نارتۋعان مەرەكەسى - اسا ەجەلگى تاڭىرلىك تانىمنان باستاۋ الاتىن مەيرام. كۇن ۇعىمىن بىلدىرگەن ەجەلگى «نار» ءسوزى وسى مەرەكەنىڭ اتاۋىنا نەگىز بولعان.
كوشپەلى جۇرتتار جازعى بۇل مەيرامدى كۇن مەن جارىقتى كيە تۇتۋ داۋىرىندە تۋىنداتقان. الايدا بۇگىندە بۇل مەرەكە ءبىرشاما وتىرىقتانعان ۇلتتار مەن ۇلىستارعا ءتان. بۇل مەرەكە ەجەلگى كوشەرمەن ەۆرازيالىق حالىقتاردىڭ كوسموگونيالىق تانىمىن ايگىلەيتىن قۇندىلىق بولىپ تابىلادى. مەرەكە بىرنەشە ساتىلىق عۇرىپتار مەن جورالعىلاردان تۇراتىنىن بايقاۋعا بولادى. الايدا، بۇل مەرەكە بۇگىندە بارىنشا ۇمىتىلعان جانە ول بىرتە-بىرتە بىرنەشە حالىقتىڭ بىرىگىپ قالپىنا كەلتىرۋىمەن بۇرىنعى سيپاتىن قايتا ورالتۋعا اينالدى.
نارتۋعان – قىس مەزگىلىنىڭ ەندى باستالعان كەزىنە كەلەتىن ءارى قىسقى كۇن توقىراۋى قارساڭىندا اتالىپ وتەدى. نارتۋعان اتاۋى بۇگىندە قازاقتىڭ نۇرتۋعان، كۇنتۋعان، ايتۋعان سەكىلدى ەسىمدەرمەن قاتار اتالاتىن كىسى ەسىمدەرى بولعانىمەن، ءوزىنىڭ ەجەلگى تاريحي تانىمدار مەن بىلىمدەردى بويىنا جاسىرعان تاريحي قۇندىلىق دەگەن دۇرىس. الايدا، بۇگىندە جالپىتۇركىلىك سيپاتتان اجىراپ، ۇمىتىلا باستاعانىن جاسىرۋعا بولمايدى. سول سەبەپتى كوپتەگەن حالىقتاردىڭ ەتنوگرافياسىندا بۇل اتاۋلاس مەيرامدى كەزدەستىرۋ دە قيىن. بۇل مەرەكەنى بۇگىندە تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە ەمىس-ەمىس شۇباش حالقى بىلەدى. بۇنىمەن بىرگە ۆەنگەر/ماجار حالقى دا ۇمىتپاستان «كوراچۋن» اتاپ تويلاۋمەن كەلەدى. سوڭعى كەزدەرى تاتار، باشقۇرت حالىقتارى دا قالپىنا كەلتىرە باستادى. مەرەكە عاسىرلار بويعى الۋان يدەولوگيانىڭ اسەرىمەن تۇرلىشە اتالىپ، ءتۇرلى سيپاتقا ەنگەنىن جاسىرا المايمىز. ونىڭ ۇستىنە پولياك سياقتى حالىقتار دا «قىزىل جۇمىرتقا» كۇنى دەپ وسى مەيرامنىڭ جۇرناعىن بولسا دا اتاپ وتەدى. قازاق حالقىنىڭ دا كوپتەگەن ەتنوگرافيالىق قۇندىلىقتارى وسى ايتۋلى كۇنمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن ەسكەرە كەلىپ، ەجەلگى ۇلى مەرەكەنى قالپىنا كەلىتۋگە تىرىستىق.
نارتۋعان مەرەكەسىنىڭ تاريحي نەگىزى
نارتۋعان – تۇركى حالىقتارىنىڭ ەجەلگى تاڭىرلىك تانىمىنا نەگىزدەلگەن قىسقى جىل ماۋسىمىنداعى تانىمدىق ۇلى مەرەكە.
