-2 اي ۋاقىت بەرىپ، باعىت-باعدار كورسەتەمىز. ايىپپۇل سالۋ تەتىكتەرى قاراستىرىلماعاندىقتان كوپ جاعدايدا ەشنارسە ىستەي المايسىڭ. 2018 جىلعا دەيىن كاسىپكەرلەرگە ايىپپۇل سالۋعا بولاتىن ەدى. قازىر ونداي شارا قولدانباعاندىقتان ءتيىستى ناتيجە بەرمەيدى. قولىمىزدان كەلەتىنى ايتۋ، ءتۇسىندىرۋ. كەيبىر كاسىپكەرلەر بىردەن ءتۇسىنىپ، تۇزەتۋلەر ەنگىزەدى. ال ەندى بىرەۋلەرى سىرتىڭنان شاعىم ءتۇسىرىپ، تاياق جەپ جاتاتىن كەزىمىز دە بولادى.
«ىشكى ىسىمىزگە ارالاسىپ جاتىر» دەپ ۇستىمىزدەن ارىز تۇسىرەتىندەر بار
جىل باسىنان بەرى استاناداعى 1000-نان استام وبەكتىدە قاتە جارنامانى تۇزەتتىردىك. ماسەلەن، ەكى جىلداي بۇرىن استاناداعى «استانالىق» ساۋدا ۇيىندە تىلگە قاتىستى كەلەڭسىز وقيعا ورىن الدى. ۇلتى شەشەن ساتۋشىدان قازاقتار قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتۋدى سۇراعان. ول «باسىمدى قاتىرما» دەگەن ماعىنادا ءسوز ايتىپ، قازاقشا جاۋاپ بەرمەگەن. ەكى تاراپ اراسىندا تىلگە قاتىستى جانجال تۋىنداعان. «قازاقشا سويلەمەسەڭ قالاي قىزمەت كورسەتىپ جاتىرسىڭ» دەپ اشۋلانعان تاراپتىڭ ۆيدەوسى يۋتۋبقا شىعىپ كەتكەن. ۆيدەونى كورگەسىن قىزمەتكەرىمدى جىبەرىپ، «مىنا كىسىلەرگە تۇسىندىرمە جۇمىسىن جۇرگىزىڭىز» دەپ تاپسىردىم. ءسويتىپ ءبىزدىڭ قىزمەتكەرىمىز ەكى تاراپتى تاتۋلاستىردى. ماسەلە شەشىمىن تاپتى دەپ ويلادىق. بىراق ءبىز كەتكەننەن كەيىن ساۋدا ءۇيىنىڭ اكىمشىسى قالالىق پروكۋراتۋراعا «وسىنداي مەملەكەتتىك مەكەمەدەن كەلىپ ىشكى ىسىمىزگە ارالاسىپ جاتىر. بۇل قانشالىقتى زاڭدى؟ قۇقىقتارى، قۇزىرەتى بار ما؟» دەگەن رەسمي ارىز ءتۇسىرىپتى. كەيىن پروكۋراتۋرا ورگانىنان اكىمدىككە حابارلاسىپ، قىزمەتكەرىمە دە، وزىمە دە تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلۋى ءتيىس دەگەن تالاپ قويدى. سوگىس الۋىمىزدى سۇرادى. ۇلكەن باسشىلار ارالاسىپ، تۇسىندىردىك. ايتتىق. ازەر دەگەندە توقتادى عوي. وسىنداي تىلگە قاتىستى قۇقىقبۇزۋشىلىقتارعا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ تىكەلەي بارىپ ارالاسۋىنا شەكتەۋ قويىپ تاستاعاندىقتان كوپ ماسەلەنى شەشە المايمىز. ەگەر رۇقسات بەرىلەتىن بولسا، بىزدە ەمىن-ەركىن بارىپ، تۇسىندىرمە جۇمىسىن جۇرگىزەر