شيكىزاتتان تەحنولوگياعا: قازاقستاننىڭ جاڭا ونەركاسىپتىك ساياساتىنىڭ باعدارى

XXI عاسىردىڭ جاھاندىق ەكونوميكاسى رەسۋرستارعا ەمەس، تەحنولوگيا مەن يننوۆاتسياعا سۇيەنەتىن جاڭا دامۋ كەزەڭىنە اياق باستى. قازاقستان ءۇشىن دە بۇل ءۇردىس وزەكتى: ەلدىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعى، ەڭ الدىمەن، شيكىزاتتىق ەمەس سەكتوردىڭ قانشالىقتى دامىعانىنا بايلانىستى. وسى تۇرعىدان العاندا، جاڭا ونەركاسىپتىك ساياسات – ەكونوميكالىق مودەلدى تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋدىڭ باستى قۇرالىنا اينالىپ وتىر. "ادىرنا" ءتىلشىسى اتالمىش تاقىرىپتى زەرتتەپ كوردى. 

جاڭا ونەركاسىپتىك ساياساتتىڭ ءمانى مەن باعىتتارى

قازاقستان ۇكىمەتى قابىلداعان 2023–2029 جىلدارعا ارنالعان جاڭا ونەركاسىپتىك ساياسات تۇجىرىمداماسى ەل ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋدى جانە وڭدەۋ سەكتورىن كۇشەيتۋدى ماقسات ەتەدى. ونىڭ نەگىزگى باعىتتارى مىنالار:

• شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى ۇلعايتۋ;

• وڭدەۋ ونەركاسىبىن تسيفرلاندىرۋ جانە اۆتوماتتاندىرۋ;

• يننوۆاتسيالىق وندىرىستەر مەن جوعارى قوسىلعان قۇندى ءونىم شىعارۋ;

• «جاسىل» تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جانە ەكولوگيالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ.

بۇل ساياسات بۇرىنعى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق باعدارلامالاردان وزگەشە: ول تەك ءوندىرىستى دامىتۋدى ەمەس، بۇكىل ەكونوميكالىق ەكوجۇيەنى قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى. ياعني ءوندىرىس، عىلىم، قارجى جانە كادرلىق ساياسات ءبىرتۇتاس تىزبەك رەتىندە قاراستىرىلادى.

وڭدەۋ ونەركاسىبى نەلىكتەن ەكونوميكانىڭ تىرەگى؟

قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ ءجىو قۇرىلىمىندا وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ۇلەسى شامامەن 13–14% شاماسىندا. بۇل كورسەتكىشتى كەمىندە 20%-عا دەيىن جەتكىزۋ — ۇكىمەتتىڭ الداعى جىلدارعا قويعان ناقتى ماقساتى.

ماشينا جاساۋ، حيميا، فارماتسەۆتيكا، مەتالل وڭدەۋ جانە تاماق ونەركاسىبى — وڭدەۋ سەكتورىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى بولىپ سانالادى.

مىسالى، سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە وتاندىق اۆتوكولىك قۇراستىرۋ، باتارەيا ءوندىرىسى، قۇرىلىس ماتەريالدارى ءوندىرىسى جانە اگرووڭدەۋ سالالارى ايتارلىقتاي قارقىن الدى.

ساراپشى پىكىرى: "جوعارى قوسىلعان قۇن سالىعىن اكەلەتىن باعىتتارعا دەن قويۋ كەرەك"

ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ونەركاسىپتىك ساياسات جونىندەگى ساراپشى ديلناز نۇرجان جاڭا ساياساتتىڭ تابىستى بولۋى ءۇشىن ەڭ باستى ءۇش فاكتوردى اتاپ ءوتتى:

«بىرىنشىدەن، ونەركاسىپتىك ساياسات ناقتى باسىمدىقتارعا سۇيەنۋى كەرەك. ءبىز بارلىق سالانى بىردەي قولداۋدان گورى، جوعارى قوسىلعان قۇن اكەلەتىن باعىتتارعا شوعىرلانۋىمىز قاجەت. ەكىنشىدەن، بيزنەستى قولداۋدىڭ جاڭا فورماتتارى — ۇزاقمەرزىمدى جەڭىلدەتىلگەن قارجىلاندىرۋ، سالىقتىق ىنتالاندىرۋ جانە ەكسپورتتىق كەپىل مەحانيزمدەرى جۇيەلى ىسكە اسىرىلۋى ءتيىس. ۇشىنشىدەن، كادرلىق ساياسات. ەگەر جاڭا تەحنولوگيالارمەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندار دايارلانباسا، ەشقانداي يندۋستريالىق سەرپىلىس بولمايدى.»

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان وڭدەۋ سەكتورىندا ادام كاپيتالىنا ينۆەستيتسيا سالۋدى باستى باسىمدىق رەتىندە قاراستىرۋى قاجەت.

يننوۆاتسيالار مەن تسيفرلىق ترانسفورماتسيا

جاڭا ونەركاسىپتىك ساياساتتىڭ وزەگى — يندۋستريا 4.0 تەحنولوگيالارى. بۇل باعىتتا ءوندىرىس پروتسەستەرىن اۆتوماتتاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكت پەن Big Data شەشىمدەرىن ەنگىزۋ، ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە ەكولوگيالىق جۇكتەمەنى ازايتۋ كوزدەلگەن.

ماسەلەن، استانا، قاراعاندى جانە ورال قالالارىندا تسيفرلىق ءوندىرىس حابتارى مەن تەحنوپاركتەر اشىلىپ، جەرگىلىكتى كاسىپورىندارعا يننوۆاتسيالىق شەشىمدەر ەنگىزۋگە كومەكتەسۋدە.

ەكسپورتتىق الەۋەت جانە حالىقارالىق كووپەراتسيا

شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى ارتتىرۋ — باستى ماقساتتاردىڭ ءبىرى. قازاقستان قازىردىڭ وزىندە مەتاللۋرگيا، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى جانە ماشينا جاساۋ سالالارىندا ورتالىق ازيا، رەسەي، قىتاي جانە تاياۋ شىعىس نارىقتارىنا بەلسەندى شىعۋدا. ديلناز نۇرجان بۇل باعىتتا ايماقتىق وندىرىستىك كووپەراتسيانىڭ ماڭىزىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى:

«بۇگىندە ەشبىر ەل ەكونوميكالىق ءوسىمدى تەك ءوز كۇشىمەن قامتاماسىز ەتە المايدى. قازاقستان ءۇشىن كورشى ەلدەرمەن تەحنولوگيالىق ارىپتەستىك پەن بىرلەسكەن وندىرىستەردى دامىتۋ — شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتىڭ باستى درايۆەرىنە اينالادى.»

بولاشاققا باعدار: تۇراقتى يندۋستريالاندىرۋ

قازاقستاننىڭ جاڭا ونەركاسىپتىك ساياساتى ۇزاقمەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا تۇراقتى يندۋستريالاندىرۋعا، ياعني ەكونوميكالىق ءوسىم مەن ەكولوگيالىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ تەپە-تەڭدىگىنە نەگىزدەلەدى.
بۇل رەتتە «جاسىل ەكونوميكا»، ەنەرگيا ءتيىمدى ءوندىرىس جانە كومىرتەك بەيتاراپتىعىنا كوشۋ ساياساتى ەرەكشە ءرول اتقارادى.