تۇركى حالىقتارى ءتورت دۇلەيدى/ستيحيا جاراتقاننىڭ ۇلى جاراتىندىسى رەتىندە قاستەرلەگەنى ءمالىم. ولار - سۋ، وت، توپىراق جانە اۋا. تۇركى تانىمىندا اتالمىش ءتورت دۇلەيگە ۋاقىتتىڭ ءتورت جىلدىق ماۋسىمى سايكەسەتىنىن كەلتىرىپ ءجۇرمىز: كوكتەمگە - سۋ دۇلەيى, جازعا - وت, كۇزگە – توپىراق, قىسقا – اۋا دۇلەيى شەندەسىپ، سوعان وراي كەڭىس تە ءتورت كۇيگە تۇسەدى، ءتورت ءتۇرلى كۇي كەشەدى. كوكتەم كەزىندە جەر بەتىن سۋ قاپتايدى، دۇنيەنىڭ ءبارى سۋمەن ارالاسىپ، ول كەزدى قازاق «الاساپىران» اتايدى; جاز ماۋسىمىندا جەر بەتىنە شىقپايتىن ءشوپ،وسىمدىك قالمايدى، ادام دا، جاندىك تە، جان-جانۋار دا قورەككە قارىق بولىپ، قوڭدانادى، فيزيكا تىلىمەن ايتقاندا بويلارىنا قۋات جينايدى. قازاق ءشوبى شۇيگىن ماڭدى «وتتى» جەر اتايتىنى وسىدان. كۇز كەلگەندە جازعى «وتتىڭ» ءبارى قۋراپ،كۇزەلەدى، جەرگە ءتۇسىپ، توپىراققا اينالادى. كۇزدە كەڭىستىك توپىراق دۇلەيىنە قىزمەت ەتەدى. ال قىس تۇسىسىمەن اۋا دۇلەيىنىڭ پاتشالىعى ورناپ، جەر بەتىنە ورنىققان توقسان كۇن «جەلتوقسان» اتالاتىنى سودان. كوكتەم «جىلعا» سوزىنەن - «جىلتوقسان»، جاز - «وتتوقسان»، كۇز ماۋسىمى – «كۇزتوقسان» اتالىپ كەلە بەرتىنىرەكتە ۇمىتىلعان. تەك قانا «جەلتوقسان» ءسوزى قىستىڭ العاشقى ايىنىڭ اتاۋىنا اينالىپ، قولدانىستان شىقپاي قالعان.
ءاربىر توقساننىڭ كەلۋ مەزگىلى كۇن مەن ءتۇننىڭ اراقاتىسىنا سايكەس تانىلعان: كوكتەمگى كۇن-ءتۇن تەڭەسىمىندە – ناۋرىز, كۇزگى تەڭەسىمدە – سابانتوي, جازعى ءتۇن توقىراۋىندا – ساباتوي, ال قىسقى كۇن توقىراۋىندا – نارتۋعان مەرەكەلەرىمەن سايكەس دۇلەي مەزگىلدەرى اشىلعان، اتاپ وتىلگەن. جاراتقاننان جايلى دا جاعىمدى، باياندى جايتتار تىلەنىپ، كۇتىلگەن.
نارتۋعان – وسىنداي تاريحي-فيلوسوفيالىق تانىمعا نەگىزدەلگەن ءتورت ۇلى مەرەكەنىڭ ءبىرى جانە ول قىسقى ماۋسىمنىڭ نىشانى بولىپ تابىلسا دا كۇننىڭ ەجەلگى اتاۋىن يەلەنۋمەن بىرگە، ۇلى تانىمنىڭ قاينار كوزىنە باستايدى. ەجەلگى تۇركى تانىمىندا كۇن – ماڭگى جانە ول سوندىقتان دا جىل سايىن ءولىپ، قايتا تىرىلەدى. ونىڭ ولەتىن كۇنى جىل ىشىندەگى ەڭ قىسقا كۇندىز تاۋلىگىنە سايكەس كەلەدى، ال ول كۇن – 22 جەلتوقسان. قاسيەتتى ءۇش كۇننەن سوڭ كۇن-ساۋلە قايتا تۋادى. بۇل كۇن - 25 جەلتوقسان. بۇنى تۇركىلەر نارتۋعان-نارتۋكان اتايدى.
