Reseı men Ýkraına arasyndaǵy qaqtyǵysqa saıasatker Dos Kóshim óziniń saıası baǵasyn berdi. Onyń oıyn "Adyrna" tilshisi surap bildi.
- Dos Qalmahanuly, Reseı-Ýkraına qaqtyǵysy jóninde ne aıtasyz?
- Reseı ózi osydan 7-8 jyl buryn-aq «ulyǵan qasqyr» keıpinde kele jatyr. Ulyǵan qasqyr bilgenin isteıdi ǵoı. Reseıdiń Pýtın kelgeli beri júrgizip otyrǵan ımperııalyq saıasaty - osy. Olar Keńes úkimetin Reseı úkimeti dep oılaıdy. Pýtın óz sózinde6 KSRO-nyń taraýy HHI ǵasyrdyń eń úlken katastrofasy dep aıtqan bolatyn. Sondyqtan olardyń kózdep otyrǵany taraǵan Keńes úkimetin qaıtadan jınaý. Endi olar soǵyspen de, qanmen de, zorlyqpen de jınaýǵa kiristi. Saıası oıyndar, saıası áńgimelerdi bylaı qoıa turǵanda, másele álimjettikte bolyp tur. Qoldarynan keletin álimjettikti jasap, basqa bir táýelsiz eldiń jıegin, terrıtorııasyn tartyp alýǵa tolyqtaı kiristi. Bul burynnan kele jatqan másele. 1991 jyly Moldovany, odan soń 2008-jyly Grýzııanyń Abhazııasy men Osetııasyn alyp qoıý qaýpi týdy, artynsha Qyrymdy basyp almaq boldy. Al endi Donbass pen Lýganskty kerek dep otyr. Reseı erteń bizge de soǵys ashýy múmkin. Basqaǵa da bas salýy ǵajap emes. Bul Reseıdiń ashyqtan-ashyq jasap otyrǵan agressııasy.
Bul jaǵdaıǵa búkil álem óziniń baǵasyn berip jatyr, biraq ókinishke qaraı Qazaqstan áli de eki ushty baǵamen shektelip otyrǵan sekildi. Bul jerde búkil álem bir baǵytta bolmasa, salǵyrttyq tanytatyn bolsa álemdik soǵysqa ulasýy múmkin. Menińshe, BUU-nyń saıasatyn da jańartý kerek sııaqty. Sebebi, agressor óziniń árbir jasaǵan isine halyqaralyq uıymdardan basqa elderden naqty baǵa almasa ony toqtatý qıyn. Sol «ulyǵan qasqyrdyń» moıny úzilip ketedi nemese basqalardyń bárin qyryp ketedi.
- Sizdiń saıası boljamyńyz qandaı? Álemdi ne kútip tur?
- Qanatyn keń jaıǵan, pozııondy úlken soǵys bolady dep oılamaımyn. Qazirgi kezdegi soǵystardyń bári baıaǵy ekinshi dúnıejúzilik soǵys sekildi emes. Bul jerde belgili bir qarýly qaqtyǵystardyń bolýy múmkin. Odan keıin baryp saýda bolady. Ol saýdada eki jaq menińshe teń túsip tur. Reseıdi eshkim tyńdap jatqan joq, biraq Reseıge esh jerden qarýly qarsylyq jasalmaǵannan keıin ol óziniń pozıııasynda qalady. Sankııa salynady, álemdik belgili bir shettetý oryn alady. Biraq Reseı bularǵa qaramaıdy. Bular da ómir boıy soǵys pen asharshylyqty kórgen el ǵoı. Keshe ǵana osy taqyrypqa qatysty Sergeı Dývanovtyń maqalasy shyqty. (Sergeı Dývanov – qazaqstandyq jýrnalıst, pýblııst – jýr. eskertpesi) Qazaqstandyq orystardyń osy máselege degen kózqarasy týraly ashyp jazǵan eken. Meni alańdatatyny bul jaıttyń sońy ne bolatynan góri Qazaqstan bul máselege qandaı deńgeıde aralasa alady, ne bolmasa qandaı deńgeıde japa shegetini. Biz agressordyń odaqtasy keıpinde otyrmyz qazir. Bul da moraldyq, ekonomıkalyq jaǵynan jaqsy emes. Sebebi, sankııanyń bir ushy mindetti túrde Qazaqstanǵa tıedi. Onymen qosa bizdiń osyǵan aralasyp qalamyz ba degen qaýip taǵy bar.
- Qazaqstandyq ásker kómekke attanǵany qanshalyqty durys?
- Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymnyń (UQShU) erejesi boıynsha tek qana belgili bir eldegi terrıtorııanyń ishindegi soǵysqa ulttyq ásker kómekke bara alady. Biraq, LHR men DHR Reseıdiń terrıtorııasy emes. Sondyqtan da, ereje boıynsha UQShU áskeri buǵan aralaspaýy kerek. Al olar ótinish berip, eki elde referendým bolyp nemese zańdyq negizdeme jasaý arqyly olar Reseıge qosylsa, UQShU áskerin kirgizýge ereje júzinde ruqsat. Áńgime áskerde emes. Meniń qarnym ashyp otyrǵany, Qazaqstan tarapy óziniń naqty kózqarasyn ashqan joq. Mysaly, keshe Izraıl, Túrkııa syndy elderdiń kózqarasy men oı-pikirin saraptadym. Bizden bul oqıǵany agressııa dep qabyldaımyz degen sóz aıtylǵan joq. Bul da qorqynysh uıalatady.
- Reseı óz degenine jete me?
- Ýaqytsha jetýi ábden múmkin. Biraq, oǵan eshqashan Halyqaralyq uıymdar da, Batys ta, Ýkraına da esh ýaqytta kelispeıdi. Menińshe, Prıdnestrovsk, Abhazııa, Osetııalar keıinnen qaıtarylady. Ár nárse óz ornyna keledi. Biraq ol 10 jyldan keıin be, 20 jyldan keıin be belgisiz. Bolǵan jaǵdaı óz ornyna qaıta kelgenimen, onyń úlken shyǵynmen, qanmen keletini aıdan anyq. Reseıdiń de ishki jaǵdaıy máz emes. Ol demokratııalyq memleket bolǵan joq. Órkenıetti elderdiń qatarynda bolýymyz kerek degen halyqtyń umtylysy da bar. Bálkim, bizdegi «Qańtar oqıǵasynan» da kúshti oqıǵa ol jaqta da oryn alady. Soǵan sáıkes olardyń da syrtqy saıasaty ózgeredi.
Menińshe, bizdiń prezıdenttiń «Jańa Qazaqstan» qurýyna tek ishki saıasattyń ózgerisi ǵana emes, syrtqy saıasattyń ózgerisiniń yqpaly zor. Búgingi kúnde, burynǵydaı Reseıdiń eteginen ustaıtyn qalyptasyp qalǵan saıasattyń ýaqyty emes. «Jańa Qazaqstan» syrtqy saıasatyn qalaı ózgertti dep qarasam, ózgergen eshteńeni kórip turǵanym joq. Ekonomıkalyq odaǵymyz bolsyn, kedendik, áskerı baılanys bolsyn báribir sol burynǵy ózimizdi ezip janshyǵan, ózimizdi otar qylǵan eldiń eteginen ustaýdan aıyrylmaı jatyrmyz. Eger de qoǵamnyń, memlekettiń baǵytyn ózgertemiz deıtin bolsaq, bul jerde de ózgeris bolýy kerek.
- Jaýabyńyzǵa raqmet!
Suhbattasqan: Dına LITPIN,
«Adyrna» ulttyq portaly
