بايان اسقارقىزى: «جۋرناليست بولۋ ءۇشىن ديپلومنىڭ بولۋى مىندەتتى»

2858
Adyrna.kz Telegram

وتكەن عاسىردىڭ باسىندا گازەت جانە راديو ارقىلى كوپشىلىك قاۋىم وزىنە قاجەتتى اقپارات الىپ وتىرسا، كەيىن كەلە تەلەديداردان الاتىن بولدى. ال قازىرگى تەحنولوگيا شارىقتاپ دامىعان داۋىردە ءتۇرلى عالامتور جۇيەلەرىنە كىرىپ، قولداعى تەلەفون ارقىلى قالاعان اقپاراتقا قول جەتكىزە بەرەدى.

       ءيا، ءجۋرناليستىڭ نەگىزگى مىندەتى – قالىڭ بۇقاراعا اقپاراتتى شىنايى ءارى جىلدام جەتكىزۋ.

"جالپى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ دەڭگەيى تومەن دەپ ايتۋعا بولمايدى. كەرىسىنشە، قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ دەڭگەيى جوعارى ەكەنى كۇمانسىز. قاڭتار وقيعالارى كەزىندە اقپاراتتىق ۆاكۋم بولدى. ونى كاسىبي تۇرعىدا دايىندالعان لاڭكەستەر، قىلمىسكەرلەر ءوز مۇددەسىنە پايدالاندى. ينتەرنەتتى بۇعاتتاۋعا ءماجبۇر بولدىق. بۇل – الەمدىك پراكتيكا. بىراق باسقا دا اقپارات قۇرالدارىمىز بار عوي. سودىرلار كەيبىر تەلەراديو ارنالاردىڭ عيماراتىن ورتەپ، قيراتتى. ودان باسقا اقپارات قۇرالدارى ۇزدىكسىز حابار تاراتتى. ەشقانداي شەكتەۋ بولعان جوق", – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

     سونىمەن بىرگە باسپاسوزدەگى ءسوز بوستاندىعىنا قاتىستى دا پىكىر ءبىلدىردى.

"بىزدە زاڭ بويىنشا تسەنزۋرا جوق. اقپارات ەركىندىگىن بارىنشا قامتاماسىز ەتىپ جاتىرمىز. بىراق ەركىندىك دەگەن ويىڭا نە كەلسە، سونى ايتۋ ەمەس. كەز كەلگەن دەموكراتيالىق ەلدەردە جالعان اقپارات تاراتقان ادام جاۋاپقا تارتىلادى. مەن ءاربىر جۋرناليست، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتشىل ازامات بولۋى كەرەك دەپ سانايمىن. وسى ورايدا ن.نەكراسوۆتىڭ: "اقىن بولۋ شارت ەمەس، ازامات بولۋ – مىندەتىڭ" دەگەن قاناتتى ءسوزى بار. سوندىقتان ارقايسىمىز ەلىمىزدىڭ پاتريوتى بولۋعا ءتيىسپىز",–  دەدى پرەزيدەنت.

الەۋمەتتىك جەلىلەر دامىعان سايىن، بلوگەرلەرگە دەگەن سۇرانىستار دا ارتۋدا. وسى ورايدا سۇراق تۋىندايدى «جۋرناليست بولۋ ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءتورت جىل ءبىلىم الۋ كەرەك پە؟» الدە ءارتۇرلى كۋرستاردى وقىپ، جۇمىس ىستەي بەرۋگە بولا ما؟  وسى تاقىرىپتا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، PhD دوكتور بايان اسقارقىزى مۇساەۆانى سۇحباتقا تارتتىق.

- بۇگىنگى جۋرناليستيكانىڭ دەڭگەيى قانداي؟
- جۋرناليستيكانىڭ دەڭگەيى وتپەلى كەزەڭدە تۇرعان سياقتى. جۋرناليستيكانىڭ ورنىن انشىلەر، اكتەرلەر، بلوگەرلەر، تانىمال تۇلعالار باسۋدا. وكىنىشكە قاراي, بارلىق ادامدار پارقىنا جەتپەي جاتىپ، جۋرناليست بولۋ وڭاي ەكەن دەپ ۇمتىلىپ جاتىر. مەنىڭ ويىمشا، بۇل كەزەڭ وتەدى دە كەتەدى. جۋرناليست بولۋ وڭاي ەمەس. ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. بۇل ۋاقىتشا دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، سويلەۋ مانەرىنەن، جازعان ماتىنىنە قاراپ، ويلاۋ، سۇراق قويۋ شەبەرلىگىنە قاراپ مىقتى ءجۋرناليستى بىردەن بايقاۋعا بولادى.