نارتۋعان مەرەكەسىنىڭ تاريحي كورىنىستەرى
«نارتۋعان» اتالاتىن مەرەكە بۇگىندە شۇباشتار مەن تاتار-باشقۇرتتاردا ەمىس-ەمىس ساقتالعان. بۇنداعى «نار» ءسوزى نەنى بىلدىرەدى؟ قازاقتا بۇگىندە قاسيەتتى ساۋلەنى «نۇر» دەيدى، بىراق بۇل ەجەلگى «كۇن» ۇعىمى بولاتىن دا، ونى «نار» اتاعان: بەرتىن كەلە يسلامدىق «نۇر» سوزىمەن الماستى. ءبىرتۇتاس التاي تىلدىك توپقا جاتاتىن ماڭعول جۇرتى ءالى «نار» اتايدى. جالپى، «نار» ءسوزى كۇننىڭ بۇكىلادامزاتتىق اتاۋى، تەك قانا اركىم ءوز تىلىنە يكەمدەپ «نار» نەمەسە «نۇر»/«نۋر» اتاپ كەتكەن... 
قازاقتا جورالعى تۇرىندە ەمەس، ادامنىڭ ەسىمى رەتىندە نارتۋعان، نۇرتۋعان ساقتالىپتى: نارتۋعان دا، نۇرتۋعان دا جىراۋلاردىڭ ەسىمدەرى. ادەتتە قازاق بۇنى ادامنىڭ تۋعان كۇنىنە ورايلاس قۇبىلىسپەن بايلانىستىرىپ قويادى: بۇل كىسىلەر ەجەلگى «نارتۋعان» اتالعان مەرەكە كەزىندە تۋى مۇمكىن بولماسا، بەرتىن كەلە قايتا تۋعان كۇندەي نۇرلى، ساۋلەلى جىرلارىنا سايكەس لاقاپات بولۋى دا ىقتيمال.
ارعى اتا-بابامىز جەلتوقسان ايىن سوعىمنان باستايدى. بىراق بۇل بۇگىندە قۇلقىننىڭ قامىنا اينالىپ، قىسقا ەت قامداۋ ناۋقانىنا اينالىپ كەتكەن. ال ەجەلگى نۇسقاسى – ۇلى ءومىردىڭ كوزىنە اينالعان جارىقتىڭ قاينارى – كۇننىڭ قۇرمەتىنە قۇرباندىق شالۋ ەدى. ءىرى مالى جوق نەمەسە از كەدەيلەر بىرىگىپ ءبىر ءىرى مالدى سويىپ، ونى 12 جىلىككە بولەتىن دە، جەرەبەمەن ءبولىسىپ الاتىن. بۇل تاڭىرلىك دۇنيەتانىم جورالعىسى ەدى. 12 جىلىگىڭىز اسپانداعى 12 شوقجۇلدىزىنان تۇراتىن كۇن جۇيەسىنە تىكەلەي ىقپالى بار عالامدىق كەڭىستىڭ قۇرىلىمىن پاش ەتۋ بەلگىسى ءارى سول كەڭىستىڭ اماندىعىن تىلەۋ بولار.
نارتۋعان مەرەكەسىنىڭ ءمانى مەن مازمۇنى
22 جەلتوقسان — كۇن مەن ءتۇننىڭ قىسقى ارباسۋ كۇنى. بۇل كۇن استرونوميالىق قىستىڭ باسى. جىلداعى ەڭ ۇزاق ءتۇن مەن ەڭ قىسقا كۇندىز بولىپ تابىلادى. بۇل – قىستىڭ باستالۋ مەيرامى.بۇل 
ۋاقىتتىڭ جاڭارۋ كۇنى. كەڭىستىككە اۋا دۇلەيى پاتشالىق قۇرادى. سول سەبەپتى قىسقى ماۋسىمنىڭ العاشقى ايى «جەلتوقسان» اتالادى. 25 جەلتوقسان – نارتۋعان كۇنى. بۇنى ەۋروپادا «روجدەستۆو» دەيدى دە، ونى يسا پايعامبار دۇنيەگە كەلگەن كۇنمەن شەندەستىرەدى.
قىسقى ۇلى مەرەكەنىڭ ءمانى ارينە جوعارىدا اتالىپ وتكەن قىسقى ماۋسىم دۇلەيى مەن ۋاقىتتى جاڭارتۋ جانە سولارعا قاجەتتى عۇرىپتاردى دارىپتەۋگە نەگىزدەلگەن.
نارتۋعان مەرەكەسى قىس مەزگىلىنىڭ ماۋسىماشارى، ەڭ قىسقا كۇندىزدى ەڭ ۇزاق تۇنگە جەڭگىزۋدىڭ امالى مەن شاراسى، كۇن مەن ءتۇننىڭ ارباسۋىن جارىققا ۇتقىزۋ عۇرپى.
