رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىسقا ساياساتكەر دوس كوشىم ءوزىنىڭ ساياسي باعاسىن بەردى. ونىڭ ويىن "ادىرنا" ءتىلشىسى سۇراپ ءبىلدى.
- دوس قالماحانۇلى، رەسەي-ۋكراينا قاقتىعىسى جونىندە نە ايتاسىز؟
- رەسەي ءوزى وسىدان 7-8 جىل بۇرىن-اق «ۇلىعان قاسقىر» كەيپىندە كەلە جاتىر. ۇلىعان قاسقىر بىلگەنىن ىستەيدى عوي. رەسەيدىڭ پۋتين كەلگەلى بەرى جۇرگىزىپ وتىرعان يمپەريالىق ساياساتى - وسى. ولار كەڭەس ۇكىمەتىن رەسەي ۇكىمەتى دەپ ويلايدى. پۋتين ءوز سوزىندە6 كسرو-نىڭ تاراۋى ءححى عاسىردىڭ ەڭ ۇلكەن كاتاستروفاسى دەپ ايتقان بولاتىن. سوندىقتان ولاردىڭ كوزدەپ وتىرعانى تاراعان كەڭەس ۇكىمەتىن قايتادان جيناۋ. ەندى ولار سوعىسپەن دە، قانمەن دە، زورلىقپەن دە جيناۋعا كىرىستى. ساياسي ويىندار، ساياسي اڭگىمەلەردى بىلاي قويا تۇرعاندا، ماسەلە الىمجەتتىكتە بولىپ تۇر. قولدارىنان كەلەتىن الىمجەتتىكتى جاساپ، باسقا ءبىر تاۋەلسىز ەلدىڭ جيەگىن، تەرريتورياسىن تارتىپ الۋعا تولىقتاي كىرىستى. بۇل بۇرىننان كەلە جاتقان ماسەلە. 1991 جىلى مولدوۆانى، ودان سوڭ 2008-جىلى گرۋزيانىڭ ابحازياسى مەن وسەتياسىن الىپ قويۋ قاۋپى تۋدى، ارتىنشا قىرىمدى باسىپ الماق بولدى. ال ەندى دونباسس پەن لۋگانسكتى كەرەك دەپ وتىر. رەسەي ەرتەڭ بىزگە دە سوعىس اشۋى مۇمكىن. باسقاعا دا باس سالۋى عاجاپ ەمەس. بۇل رەسەيدىڭ اشىقتان-اشىق جاساپ وتىرعان اگرەسسياسى.
بۇل جاعدايعا بۇكىل الەم ءوزىنىڭ باعاسىن بەرىپ جاتىر، بىراق وكىنىشكە قاراي قازاقستان ءالى دە ەكى ۇشتى باعامەن شەكتەلىپ وتىرعان سەكىلدى. بۇل جەردە بۇكىل الەم ءبىر باعىتتا بولماسا، سالعىرتتىق تانىتاتىن بولسا الەمدىك سوعىسقا ۇلاسۋى مۇمكىن. مەنىڭشە، بۇۇ-نىڭ ساياساتىن دا جاڭارتۋ كەرەك سياقتى. سەبەبى، اگرەسسور ءوزىنىڭ ءاربىر جاساعان ىسىنە حالىقارالىق ۇيىمداردان باسقا ەلدەردەن ناقتى باعا الماسا ونى توقتاتۋ قيىن. سول «ۇلىعان قاسقىردىڭ» موينى ءۇزىلىپ كەتەدى نەمەسە باسقالاردىڭ ءبارىن قىرىپ كەتەدى.
- ءسىزدىڭ ساياسي بولجامىڭىز قانداي؟ الەمدى نە كۇتىپ تۇر؟
- قاناتىن كەڭ جايعان، پوزيتسيوندى ۇلكەن سوعىس بولادى دەپ ويلامايمىن. قازىرگى كەزدەگى سوعىستاردىڭ ءبارى باياعى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس سەكىلدى ەمەس. بۇل جەردە بەلگىلى ءبىر قارۋلى قاقتىعىستاردىڭ بولۋى مۇمكىن. ودان كەيىن بارىپ ساۋدا بولادى. ول ساۋدادا ەكى جاق مەنىڭشە تەڭ ءتۇسىپ تۇر. رەسەيدى ەشكىم تىڭداپ جاتقان جوق، بىراق رەسەيگە ەش جەردەن قارۋلى قارسىلىق جاسالماعاننان كەيىن ول ءوزىنىڭ پوزيتسياسىندا قالادى. سانكتسيا سالىنادى، الەمدىك بەلگىلى ءبىر شەتتەتۋ ورىن الادى. بىراق رەسەي بۇلارعا قارامايدى. بۇلار دا ءومىر بويى سوعىس پەن اشارشىلىقتى كورگەن ەل عوي. كەشە عانا وسى تاقىرىپقا قاتىستى سەرگەي دۋۆانوۆتىڭ ماقالاسى شىقتى. (سەرگەي دۋۆانوۆ – قازاقستاندىق جۋرناليست، پۋبليتسيست – جۋر. ەسكەرتپەسى) قازاقستاندىق ورىستاردىڭ وسى ماسەلەگە دەگەن كوزقاراسى تۋرالى اشىپ جازعان ەكەن. مەنى الاڭداتاتىنى بۇل جايتتىڭ سوڭى نە بولاتىنان گورى قازاقستان بۇل ماسەلەگە قانداي دەڭگەيدە ارالاسا الادى، نە بولماسا قانداي دەڭگەيدە جاپا شەگەتىنى. ءبىز اگرەسسوردىڭ وداقتاسى كەيپىندە وتىرمىز قازىر. بۇل دا مورالدىق، ەكونوميكالىق جاعىنان جاقسى ەمەس. سەبەبى، سانكتسيانىڭ ءبىر ۇشى مىندەتتى تۇردە قازاقستانعا تيەدى. ونىمەن قوسا ءبىزدىڭ وسىعان ارالاسىپ قالامىز با دەگەن قاۋىپ تاعى بار.