مىسالى، ءبىرىنشى كۋرستان باستاپ الدىمىزعا كەلگەن ستۋدەنتتەردىڭ ىشىندەگى ۇزدىكتەرى بىردەن كوزگە ءتۇسىپ قالادى. كەيىننەن قاراپ وتىرساڭىز، سول قىزدار مەن جىگىتتەر ستۋدەنت كەزدەن-اق جۇمىسقا ورنالاسىپ، الدىڭعى قاتارلى تەلەارنالار مەن باسىلىمداردا جۇرەدى. جىل سايىن قانشاما ستۋدەنت ديپلوم الۋدا، بىراق، ولاردىڭ بارلىعى بىردەن جۇمىسقا ورنالاسىپ كەتە المايدى.

- جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسۋشىلەر سانى جىل سايىن ارتۋدا ما؟

- جالپى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى قازاقستان بويىنشا الدىڭعى قاتارلى جۋرناليستەردى وقىتىپ شىعاراتىن فاكۋلتەت دەپ ماقتانىشپەن ايتا الامىن. جۋرناليست بولۋعا قۇشتار ستۋدەنتتەردىڭ قاتارى ارتپاسا، كەمىپ جاتقان جوق. بىراق، 3-4 جىل بۇرىن ءسال تومەندەگەنى بايقالدى. بىلتىردان باستاپ باكالاۆر، ماگيسترانتۋرا، اسىرەسە، دوكتارانتۋرا باعىتى اشىلعاننان كەيىن, ءبىر جاعى مەملەكەتتىك گرانتتار كوبىرەك ءبولىنءىپ جاتقاننان كەيىن تۇسۋشىلەردىڭ دە سانى جىلداعىدان كوبىرەك بولدى. بۇل دەگەنىمىز - بءىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ ساپامىزدىڭ جوعارى ەكەندىگىن كورسەتەدى.
- "جۋرناليست بولۋ ءۇشىن ديپلومنىڭ كەرەگى جوق" دەگەن ويلار ءجيى ايتىلۋدا. ءارتۇرلى كۋرستار كوبەيۋدە.  وعان نە دەيسىز؟

- بۇل مۇلدەم قاتە پىكىر. جۋرناليست بولۋ ءۇشىن سۇراق قويا ءبىلۋ كەرەك، جۋرناليستيكانىڭ زاڭىن ءبىلۋ كەرەك، ءجۋرناليستىڭ ەتيكاسىن ءبىلۋ كەرەك. جۋرناليستيكانىڭ تەورياسىن وقىماي، نەبىر مىقتى جۋرناليستەردى تاربيەلەپ وتىرعان جۋرفاكتىڭ ۇستازدارىنىڭ ءبىلىمىن، ءتالىم-تاربيەسىن الماي، ديپلومدى قولعا ۇستاماي جۋرناليست بولۋ -قاراڭعىلىق دەپ سانايمىن.

جۋرناليستيكاعا قاتىستى ءاءرتۇرلى كۋرستار اشىلىپ جاتىرەكەن. كۋرستار قىسقا-قىسقا سالانى ۇيرەتسە، مىسالى،جۋرناليستيكانىڭ ەتيكاسى، سويلەۋ مانەرى، وراتورلىق ونەر سياقتى  باعىتتارىن ۇيرەتسە قارسىلىعىم جوق. ال، جالپى جۋرناليستيكانى ون كۇندە نەمەسە ءبىر، ەكى ايدا وقىتىپ تاستايمىن دەگەن جاڭساق پىكىر. مۇمكىن ەمەس دەسەم دە بولادى. ونداي كۋرستار مەن مارافوندار تەز اقشا تابۋ ماقساتىندا جاسالىنادى دەپ ويلايمىن. ءتورت جىل بويى فاكۋلتەتتە وقىتىلاتىن قانشاما پاندەردى، تەوريا مەن پراكتيكانى ەشقانداي كۋرس الماستىرا المايدى.