نارتۋعان – «جەلتوقسان» اتالاتىن توقسان كۇن قىستى پاش ەتۋ سالتاناتى; اۋاعا قۇرمەت، كۇندى كيە تۇتۋ، جارىقتى قادىر تۇتۋ، وت پەن اۋانىڭ ۇيلەسىمىن تىلەۋ سەكىلدى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرۋدىڭ باسى. قىستىڭ سوڭعى ايىندا ۇلى دالانى اق بوران باسادى، بۇل دا اۋانىڭ قىسقى سيپاتى. سودان بارىپ ول اي «اقپان» اتالعان. بۇل دا اۋاعا قاتىستى. 
نارتۋعان مەيرامىنىڭ مازمۇنىن ايعاقتاي تۇسەتىن تاريحي مىنا ءبىر قۇندىلىققا نازار اۋدارعان ابزال.اڭىراقاي تاۋىنداعى جارتاستاعى پەتروگليفتە بەينەلەنگەن جازعى ماۋسىمدى بايقاتاتىن كوتەرەم سيىر وسى قىس مەزگىلىنىڭ تىرىلەي بەينەسى ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك.
قازاق ۇعىمىندا قىس ماۋسىمى ۋاقىتتىڭ قارتايۋ بەلگىسىن بىلدىرەدى. سوندىقتان ۇلى اباي «قىس» ولەڭىندە:
كارى قۇداڭ قىس كەلىپ الەك سالدى – دەيدى.
نارتۋعان مەرەكەسى كۇن بەينەسىندەگى ۋاقىتتىڭ ءولىپ ءتىرىلۋ ارقىلى ماڭگى جاساۋىن پاش ەتۋ باستى ماڭىزعا يە. قايتا تۋعان كۇندى «قىزىل شاقا» اتاسا كەرەك. بۇل جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ بەينەسى جانە «شاقا» ءسوزى ەجەلگى تۇركىنىڭ «بالا» دەگەن ۇعىمى. پولياك ۇلتىنىڭ قۇرامىنداعى تۇركىلەرمەن بىرگە قىزىل جۇمىرتقا» عۇرپىن دارىپتەۋى دە وسى نارتۋعان ءراسىمىنىڭ ءبىر جۇرناعى دەپ ەسەپتەۋ كەرەك.
نارتۋعاننىڭ ءتۇرلى جۇرتتارداعى كورىنىسى
بۇل كۇن ايتۋلى مەرەكە رەتىندە تالاي جۇرتتا ساقتالىپ، ءار حالىق بۇل كۇنمەن ءوز تانىمىن بەينەلەيدى: ماجار حالقىندا – «كاراچۋن»/قاراتۇن; پولياكتا «قىزىلجۇمىرتقا كۇنى»، شۇباشتا – نارتۋكان ت.س.س. ال قازاق بۇنى ايتۋلى مەرەكە رەتىندە ەمەس، سونىڭ جۇرناعى بولعان قۇرباندىقتى «سوعىم باسى» رەتىندە وزگەرتىپ، تۇرمىستىق سالتقا بەيىمدەپ كەتكەن، عۇرىپتىڭ ءمانى يسلام ءدىنىنىڭ كەلۋىمەن ۇمىتىلعان.
نارتۋعانعا قاتىستى تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە بارىنشا تولىق عۇرىپ پەن ءداستۇر شۇباشتاردا. كوز جەتكىزۋ ءۇشىن سۋرحۋري عۇرپىن الايىق. 
سۋرحۋري – كۇنگە قاتىستى مەرەكەنىڭ باسى (22 دەكابريا). سۋر حۋري (قاراعا قاراپ تۇكىرۋ) قايعىنى جوققا شىعارۋ دەگەندى بىلدىرەدى. باسقاشا جەرگىلىكتى جەردە «نارتۋكان» اتايدى. ءۇش كۇن بۇرىن قىزدار اۋىلدى ارالاپ شىعىپ، كەلىنى بار ءۇيدى اينالادى ەكەن. سوسىن بوزا مەن بوتقا پىسىرۋگە ۋىت پەن داقىل جينايدى. ءبارى جينالىپ وڭاشا ۇيدە پىسىرەدى. وسى ۇيدە كەشكىسىن جاستار وڭاشا مەرەكەلەيدى. بۇل قازاقتىڭ «باستاڭعى» وتىرماعىنا ۇقسايدى. كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ جاستاردىڭ نەگىزىنەن اكەلەرى جينالادى. ولاردى تورگە وتىرعىزىپ بوزا بەرىپ، ازىلدەپ كوڭىلدەرىن كوتەرەدى. شۇباشتارداعى بۇل مەيرامنىڭ ءمانى جىلدىڭ اياقتالۋى مەن جاڭا جىلدىڭ تۋى بولىپ تابىلادى.
