بۇگىن، 26 جەلتوقسان، قازاقتىڭ كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ تۋعانىنا - 130 جىل.
ول 1894 جىلى جەتىسۋ وبلىسى، ۆەرنىي ۋەزى، شىعىس تالعار بولىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. تۇرار رىسقۇلوۆ – ەل ءۇشىن ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرگەن، قيىن كەزەڭدە حالىقتى اشارشىلىقتان قۇتقارۋعا تالپىنعان تاريحي تۇلعا.
تۇراردىڭ اكەسى رىسقۇل جىلقىايدارۇلى پاتشا اكىمشىلىگىنىڭ ادىلەتسىزدىگىنە قارسى شىعىپ، بولىس سايماساي ۇشكەمپىروۆتى ولتىرگەنى ءۇشىن تۇرمەگە قامالعان. اكەسىمەن بىرگە تۇرمەدە بولعان تۇرار سول جەردە ورىس ءتىلىن مەڭگەرىپ، «تۇرمە بالاسى» اتانىپ كەتكەن. كەيىن اكەسىنىڭ وتىنىشىمەن ول ناعاشىلارىنىڭ قولىندا تاربيەلەنىپ، مەركىدەگى ورىس-تۇزەمدىك مەكتەپتە ءبىلىم الدى.
تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ وقۋ جولى قيىندىقتارعا تولى بولدى. پىشپەكتەگى اۋىل شارۋاشىلىعى مەكتەبىن ۇزدىك بىتىرگەنىمەن، ۇلتىنا بايلانىستى ساماراداعى ۋچيليششەگە قابىلدانبادى. تاشكەنت مۇعالىمدەر سەمينارياسىنا دا «بۇراتانا» دەگەن سىلتاۋمەن كىرە الماعان تۇرار وقۋ مينيسترىنە ارىز جازىپ ءجۇرىپ، ارەڭ وقۋعا تۇسكەن.
1918 جىلى رىسقۇلوۆ اۋليەاتا ۋەزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلانىپ، اشارشىلىقتان زارداپ شەككەن حالىققا كومەك ۇيىمداستىردى. ول جەرگىلىكتى بايلارعا سالىق تولەتىپ، جينالعان قاراجاتتى اش-جالاڭاش جاندارعا ۇلەستىردى. سونداي-اق، رىسقۇلوۆ تۇركىستان اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ حالىق كوميسسارى بولىپ، اشتىققا قارسى كۇرەستە ەرەكشە كوميسسيا قۇرىپ، ونىڭ جۇمىسىن باسقاردى.
1920 جىلى 21 قاڭتاردا رىسقۇلوۆ تۇركىستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى. ول اتقارۋ كوميتەتىن تۇركىستاننىڭ تاريحي-وبەكتيۆتى جاعدايى مەن ەرەكشەلىگىن باسشىلىققا الىپ جۇمىس ىستەيتىن ورگانعا اينالدىردى، جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ قۇقىعىن قورعايتىن ۇيىم دارەجەسىنە كوتەردى. اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى رەتىندە تۇركىستان رەسپۋبليكانىڭ كونستيتۋتسياسىنا ساي بەرىلگەن قۇقىقتارىن پايدالانا وتىرىپ ورىس شارۋالارىنىڭ قارۋسىزداندىرىلۋىنا، ولاردىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ جەرگىلىكتى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايلارىمەن تەڭەستىرىلۋىنە، ورىس شارۋالارى مەن كازاكتاردىڭ كوشپەلى حالىقتاردان تارتىپ العان جەرلەرىن يەلەرىنە كەرى قايتارۋلارىنا قول جەتكىزدى. ول تۇركىستان رەسپۋبليكانىڭ ساياسي-مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى جولىندا كۇرەس جۇرگىزدى. رەسپۋبليكانى تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىنە اينالدىرۋعا، رەسپۋبليكا ەگەمەندىگىنە، ياعني ساياسي، ەكونوميكالىق، ديپلوماتيالىق، اسكەري جانە مادەني ماسەلەلەر بويىنشا ناقتى بولۋى ءتيىس دەربەستىك قۇقىقتارىنا يە بولۋعا بار كۇش-جىگەرىن جۇمسادى.
1924 جىلى رىسقۇلوۆ موڭعولياعا جىبەرىلىپ، كونستيتۋتسيا جوباسىن ازىرلەۋگە قاتىسىپ، ەل استاناسىنىڭ اتاۋىن ۋلانباتور (قىزىل باتىر) دەپ قويۋدى ۇسىنعان. كەيىنىرەك ول تۇركسىب تەمىرجولىنىڭ قۇرىلىسىنا جەتەكشىلىك ەتىپ، ونى بەلگىلەنگەن مەرزىمنەن ەكى ەسە جىلدام اياقتاۋعا قول جەتكىزدى.
كەڭەستىك ۇجىمداستىرۋ ساياساتىنا قارسى شىققان تۇرار رىسقۇلوۆ ستالينگە اشارشىلىق ماسەلەسىن شەشۋ بويىنشا ۇسىنىستار جاسادى. الايدا، ونىڭ ارەكەتتەرى «پانتۇرىكشىلدىك» دەپ تانىلىپ، 1937 جىلى تۇتقىنعا الىنىپ، قايتىس بولدى.
1956 جىلى تۇرار رىسقۇلوۆ تولىق اقتالىپ، ونىڭ ەسىمى ەل ەسىندە ۇلى قايراتكەر رەتىندە ساقتالىپ كەلەدى. بۇگىندە ونىڭ ەسىمىمەن ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن كوشەلەرى، وقۋ ورىندارى مەن مەكەمەلەر اتالادى.