- بلوگەرلىكتىڭ دامۋى جۋرناليستيكانىڭ بەدەلىنە قالاي اسەر ەتۋدە؟
- كوپتەگەن بلوگەرلەر ءوز بەتىنشە باعدارلامالار اشىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردە تاقىرىپ قويىپ، تاقىرىپقا كەلسىن, كەلمەسىن كەيىپكەرلەردى شاقىرىپ, سۇحبات الىپوتىرادى. سۇراقتىڭ باسى مەن اياعى جوق، جۋرناليستيكالىق ەتيكاعا ساي ما، جۋرناليستيكالىق زاڭ شەڭبەرىندە مە، ول تۋرالى ويلاماي، جۇرگىزۋشى بولعانىنا ءماز بولادى. شوۋ-بيزنەس تاقىرىپتارىن ايعايلاتىپ قويىپ، رەيتينگ قۋاتىن سارى باسىلىمدار دا بار. ونداي شوۋلار مەن باسىلىمداردىڭ عۇمىرى قىسقا. كورەرمەندەردىڭ تالعامى جوعارى قازىر. اقپاراتتى سارالاپ قاراپ وتىرادى. دۇرىس ەمەس تاقىرىپتارعا بىردەن ءوز ويىن ايتىپ، قارسىلىق تانىتادى.

كوبىسى جۋرناليستيكا مەن بلوگەرلىكتى شاتاستىرىپ جاتادى. باق تۋرالى زاڭ بار، وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر، سوندا كوپتەگەن زاڭنامالار بار. ولاردى قولدانباسا، ءتىل مادەنيەتى بولماسا، سۇراق قويۋ ءۇءردىءسىن بىلمەسە كوپ سىنعا ۇشىراۋى مۇمكىن. كەزىندە وتاندىق شوۋ-بيزنەستەگى تانىمال ءانشى قىسقى وليمپيادانى تىكەلەي ەفيردە جۇرگىزەمىن دەپ الەم دەڭگەيىندە ۇياتقا قالعانى بار. سونداي قاتەلىكتەر قايتالانباسا ەكەن دەيمىن.

- جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە ءبىلىم بەرۋدە قانداي جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالاناسىزدار?
- زامان وزگەرگەن سايىن ءبىلىم بەرۋ باعىتىمىز دا وزگەرۋدە. زامانعا ساي وقۋ ءۇردىسىمىز، باعىتىمىز دا ءوزگەرىپ وتىرادى. جاڭا ساباقتار قوسىلۋدا. تسيفرلىق جۋرناليستيكا، جاڭا مەديا، اقپاراتتىق مادەنيەت، مەديا ساۋاتتىلىق, قوعاممەن بايلانىس، smm ت.ب. سياقتى جاڭا باعىتتار بويىنشا ستۋدەنتتەردى وقىتۋدامىز. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن ءبىلىم الماسۋدا، بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋدا، ستۋدەنتتەر دە «اكادەميالىق ۇتقىرلىق» بويىنشا شەتەلدە وقۋدا. شەتەلدەن قانشاما پروفەسسورلار كەلىپ، جاڭا تەحنولوگيالارمەن ءدارىس وقۋدا.  ونلاين فورماتتا دا ونلاين ترەنينگتەر وتۋدە. تسيفرلىق باعىتتا وتە كوپ ءبىلىم بەرىلۋدە دەپ نىق ايتا الامىن.
- قازاقستاندا تاۋەلسىز جۋرناليستيكا بار ما؟ كوپشىلىك تەندەرمەن، مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەنجۇمىس ىستەيتىن تىلشىلەر، ارنالار شىندىقتى ايتپايدى دەگەن پىكىردە.
- بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ مەن ءۇشىن قيىن.  مەن بار دەسەم دە، جوق دەسەم دە اركىم ءارتۇرلى قابىلداۋى مۇمكىن. دەربەس جۋرناليستيكا، تاۋەلسىز جۋرناليستيكا بار دەپ اۋىزدى تولتىرىپ ايتا المايمىن، وكىنىشكە قاراي. سەبەبى، تاپسىرىسپەن جۇمىس جاسايتىن جۋرناليستەر دە، بلوگەرلەر دە بار. اسىرەسە، كوممەرتسيالىق باق پەن عالامتوردا. كىم قوماقتى قارجى بەرەدى، سول ادامنىڭ سويىلىن سوعادى. بۇل بءىزدىڭ ەلدە عانا ەمەس، باسقا ەلدەردە دە بار نارسە.

    قازىرگى تاڭدا باق تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزىلسە دەگەن پىكىرلەر ايتىلۋدا, ءتورتىنشى بيلىككە مەيلىنشە ەركىندىك، تاۋەلسىزدىك بەرسە ءبىزدىڭ جۋرناليستيكامىز دا سول باعىت بويىنشا داميتىن ەدى.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

تورعىن تولەگەنقىزى

پىكىرلەر