سەت كۇنى – ەسكى مەن قاراڭعىنى قيراتۋدىڭ نەگىزى. جىلداعى ەڭ قىسقا كۇندىز. بۇل كۇن قارا كۇشتەردىڭ كۇشەيگەن ءساتى بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل كۇنى ءۇيدىڭ كيەلەرىنە قاتىستى دۇعا وقىلادى. قۇربان رەتىندە قاز سويىلادى ەكەن. ال قازاقتا سوعىم – ءىرى قارا سويىلادى.
كاشارني (كăشارني) - ءبىر اپتاعا سوزىلاتىن نارتۋعاننىڭ/سۋرحۋريدىڭ جالعاسى. بۇل اپتانىڭ باستى سۋسىنى ارنايى راسىممەن اشىتىلعان بوزا. بۇنى اشىتۋ كەزىندە ارنايى ساقتالاتىن عۇرىپ پەن دۇعا وقىلادى. كăشارني – 21-22 جەلتوقساننان كەيىن باستالادى. 
مارى ەلىنىڭ دە نارتۋعانعا تىكەلەي قاتىستى عۇرىپتارى جەتكىلىكتى. مارىلاردىڭ قىسقى كۇن-ءتۇن ارباسۋىنان كەيىن وينالاتىن «شورىكيول» (قويدىڭ اياعى) ويىندارى وسى كۇندەرى ءبىر اپتا بويى وينالادى ەكەن. بۇنداعى قوي كۇننىڭ جەردەگى ءبىر پروەكتسياسى رەتىندە بەينەلەنگەن. ال قازاقتىڭ قوشقار ءمۇيىز ويۋىنىڭ
تۇبىندە كۇننىڭ بىرجىلعى ءومىر جولى بەينەلەنسە كەرەك.ول سوندىقتان دا قادىرلى ءارى قاستەرلى تاڭبا بولىپ سىڭگەن. بۇل ويىن ءتىپتى شۇباش, تاتار، باشقۇرت پەن ۇدمۋرتتارعا دا ءتان.
سونداي-اق مارىلاردا «سوقىرتاعا» اتالاتىن ويىنى بار جانە ول قازاقتاعى «سوقىرتەكە» ويىنىنىڭ ءبىر پاراسى، نۇسقاسى. سوقىرتەكە - ءتۇننىڭ كەيپى بولىپ تابىلادى. قازاق 
فولكلورىنداعى ءايمۇيىزدى اق سەركە ءتۇننىڭ نىشانى، ايدىڭ ءرولىن ءمۇيىز اتقارادى. سوقىرتەكە ويىنى ءتۇندى ءاجۋالاۋ، كۇننىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ، قولداۋدىڭ شاراسى.
نارتۋعاننىڭ نىشاندارى
نارتۋعان مەرەكەسىنىڭ اتريبۋتتىق نىشاندارى مەيرامنىڭ ساناعا ءسىڭىسۋىن، قابىلدانۋىن تەزدەتەدى، ونىڭ قادىرىن ارتتىرادى.
ءمۇيىزدى قوشقار – نارتۋعاننىڭ باستى ايۋاندىق كەيپى، ءمۇيىزى كۇننىڭ بىرجىلعى ءجۇرىپ وتەر جولىنىڭ تراەكتورياسى.
قوراز – اۋا دۇلەيىنىڭ بەلگىسى، ۋاقىت 
جارشىسى.ول ءاربىر تاڭنىڭ اتۋىن حابارلاپ، تاۋلىكتىڭ جاڭارعانىن جاريالايدى. كۇننىڭ كومەكشىسى.
شىرشا - اۋا دۇلەيىنە توتەپ بەرىپ، ءتۇسىن بەرمەيتىن ماڭگى جاسىل اعاش، ۋاقىتتىڭ ماڭگىلىك 
نىشانى. تابيعاتتاعى جولتەرەكتىڭ، ياعني تىلەكتىڭ جولى. شىرشانى جولتەرەك تۇرىندە دە پايدالانۋعا بولادى.