ەدىك. مەملەكەتتىك ءتىل ساقتالۋى كەرەك، قازاق ءتىلى مارتەبەسى كوتەرىلۋى قاجەت دەپ ءسىز ايتاسىز، ءبىز ايتامىز. بىراق ونى تالاپ ەتەتىندەر سانى كوپ ەمەس قوي... ال كاسىپكەرلەردىڭ قانشاما اسكەرى بار. ولار قانداي جاعداي بولماسىن ءبىر-ءبىرىن قولداپ شىعا كەلەدى. وسىنىڭ سالدارىنان زارداپ شەگەتىن، كوسەگەسى كوگەرمەي كەلە جاتقان – قازاق ءتىلى... راديكالدى ءادىس ەمەس جاناشىر، بەلسەندى ازاماتتار بىرلەسىپ، ءتيىستى ورگاندارعا ۇسىنىس تاستاپ، ارەكەت ەتسە كوپ نارسە شەشىمىن تابار ەدى. ماسەلەن، وتكەندە مۋحورياپوۆتىڭ جاعدايى قالاي بولعانىن بىلەسىزدەر عوي... ارتى قالاي بولدى... ءتىل زاڭى بارىمىزگە ورتاق، تالاپ تا قاتتى بولۋى ءتيىس. ءتىلىمىزدى قورلاعانداردى زاڭدى تۇردە جاۋاپقا تارتىپ، مىنەز كورسەتسەك، ناتيجە شىعادى عوي. مىنە، وسىلاي ارەكەت ەتۋىمىز كەرەك. كوپ تۇكىرسە كول دەيدى. ءبىز بىرىگىپ، كولگە اينالا ءبىلۋىمىز كەرەك.
قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋدە قانداي يگى باستامالار قولعا الىنۋدا؟
قازاق تىلىندە تازا سويلەۋدىڭ ادىستەرىن ۇيرەتەتىن شەشەندىك ونەر كۋرسىن قولعا الماقپىز
2023 جىلى بىلتىر جاساعان دۇنيەلەردىڭ ءبىرازىن جالعاستىرامىز دەپ وتىرمىز. بىرنەشە جىلدان بەرى ءار ءتۇرلى مەكەمەلەر، جۋرناليست، بلوگەرلەر اراسىندا ساپالى قازاق تىلىندەگى كونتەنت بولسىن دەپ كۋيز ينتەللەكتۋالدىق ويىنداردى وتكىزىپ كەلەمىز. كەلەسى جىلدان باستاپ قازاق تىلىندە تازا سويلەۋدىڭ ادىستەرىن ۇيرەتەتىن شەشەندىك ونەر كۋرسىن قولعا الماق ويىمىز بار. جاستار اراسىندا وتە تانىمال كيبەرسپورتتان قازاقشا سايىستار ۇيىمداستىرعىمىز كەلەدى. بىراق بۇنىڭ ءبىر كەمشىلىگى بەيادەپ سوزدەر كوپ قولدانىلادى ەكەن. وسى ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولاتىنىن ويلاستىرىپ جاتىرمىز. رۋحاني-تانىمدىق كەزدەسۋلەردى دە ءجيى وتكىزەمىز. «قارا شاڭىراق» رقب ديرەكتورى، تاريحشى-ەتنولوگ تۇرار ساتتارقىزى سياقتى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاپ جۇرگەن، ايتارى بار سپيكەرلەرىمىزدى جاستارمەن، بالالارمەن، وقۋشىلارمەن كەزدەسۋگە اپارامىز. بۇگىنگى قوعامعا قاجەت تاقىرىپتاردى قوزعايتىن بەدەلدى تۇلعالارمەن كەزدەسۋلەر ۇنەمى وتكىزىلىپ تۇرادى.
