اۋدارماشى رەتىندە مەن ءۇشىن ەڭ كۇردەلى ءارى ەڭ قىزىقتى سالا – ادەبي اۋدارما.
سەبەبى مۇندا ءبىز جاي عانا سوزدەردى ءبىر تىلدەن ەكىنشى تىلگە كوشىرۋمەن شەكتەلمەيمىز. ادەبيەت – اۆتوردىڭ جان دۇنيەسى، ءستيلى، ومىرگە كوزقاراسى. ال وسىنىڭ ءبارىن باسقا ءتىلدىڭ زاڭدىلىقتارىنا باعىندىرىپ، بىراق سونىمەن بىرگە تۇپنۇسقانىڭ رۋحىن جوعالتپاي جەتكىزۋ – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. تۇپنۇسقا مەن بالامانىڭ اراسىنداعى الشاقتىق ءاردايىم سەزىلەدى. ءبىر تىلدەگى ءسوزدىڭ ارتىندا عاسىرلار بويى قالىپتاسقان مادەنيەت، سالت-ءداستۇر، ۇلتتىق يۋمور، ءتىپتى مىنەز-قۇلىق جاتىر. سول ۇعىمدى ەكىنشى تىلگە دالمە-ءدال جەتكىزۋ كەيدە مۇمكىن بولمايدى.
مىسالى:
“He has a green thumb.”
تىكەلەي اۋدارما: «ونىڭ باس بارماعى جاسىل» – قازاق وقىرمانىنا تۇسىنىكسىز.
بالاماسى: «ول باۋ-باقشاعا شەبەر».
“It’s raining cats and dogs.”
تىكەلەي اۋدارما: «مىسىقتار مەن يتتەر جاۋىپ تۇر» – ماعىناسى جوق.
بالاماسى: «نوسەرلەتىپ جاۋىپ تۇر».
وسىنداي ساتتەردە اۋدارماشىنىڭ الدىندا ۇلكەن تاڭداۋ تۇرادى: تۇپنۇسقاعا بارىنشا ادال بولۋ ما، الدە وقىرمانعا اسەر ەتۋ ءۇشىن ەركىندىككە بارۋ ما.
ادەبي اۋدارمادا ءستيلدىڭ ورنى بولەك. جازۋشىنىڭ سويلەم قۇراۋى، ءسوز ىرعاقتارى، قايتالاۋلارى، ءتىپتى تىنىس بەلگىلەرىنىڭ ءوزى ونىڭ ءستيلىن كورسەتەدى. وسىنىڭ ءبارىن ەكىنشى تىلدە ساقتاپ شىعۋ – اۋدارماشىنىڭ شەبەرلىگىن سىنايتىن ءسات.
مىسال:
“She whispered like the wind through the autumn leaves.”
تۋرا اۋدارما: «ول كۇزگى جاپىراق اراسىمەن سوققان جەلدەي سىبىرلادى».
اسەرلى بالاماسى: «ول سىبىر ەتكەندە، كۇزگى جاپىراق اراسىمەن جەل ەسىپ وتكەندەي بولدى». بۇل جەردە سوزبە-ءسوز اۋدارما دا، كوركەم بالاما دا مۇمكىن. بىراق قايسىسىن تاڭداساڭ دا، اۆتوردىڭ ستيلدىك اسەرىن جوعالتپاي جەتكىزۋ ماڭىزدى.
ادەبي اۋدارما – شىعارماشىلىق پروتسەسس. ءبىز ءماتىندى قايتا جازامىز، بىراق ءوزىمىزدىڭ اۆتورىمىزعا اينالمايمىز. ءبىز – ەكىنشى قاتارداعى اۆتورمىز. جازۋشىنىڭ ويىن، سەزىمىن، بەينەسىن ءوزىمىزدىڭ ءتىلىمىز ارقىلى قايتا تىرىلتەمىز. مىسالى، قازاق ادەبيەتىنەن اعىلشىنعا اۋدارۋدا دا وسى ماسەلە كەزدەسەدى:
«قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىپ-تىنىش» – ەگەر ونى “As silent as a struck calf” دەپ اۋدارساق، اعىلشىن وقىرمانى تۇسىنبەيدى. سوندىقتان بالاماسى: “Silent as the grave” ء(ولى تىنىشتىقتاي) دەپ بەرىلەدى.
ادەبي اۋدارمانى جاساعاندا ءوزىمدى ءاردايىم ەكى الەمنىڭ اراسىندا جۇرگەندەي سەزىنەمىن. ءبىر جاعى – تۇپنۇسقا اۆتورى، ەكىنشى جاعى – جاڭا ءتىلدىڭ وقىرمانى. مەنىڭ مىندەتىم – وسى ەكى جاقتى دا الداماۋ. اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەنىن جوعالتپاي، بىراق وقىرمانعا دا تۇسىنىكتى، اسەرلى ەتىپ جەتكىزۋ. سوندىقتان ادەبي اۋدارما – قاراپايىم تىلدىك جۇمىس ەمەس، مادەنيەتتەردى توعىستىراتىن كوپىر. ءار اۋدارىلعان كىتاپ – حالىقتاردىڭ ءبىر-ءبىرىن جاقىنىراق تانۋىنا جاسالعان قادام. ال تۇپنۇسقا مەن بالامانىڭ اراسىنداعى نازىك تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋ – ناعىز اۋدارماشىنىڭ قولىنان عانا كەلەدى.
اكەجان ورىنباي
تۇران ۋنيۆەرسيتەتى