باۋىرساق – كۇن-قۇدىرەتتىڭ ساۋلەسىندەي 
شاشىلاتىن ءدام. قىزۋلى كۇننىڭ بەينەسىن پاش ەتەدى، جاڭا تۋعان نارعا وت پەن قۋات بەرىپ قولدايدى.
نارتۋعاندىق دامدەر
سوعىم جارمەڭكەسى. قىسقى مەرەكە ۇلتتىق تاعامداردىڭ قاي-قايسىسىندا جايناتىپ كورسەتۋ مۇمكىندىگى مول كەزەڭ. اسىرەسە، ناردىڭ تۋار قارساڭىندا قازاقتىڭ «قىزىل» اتايتىن ەت تاعامدارىنا مولىنان ورىن بەرىلەدى. سوعىم سويىلىپ، جىلىكتەمە تاراتۋ، سىباعا ۇلەستىرۋ، سوعىم ساتۋ شارالارىنىڭ قىزاتىن ناۋقانى.
باۋىرساق. جاڭا تۋار كۇن-قۇدىرەتتىڭ شاشۋى، مەرەكەگە تارتۋى مەن ساۋلەسىنىڭ بەينەسى. نارتۋعان مەيرامىندا داستارقانعا مەيلىنشە شاشىراتا توگىلگەن باۋىرساق كۇننىڭ باۋىرلارى – ساۋلەسى ەسەبىندە تارتىمدى بولارى ءسوزسىز. ارنايى باۋىرساق كۇنىن دە بەلگىلەۋگە بولادى.
قۋىرداق. قۋىرداق كوبىنەسە سوعىم سويىلعاندا تارتىلادى. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەگەن ماتەل بار.
بوزا. بۇل سۋسىن اسىرەسە شۇباش حالقىندا وسى مەيرامنىڭ باستى ءىشىم سانالادى. بىراق كوشپەلى تۇركى حالىقتارىنا كەڭ تارالعان ءداستۇرلى اشىماق، ماساڭدىعى ءالجۋاز سۋسىن بولىپ ەسەپتەلەدى.
قاتىق – بۇل كوبىنەسە بۇگىندە شالاپ سەكىلدى سۋسىننىڭ اتاۋى رەتىندە قاتە اتالىپ 
جۇرگەن كەز كەلگەن سۇيىق تاعامعا قاتاتىن، قوساتىن سۇتتەن ازىرلەنەتىن قويۋ تاماق. بۇنى سورپا قۇرت دەپ تە اتايدى.قاتىق – قاتۋ، قوسۋ دەگەندى بىلدىرەدى.
ناۋان – تانىمدىق تاعام، بۇل - ىرىس پەن 
بەرەكەنى پاش ەتەتىن داستارحان ءسانى رەتىندە جاڭاشا ويلاستىرىلدى. «ناۋان» ءسوزى كوك پەن جەردى قوساتىنداي بيىك جانە تاڭعاجايىپ، وتە جاقسى، تاماشا، ادەمى دەگەن ماعىنانى بەرەدى، بىراق ناقتى نەنى بىلدىرەتىنى بەيمالىم، سوعان قاراعاندا ەجەلگى ميفتىك تانىمنىڭ جۇرناعى بولعانى.
ناۋان قازاق ۇعىمىنا نەگىزدەلگەن ءۇش تەكتى ءدامنىڭ جىيماسىنان تۇرادى: حالقىمىز «قىزىل» دەپ ەت تاعامىن، «اق» دەپ سۇتتەن 
پىسىرىلگەن استى، ال «كوك» دەپ كوكونىس پەن جەمىس-جيدەكتى اتاعان. سوعان وراي، ءۇش سورەنى ءۇش تەكتى دامگە تولتىرۋ ارقىلى ىرىستى پاش ەتۋ ماقسات بولدى. ناۋاننان كەلگەن قوناقتار ءدام تاتىپ كەتەدى دە، ول ۇزدىكسىز تاعاممەن تولتىرىلادى، ءسويتىپ، سارقىلماس بەرەكە كوزى ىسپەتتى الىپ قازىنا نىشانى بولىپ تابىلادى.
ناۋان تاعامى ەجەلگى تۇركىلىك ءۇش بەلدەۋلى عالامدىق قۇرىلىمدى ەلەستەتەدى: جوعارعى، ورتاڭعى جانە تومەنگى الەم.