ۇلىلارىمىزدىڭ قاناتتى سوزدەرى جازىلعان بيلبوردتار ىلىنۋدە
رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋ جانە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ماقساتىندا ىشكى ساياسات باسقارماسىمەن بىرلەسىپ، ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ قاناتتى سوزدەرىن قالا بيلبوردتارىنا، ايالداما پيلوندارىنا ورنالاستىردىق. وسىنىڭ بارلىعى تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسىنىڭ يدەياسى ءارى باستاماسى. سونىمەن بىرگە، ەلورداداعى بارلىق ساۋدا ۇيلەرىندە، ءىرى بازارلاردا بەلگىلى اقىندارىمىزدىڭ قارا ولەڭدەرى مەن ناقىل سوزدەرىمىزدى اۋديو جازبا تۇرىندە جاريالاپ جاتىرمىز. وسىنداي باستاماشىلدىعىمىز ءۇشىن دە كەيدە ءسوز ەستىپ جاتامىز. بىرنەشە جىل بۇرىن وسىلاي ۇلى تۇلعالاردىڭ سۋرەتتەرى مەن قاناتتى سوزدەرى جازىلعان بيلبوردتاردى كوپتەپ ىلدىك. شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءومىر سۇرگەن جىلدارىن جازعاندا تەحنيكالىق قاتە كەتىپ قالىپتى. ءوزىم شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى مەكتەپتە وقىعانمىن. ونىڭ ءومىربايانىن ءبىر كىسىدەي بىلەمىن. بىراق كوپ ەسكيزدىڭ ىشىندە نەبارى 30 جىل ءومىر سۇرگەن شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءومىر سۇرگەن جىلدارى 1835-1965 جىلدارى دەپ جازىلىپ كەتىپتى. مۇنى كورگەن ءبىر ازامات سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، الەۋمەتتىك جەلىگە، ينتەرنەت سايتتارعا جازىپ جىبەرگەن. حالىق «اكىمدىك ساۋاتسىز، نە جازعانىن بىلمەيدى، مىنانى جازعان كىسىنى جازالاۋ كەرەك، ماسقارا» دەگەن سياقتى نەشە ءتۇرلى پىكىر جازىپ، شۋلاتىپ جىبەرىپتى. «ينيتسياتيۆا ناكازۋەما» دەگەن وسى (كۇلەدى). بيلبوردتاردى ورنالاستىرۋعا ەشكىم تاپسىرما بەرمەيدى. بۇنىڭ بارلىعى دا تازا ءوزىمىزدىڭ يدەيامىزبەن ىسكە اسىپ جاتىر. بىراق بۇل نارسەنىڭ بارلىعى دا ءتىلىمىزدىڭ كوسەگەسىنىڭ كوگەرۋىنە از دا بولسىن قوسقان ۇلەسىمىز عوي. جۇمىستى ارى قاراي جالعاستىرىپ جاتىرمىز.
اتامەكەن كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن بايلانىس ورناتتىق
اتامەكەن كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن دە تىعىز بايلانىستامىز. كاسىپكەرلەرگە تيىسۋگە بولمايدى دەگەن تالاپ بار. كاسىپكەرلەرمەن مەموراندۋمعا وتىردىق. ەندى كاسىپكەرلەرگە بارعاندا اتامەكەننىڭ وكىلدەرىن الدىمىزعا سالىپ، ارەكەت ەتەمىز. اتامەكەن ارقىلى كىرەمىز. مەملەكەتتەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە كەدەرگى بار جەردە، اتامەكەن ارقىلى شەشەمىز. كاسىپكەرلەردى جيناپ، زۋم ارقىلى جينالىس وتكىزەمىز. حاتتاما اپارامىز. قولىمىزدان كەلگەنشە وسىلاي ارەكەت ەتىپ جاتىرمىز. ەندى كاسىپكەرلەرگە تيىسۋگە بولمايدى دەگەن زاڭ بار ەكەن دەپ بوسقا وتىرمايمىز عوي. شەشىلۋ جاعىن وسىلايشا قاراستىرىپ جاتىرمىز.
