ەلىمىزدە ينفلياتسيا ءالى دە جوعارى بولىپ تۇر – جىلدىق ءمانى 12%-دان استام. ونىڭ دەڭگەيىنە ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلار اسەر ەتۋدە.
بىراق ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك جۇزەگە اسىراتىن شارالار جۇيەسى «رەاكتيۆتى ەمەس» سيپاتتا، نەگىزىنەن تۇراقتىلىققا باعىتتالعان. بۇل ءتاسىل كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى، بىراق ينفلياتسيالىق پروتسەستەرگە اسەر ەتۋدىڭ نارىقتىق ەمەس قۇرالدارى «سول ساتتە عانا» وتە قىسقا مەرزىمدى ناتيجەلەر بەرگەنىمەن، الايدا كەيىن بۇدان دا جوعارى ءارى ىرىققا باعىنبايتىن وسىممەن كەرى اسەرىن تيگىزەتىنىن ۇكىمەت انىق تۇسىنەدى. سوندىقتان ينفلياتسياعا قارسى ءتيىمدى ساياساتتى قالىپتاستىراتىن ستراتەگيالىق ءتاسىل جۇزەگە اسىرىلۋدا.
2023 جىلى قازاقستان تەڭگەنىڭ قۇبىلمالى باعامىمەن ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋ رەجيمىنە رەسمي تۇردە كوشتى. مۇنداعى ماقسات ورتامەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ينفلياتسيانى 5%-عا جاقىن ۇستاۋ ەدى. بۇل ءۇردىستى ساقتاۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانك نەگىزگى پايىزدىق مولشەرلەمەلەردى كوتەرىپ، نەسيەلەۋدى، اسىرەسە تۇتىنۋشىلىق نەسيەنى بەرۋدى «سايابىرسىتۋ» قۇرالىن قولداندى. ۇكىمەت تە ءوز تاراپىنان تاريفتىك ەمەس رەتتەۋ شارالارىن كۇشەيتتى. اۋىل شارۋاشىلىعى شيكىزاتىنىڭ ەكسپورتىن شەكتەپ، ءونىم كەلىسىمشارتىن تۇراقتاندىرۋ قورلارىنا بەردى، ءونىم مەن شيكىزاتتى ءبولۋدى قاتاڭ قاداعالاۋعا الدى. بۇل ازىق-تۇلىك نارىعىنداعى «قۇلدىراۋدى» ازايتۋعا جانە تاپشىلىقتىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
جەكە تۇلعالار مەن بيزنەستىڭ مەزگىل-مەزگىل ينفلياتسياعا قاتىستى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرۋى دە نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ قالىپ وتىر. بەلگىلى ءبىر جاعدايلاردا ول ينفلياتسيانىڭ وسۋىندە وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى، ويتكەنى وسىنداي كەزدەردە باعا كۇرت وسە باستايدى. سوعان سايكەس جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ ءبىرى – سالىق رەفورماسى، مۇندا بيزنەس جاڭا جىلدان باستاپ جاڭا سالىق جاعدايلارىنا بەيىمدەلە باستادى. ساراپشىلار وسى بەيىمدەلۋدىڭ ارقاسىندا ولار باعا ساياساتىنىڭ نەگىزگى تۇستارىن بيىلدىڭ وزىندە-اق قايتا قاراپ بولعانىن، تيىسىنشە، 2026 جىلى كۇرت قىمباتتاۋ بولماۋى كەرەك ەكەنىن باسا ايتۋدا.
باعا ءوسىپ كەتەدى دەگەن «پسيحولوگيالىق قورقىنىشتى» باسۋ ءۇشىن ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك ماكروەكونوميكالىق دامۋ تۋرالى جۇرگىزگەن ساۋالناما ناتيجەلەرى مەن ستسەناريلەرىن جاريالاپ جاتىر. ودان بولەك پرەمەر-ءمينيستردىڭ تاپسىرماسى بويىنشا مينيسترلىكتەر مەن وبلىس اكىمدىكتەرى ينفلياتسيانى تەجەۋ بويىنشا ۇيلەستىرىلگەن جۇمىستار جۇرگىزۋدە. ولار ءتىپتى باعا مەن لوگيستيكانى قاداعالاۋعا دا قاتىسۋدا.
بۇل تۇستا ءبىر نارسەنى دۇرىس ءتۇسىنۋ قاجەت. تارگەتتەۋ رەجيمى مەن قاتاڭ اقشا-نەسيە ساياساتى بولماعاندا، تەڭگە باعامى اناعۇرلىم قاتتى تومەندەپ كەتۋى مۇمكىن ەدى، بۇل يمپورتپەن كەلەتىن ينفلياتسيانىڭ ۇيىعىنا ودان سايىن باتىرا تۇسەدى. تاعى ءبىر تۇسى، تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە تاريفتەردىڭ ءوسۋىن باقىلاۋسىز قالدىرۋ كوممۋنالدىق قىزمەت باعاسىنىڭ كۇرت وسۋىنە اكەلىپ، ونى جىلدىق ينفلياتسيانى ۋشىقتىرا تۇسەتىن باستى قوزعاۋشى كۇشكە اينالدىرار ەدى، بۇل اسىرەسە تۇرمىسى تومەن وتباسىلار ءۇشىن وتە اۋىر تيمەك. ال استىقتى كەلىسىمشارتتارمەن «قۇرساپ»، تۇراقتاندىرۋ قورلارىن ءبىرىنشى كەزەكتە تولتىرىپ الماساق، ازىق-تۇلىك ينفلياتسياسى ىرىقتان شىعىپ كەتۋى بەك مۇمكىن. بۇل اسىرەسە تاسىمالداۋ شىعىندارى مەن لوگيستيكاسى جوعارى ايماقتاردا قاتتى تەرىس اسەر ەتپەك. شىن مانىندە، ۆەدومستۆولار اراسىنداعى وسىنداي ۇيلەستىرىلگەن ارەكەتتەردىڭ بارلىعى بولماعان جاعدايدا، ينفلياتسيالىق الاڭداۋشىلىق ءۇردىسى ءتىپتى باعاسى تۇراقتى تاۋارلاردىڭ دا باعاسىن «قۇلدىراتىپ» كەتۋى مۇمكىن ەدى. بۇل باعا تۇراقسىزدىعىنا تويتارىس بەرە الدىق دەگەندى بىلدىرمەيدى، دەسە دە ونى «باياۋلاتا» العانىمىز ايقىن.