- قازاقستاندىق اسكەر كومەككە اتتانعانى قانشالىقتى دۇرىس؟
- ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمنىڭ (ۇقشۇ) ەرەجەسى بويىنشا تەك قانا بەلگىلى ءبىر ەلدەگى تەرريتوريانىڭ ىشىندەگى سوعىسقا ۇلتتىق اسكەر كومەككە بارا الادى. بىراق، لحر مەن دحر رەسەيدىڭ تەرريتورياسى ەمەس. سوندىقتان دا، ەرەجە بويىنشا ۇقشۇ اسكەرى بۇعان ارالاسپاۋى كەرەك. ال ولار ءوتىنىش بەرىپ، ەكى ەلدە رەفەرەندۋم بولىپ نەمەسە زاڭدىق نەگىزدەمە جاساۋ ارقىلى ولار رەسەيگە قوسىلسا، ۇقشۇ اسكەرىن كىرگىزۋگە ەرەجە جۇزىندە رۇقسات. اڭگىمە اسكەردە ەمەس. مەنىڭ قارنىم اشىپ وتىرعانى، قازاقستان تاراپى ءوزىنىڭ ناقتى كوزقاراسىن اشقان جوق. مىسالى، كەشە يزرايل، تۇركيا سىندى ەلدەردىڭ كوزقاراسى مەن وي-پىكىرىن ساراپتادىم. بىزدەن بۇل وقيعانى اگرەسسيا دەپ قابىلدايمىز دەگەن ءسوز ايتىلعان جوق. بۇل دا قورقىنىش ۇيالاتادى.
- رەسەي ءوز دەگەنىنە جەتە مە؟
- ۋاقىتشا جەتۋى ابدەن مۇمكىن. بىراق، وعان ەشقاشان حالىقارالىق ۇيىمدار دا، باتىس تا، ۋكراينا دا ەش ۋاقىتتا كەلىسپەيدى. مەنىڭشە، پريدنەستروۆسك، ابحازيا، وسەتيالار كەيىننەن قايتارىلادى. ءار نارسە ءوز ورنىنا كەلەدى. بىراق ول 10 جىلدان كەيىن بە، 20 جىلدان كەيىن بە بەلگىسىز. بولعان جاعداي ءوز ورنىنا قايتا كەلگەنىمەن، ونىڭ ۇلكەن شىعىنمەن، قانمەن كەلەتىنى ايدان انىق. رەسەيدىڭ دە ىشكى جاعدايى ءماز ەمەس. ول دەموكراتيالىق مەملەكەت بولعان جوق. وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىندا بولۋىمىز كەرەك دەگەن حالىقتىڭ ۇمتىلىسى دا بار. بالكىم، بىزدەگى «قاڭتار وقيعاسىنان» دا كۇشتى وقيعا ول جاقتا دا ورىن الادى. سوعان سايكەس ولاردىڭ دا سىرتقى ساياساتى وزگەرەدى.
مەنىڭشە، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ «جاڭا قازاقستان» قۇرۋىنا تەك ىشكى ساياساتتىڭ وزگەرىسى عانا ەمەس، سىرتقى ساياساتتىڭ وزگەرىسىنىڭ ىقپالى زور. بۇگىنگى كۇندە، بۇرىنعىداي رەسەيدىڭ ەتەگىنەن ۇستايتىن قالىپتاسىپ قالعان ساياساتتىڭ ۋاقىتى ەمەس. «جاڭا قازاقستان» سىرتقى ساياساتىن قالاي وزگەرتتى دەپ قاراسام، وزگەرگەن ەشتەڭەنى كورىپ تۇرعانىم جوق. ەكونوميكالىق وداعىمىز بولسىن، كەدەندىك، اسكەري بايلانىس بولسىن ءبارىبىر سول بۇرىنعى ءوزىمىزدى ەزىپ جانشىعان، ءوزىمىزدى وتار قىلعان ەلدىڭ ەتەگىنەن ۇستاۋدان ايىرىلماي جاتىرمىز. ەگەر دە قوعامنىڭ، مەملەكەتتىڭ باعىتىن وزگەرتەمىز دەيتىن بولساق، بۇل جەردە دە وزگەرىس بولۋى كەرەك.
- جاۋابىڭىزعا راقمەت!
سۇحباتتاسقان: دينا ليتپين،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