ءتىل بىلسەندىلەرىمەن بىرگە كورنەكى اقپارات پەن سىرتقى جارنامالاردى قازاقشالاندىردىق
ءبىراز ءتىل بەلسەندىلەرىمەن جاقسى قارىم-قاتىناستامىز. حالىقارالىق قازاق ءتىلى قوعامىمەن دە بىرلەسكەن ورتاق جوبالامىز بار. «قازاقشا جاز» دەگەن توپ بار. استانا قالاسىنداعى ءىرى ساۋدا ۇيلەرى، مەملەكەت مەكەمەلەرىنىڭ بارلىعىنا الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ىقپال ەتۋگە تىرىسىپ، قازاقشالاندىرۋ جاعىن ۇزدىكسىز قاداعالاپ وتىرامىز. ءبىر نارسەنى ايتا كەتۋ كەرەك، كورنەكى اقپاراتتار، سايتتار، كوشەلەر قازاقشالانىپ جاتىر. كوپشىلىمىزگە ءبارى سولاي بولۋى كەرەك سياقتى كورىنەدى. كوبىمىز تۇزەتىلگەن نارسەلەردى ءتىل باسقارماسىنىڭ جاساعانىن بىلە بەرمەيمىز. تەك پروبلەمالىق جەر عانا كوبىرەك كورىنىپ قالادى.
احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150-جىلدىعىنا وراي اۋقىمدى شارالار وتكىزىلدى
بيىل ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150-جىلدىعىنا قاتىستى اۋقىمدى شارالار ۇيىمداستىردىق. ەلىمىزگە تانىمال عالىمدار، مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن حالىقارالىق عىلىمي-تانىمدىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. «قارا شاڭىراق» رقب بىرلەسىپ ەلوردا مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا «ەل بۇگىنشىل، مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن» اتتى شىعارماشىلىق بايقاۋ ۇيىمداستىرىپ، ۇلت ۇستازى ومىرىنەن تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدار قويىلدى. جازۋشى تولەن ابدىكتىڭ 80 جىلدىعىنا وراي تانىمدىق شارالار وتكىزدىك جانە ت.ب.
50 كوشەنىڭ اتاۋى قازاقشالانىپ، 21 مەكتەپكە ۇلى تۇلعالاردىڭ ەسىمى بەرىلدى
بيىل 50-دەن استام كوشەنىڭ اتىن بەردىك. تاعى دا 50-گە جۋىعىن اۋىستىرۋ بويىنشا جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. مۇنىڭ بارلىعى ءماسليحاتتان، قوعامدىق كەڭەستەن، قر ۇكىمەتى جانىنداعى رەسپۋبليكالىق ونوماستيكا كوميسسياسىنان، قوعامدىق تالقىلاۋلاردان ءوتىپ بارىپ، نۇكتەسى قويىلادى. كوشەلەردىڭ اتاۋىن اۋىستىرۋ اكىمدىك قاۋلىسى مەن ءماسليحات شەشىمىمەن بەكىتىلەدى. ال مەكتەپتەرگە تۇلعالاردىڭ ەسىمىن بەرۋ ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىمەن شەگەندەلەدى. سوڭعى ءبىر جارىم جىلدىڭ ىشىندە ەلوردامىزعا 21 مەكتەپكە احمەت بايتۇرسىنۇلى، مۇستافا شوقاي، سماعۇل سادۋاقاسۇلى، مۇحتار اۋەزوۆ، وزبەكالى جانىبەكوۆ، قانىش ساتباەۆ، دىنمۇحامەد قوناەۆ، اقسەلەۋ سەيدىمبەك جانە ت.