وكىنىشكە قاراي، مەملەكەتتىك ورگاندار نارىقتىق پروتسەستەرگە ارالاسۋعا ءماجبۇر بولاتىن «قولمەن رەتتەۋ» رەجيمىنسىز جۇمىس ىستەۋ ازىرگە مۇمكىن بولماي تۇر. دەگەنمەن، بۇل جەردە ءبىز باعا ءتۇزۋدى تولىق باقىلاۋعا الۋ تۋرالى ەمەس، نارىقتىڭ جەكەلەگەن سۋبەكتىلەرى جول بەرگەن «بەلدەن باسۋشىلىقتار» تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. ماسەلەن، ماركەتپلەيستەر تۇتىنۋ نارىعىنداعى پروينفلياتسيالىق فاكتورلاردىڭ ءبىرى سانالادى، سولاردىڭ كەيبىرىندە بەلگىلەنگەن شەكتەن دە تىس ۇستەمە اقىلار انىقتالدى. ارينە، باقىلاۋشى مەملەكەتتىك ورگاندار مۇنداي الىپساتارلىق تەندەنتسيالاردىڭ جولىن كەسەدى.
نەگىزىندە تارگەت – ۇزاقمەرزىمدى اسەر مەن تۇراقتىلىققا اپاراتىن جول. مۇنداي ساياساتتىڭ نەگىزگى ءمانى – ينفلياتسيانى شوك ەسەبىنەن بىردەن تومەندەتۋ ەمەس، ونى الداعى جىلدارعا تۇراقتاندىرۋدىڭ نەگىزىن قالاۋ. ال 5-6% بەلگىلەنگەن «سوڭعى نۇكتە» – بۇل بيزنەس، ينۆەستورلار مەن ازاماتتار ءۇشىن باعدارلاردى قالىپتاستىراتىن ماقسات.
بولجامداردىڭ، شەشىمدەر قابىلداۋداعى باعدارلاردىڭ اشىقتىعى مەن مەملەكەت ساياساتىنىڭ بولجامدىلىعى – ينفلياتسياعا قارسى ساياساتتىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى. بيزنەس ءۇشىن بولجامدى پايىزدىق مولشەرلەمە ساياساتىنا، ناقتى تاريفتىك ەرەجەلەر، اسىرەسە يمپورتتى الماستىرۋ تۇرعىسىنان ءوندىرىستى قولداۋ باعدارلامالارىنا جانە باسەكەلەستىك ارتىقشىلىق رەتىندە تومەن «باعا تۇراقسىزدىعىنا» نازار اۋدارۋ ماڭىزدى.
بۇگىنگى تاڭدا قابىلدانعان شارالار قازاقستانعا «ينفلياتسيالىق تسيكلدەن» تومەن باعا تۇراقسىزدىعىنان ورنىقتى وسۋگە كوشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن نەگىز بولا الادى. بازالىق مولشەرلەمە مەن پايىزدىق مولشەرلەمە ساياساتى اسىرەسە ازىق-تۇلىك ەمەس سەگمەنتتەردەگى ارتىق سۇرانىس پەن نەسيەلىك ءدۇمپۋدى سايابىرسىتۋعا كومەكتەسەدى.
تاريفتەردىڭ تۇراقتىلىعى جانە ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالار – ء«تاريفتى ينۆەستيتسياعا ايىرباستاۋ» مودەلى بويىنشا تكش سەكتورىن جاڭعىرتۋ بولاشاقتا تاريفتەردىڭ ءوسۋى قالىپتى ءارى تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن تۇراقتى نەگىز قالىپتاستىرادى. تەڭگەرىمدى ىشكى ءوندىرىس جانە يمپورتتى الماستىرۋ – قايتا وڭدەۋدى قولداۋ، شاعىن جانە ورتا وندىرىستەردى دامىتۋ، «ينۆەستيتسياعا تاپسىرىس» – مۇنىڭ بارلىعى سىرتقى فاكتورلاردىڭ اسەرىن بارىنشا ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ينفلياتسيالىق بولجامدى تومەندەتۋ – باقىلاۋ جۇيەسىنىڭ ءاربىر تەتىگى (اقپاراتتى باسقارۋ، باعا كەپىلدىكتەرى، مونيتورينگ) باعانىڭ قولدان ۇستەمەلەنۋىنە جول بەرمەۋگە كومەكتەسەدى. بۇل شارالار بىرگە ارەكەت ەتكەندە، مۋلتيپليكاتيۆتى اسەر بەرەدى، الايدا بىردەن ەمەس: باعا باياۋ، بىراق تۇراقتى تۇردە تومەندەيدى، ال ەكونوميكا جاڭا باعا رەجيمىنە بەيىمدەلەدى.