ب. بەلگىلى تۇلعالاردىڭ ەسىمى بەرىلدى. قازىر ماعجان جۇماباەۆ، تالعات بيگەلدينوۆ سياقتى 6 تۇلعانىڭ ەسىمىن قالا مەكتەپتەرىنە بەرۋ تۋرالى ۇكىمەت قاۋلىسى دايىندالىپ جاتىر. جاقىندا تاعى بەس مەكتەپكە ۇلىلارىمىزدىڭ اتىن بەرۋ تۋرالى قالالىق ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ شەشىمىن شىعاردىق. قازىر وزگە دە راسىمدىك جۇمىستار جاسالىپ جاتىر. ەر ەسىمدەرى ەل ەسىڭدە قالسا جاس ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە ەمەس پە؟
ەشكىمنىڭ قىزمەتى ماڭگىلىك ەمەس، ءبارى ۋاقىتشا
ارتىندا دۇرىس ءىز، يگى ءىس قالدىرۋ ءۇشىن قولىڭنان كەلسە بارلىق مۇمكىندىكتى حالىق يگىلىگىنە پايدالانۋ كەرەك. ەشكىمنىڭ قىزمەتى ماڭگىلىك ەمەس. ءبارى ۋاقىتشا. بۇگىن سەن لاۋازىمداسىڭ، ەرتەڭ بارار ورنىڭ بەلگىسىز. بۇگىنگىمىزگە ماساتتانباي، ەرتەڭىمىزدى ويلاپ، «مەن وسى قىزمەتتە وتىرعاندا نە ءبىتىردىم؟ حالىق ءۇشىن نە ىستەدىم؟ ارتىما قانداي ءىز قالدىردىم؟» دەپ ويلاعان ۋاقىتتا ءوزىڭنىڭ ءىسىڭ مەن ارەكەتىڭە ۇيالمايتىنداي بولۋىڭ كەرەك. سوندىقتان قولدا مۇمكىندىك بولىپ تۇرعاندا ەش جەردەن تايسالماي باتىلىراق ارەكەت ەتىپ، كەيبىر جەردە تاباندىلىق تانىتا ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇنى نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن؟ ءبىزدىڭ باسقارماعا قاتىستى تالاي سىن-پىكىرلەر ايتىلىپ، تاياق جەيتىن جاعدايلار بولادى. دەپۋتاتتاردىڭ، قوعامدىق كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ الدىنا ۇسىنىستى قورعاۋعا بارعاندا نەشە-ءتۇرلى سىن-پىكىر ايتىلادى. كەيبىرىن قابىلداۋعا بولادى، كەيبىرى ءجونسىز دە ايتىلادى. ءپليۋراليمزنىڭ بولعانىنا وبەكتيۆتى قارايمىز. ءبىراز كىسى كورپەنى ءوز جاعىنا تارتقىسى كەلەدى. اتا-باباسىنا، ءوزى تۋعان جەردەن شىققان كىسىلەردى ۇلىقتاعىسى كەلەدى. سۋبەكتيۆ پىكىردى بايىپپەن قابىلدايمىز. ءوز ادرەسىمىزگە ايتىلاتىن ورىندى-ورىنسىز تالاي سىندى دا قابىلداپ ءجۇرمىز. جۇمىس ىستەمەگەن ادام قاتەلەسپەيدى دەگەن ءتامسىل بار. باستىسى لايىقتى ادامداردىڭ اتىن ۇلىقتاۋعا ۇلەس قوسساق دەگەن وي. بىز بەلگىلى عالىمدار مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن ءجيى اقىلداسىپ، كەز-كەلگەن ماسەلەنى تالقىعا سالىپ، ورتاق ءبىر شەشىم شىعارامىز.
ۇلى تۇلعالارىمىزعا قالانىڭ دۇرىس جەرىنەن كوشە اتاۋى بەرىلۋى كەرەك
ماسەلەن، ۇلى تۇلعا قوجا احمەت ياسساۋيعا كوشە اتاۋىن بەرگىمىز كەلەدى دەلىك. ەڭ اۋەلى لايىقتى قانداي كوشە بار دەپ ىزدەيمىز. ياسساۋيعا ۇزىندىعى 300 م عانا كوشە بەرەتىن بولساڭ، ەرتەڭ حالىق «قوجا احمەت ياسساۋيداي عۇلاما تۇلعاعا وسىنداي كوشە بەرە مە؟» دەپ نارازى بولاتىنى انىق. سوندىقتان كەم دەگەندە ۇزىندىعى 5-6 شاقىرىم ۇلكەن-ۇلكەن جولاقتارى بار، قالانىڭ دۇرىس جەرىنەن كوشە اتاۋى بەرىلۋى كەرەك. ەگەر ونداي كوشە جوق بولسا، امال جوق بۇل باستامانى كەيىنگە قالدىراسىڭ. ءاربىر كوشەنى سول جەردە ورنالاسقان مادەني نەمەسە ءبىلىم وشاقتارىنا بايلانىستى دا بەرەمىز. ماسەلەن، ەلوردامىزدا قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى تەاترى بار. سول جەردەگى كوشەگە ءبىر-بىرىمەن بايلانىستى بولسىن دەپ قاليبەك قۋانىشباەۆتىڭ ەسىمىن بەردىك. ال اكادەميك شاپىق شوكين مەن بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ ەسىمدەرىن ءبىلىم مەكەمەسىنىڭ جانىنداعى كوشەلەرگە بەرىپ جاتىرمىز. كەيبىر تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى بەرىلگەن كوشەلەر قالانىڭ شەت جاعىندا قالىپ قويدى. ماسەلەن، مۇستافا شوقاي، ءنازىر تورەقۇل، قۇرمانعازى سەكىلدى ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ ەسىمىن قالانىڭ ورتاسىنداعى كوشەلەرگە بەرۋىمىز كەرەك. ۋاقىت ەنشىسىندە.
كوشەگە ات بەرۋدەن باسقا ءوزى نەمەن اينالىساسىزدار دەپ سىناپ جاتادى. بۇعان نە دەيسىز؟
ءوز جەرىمىزدە ءوز تۇلعالارىمىزدى ناسيحاتتاپ، دارىپتەۋىمىز قاجەت
يا، مۇنداي سىنداردى وقىپ ءجۇرمىز. مەنىڭ جاۋابىم بىلاي: بىرىنشىدەن، مەن ءوز جۇمىسىمدى اتقارىپ جاتىرمىن. اركىمنىڭ ءوز جۇمىسى بار. سول قىزمەتتى لايىقتى اتقارۋ كەرەك. ەگەر ءسىزدى باسقا ماسەلە الاڭداتسا سول ماسەلەگە جاۋاپتى ادامدى مازالاڭىز. نەگە جۇمىس جاسالماي جاتىر دەڭىز. اركىم ءوز شارۋاسىمەن اينالىسۋى ءتيىس. ياعني ءبىر شارۋا جاسالماسا، ەكىنشى جۇمىس تا توقتاپ تۇرسىن دەگەن وي قاتە دەپ بىلەمىن. ەكىنشىدەن نە ءۇشىن كوشەگە اتاۋ بەرەمىز؟ نە ءۇشىن كوشەلەرگە تۇلعالاردىڭ ەسىمىن بەرەمىز؟ كەڭەس زامانىندا تۇسىنىكسىز اتاۋلار بەرىلگەن قانشاما كوشەلەر بار. ءوز جەرىمىزدە ءوز تۇلعالارىمىزدى ناسيحاتتاپ، دارىپتەۋىمىزگە نە كەدەرگى؟ انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنا قونىپ، وزىنە لايىق مارتەبەسىن السا تاريحي ادىلدىككە قول جەتكىزگەنىمىز ەمەس پە؟ كوشە اتاۋىن قازاقشالاندىرۋ، تۇلعالارىمىزعا مەكتەپ، كوشە اتىن بەرۋ از دا بولسا وسى ماقساتقا جەتۋىمىزگە سەپتىگىن تيگىزەدى.
اڭگىمەلەسكەن زارينا اشىربەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
