Resei men Ukraina arasyndaǧy qaqtyǧysqa saiasatker Dos Köşım özınıŋ saiasi baǧasyn berdı. Onyŋ oiyn "Adyrna" tılşısı sūrap bıldı.
- Dos Qalmahanūly, Resei-Ukraina qaqtyǧysy jönınde ne aitasyz?
- Resei özı osydan 7-8 jyl būryn-aq «ūlyǧan qasqyr» keipınde kele jatyr. Ūlyǧan qasqyr bılgenın ısteidı ǧoi. Reseidıŋ Putin kelgelı berı jürgızıp otyrǧan imperiialyq saiasaty - osy. Olar Keŋes ükımetın Resei ükımetı dep oilaidy. Putin öz sözınde6 KSRO-nyŋ tarauy HHI ǧasyrdyŋ eŋ ülken katastrofasy dep aitqan bolatyn. Sondyqtan olardyŋ közdep otyrǧany taraǧan Keŋes ükımetın qaitadan jinau. Endı olar soǧyspen de, qanmen de, zorlyqpen de jinauǧa kırıstı. Saiasi oiyndar, saiasi äŋgımelerdı bylai qoia tūrǧanda, mäsele älımjettıkte bolyp tūr. Qoldarynan keletın älımjettıktı jasap, basqa bır täuelsız eldıŋ jiegın, territoriiasyn tartyp aluǧa tolyqtai kırıstı. Būl būrynnan kele jatqan mäsele. 1991 jyly Moldovany, odan soŋ 2008-jyly Gruziianyŋ Abhaziiasy men Osetiiasyn alyp qoiu qaupı tudy, artynşa Qyrymdy basyp almaq boldy. Al endı Donbass pen Luganskty kerek dep otyr. Resei erteŋ bızge de soǧys aşuy mümkın. Basqaǧa da bas saluy ǧajap emes. Būl Reseidıŋ aşyqtan-aşyq jasap otyrǧan agressiiasy.
Būl jaǧdaiǧa bükıl älem özınıŋ baǧasyn berıp jatyr, bıraq ökınışke qarai Qazaqstan älı de ekı ūşty baǧamen şektelıp otyrǧan sekıldı. Būl jerde bükıl älem bır baǧytta bolmasa, salǧyrttyq tanytatyn bolsa älemdık soǧysqa ūlasuy mümkın. Menıŋşe, BŪŪ-nyŋ saiasatyn da jaŋartu kerek siiaqty. Sebebı, agressor özınıŋ ärbır jasaǧan ısıne halyqaralyq ūiymdardan basqa elderden naqty baǧa almasa ony toqtatu qiyn. Sol «ūlyǧan qasqyrdyŋ» moiny üzılıp ketedı nemese basqalardyŋ bärın qyryp ketedı.
- Sızdıŋ saiasi boljamyŋyz qandai? Älemdı ne kütıp tūr?
- Qanatyn keŋ jaiǧan, pozisiondy ülken soǧys bolady dep oilamaimyn. Qazırgı kezdegı soǧystardyŋ bärı baiaǧy ekınşı düniejüzılık soǧys sekıldı emes. Būl jerde belgılı bır qaruly qaqtyǧystardyŋ boluy mümkın. Odan keiın baryp sauda bolady. Ol saudada ekı jaq menıŋşe teŋ tüsıp tūr. Reseidı eşkım tyŋdap jatqan joq, bıraq Reseige eş jerden qaruly qarsylyq jasalmaǧannan keiın ol özınıŋ pozisiiasynda qalady. Sanksiia salynady, älemdık belgılı bır şettetu oryn alady. Bıraq Resei būlarǧa qaramaidy. Būlar da ömır boiy soǧys pen aşarşylyqty körgen el ǧoi. Keşe ǧana osy taqyrypqa qatysty Sergei Duvanovtyŋ maqalasy şyqty. (Sergei Duvanov – qazaqstandyq jurnalist, publisist – jur. eskertpesı) Qazaqstandyq orystardyŋ osy mäselege degen közqarasy turaly aşyp jazǧan eken. Menı alaŋdatatyny būl jaittyŋ soŋy ne bolatynan görı Qazaqstan būl mäselege qandai deŋgeide aralasa alady, ne bolmasa qandai deŋgeide japa şegetını. Bız agressordyŋ odaqtasy keipınde otyrmyz qazır. Būl da moraldyq, ekonomikalyq jaǧynan jaqsy emes. Sebebı, sanksiianyŋ bır ūşy mındettı türde Qazaqstanǧa tiedı. Onymen qosa bızdıŋ osyǧan aralasyp qalamyz ba degen qauıp taǧy bar.
- Qazaqstandyq äsker kömekke attanǧany qanşalyqty dūrys?
- Ūjymdyq qauıpsızdık turaly şart ūiymnyŋ (ŪQŞŪ) erejesı boiynşa tek qana belgılı bır eldegı territoriianyŋ ışındegı soǧysqa ūlttyq äsker kömekke bara alady. Bıraq, LHR men DHR Reseidıŋ territoriiasy emes. Sondyqtan da, ereje boiynşa ŪQŞŪ äskerı būǧan aralaspauy kerek. Al olar ötınış berıp, ekı elde referendum bolyp nemese zaŋdyq negızdeme jasau arqyly olar Reseige qosylsa, ŪQŞŪ äskerın kırgızuge ereje jüzınde rūqsat. Äŋgıme äskerde emes. Menıŋ qarnym aşyp otyrǧany, Qazaqstan tarapy özınıŋ naqty közqarasyn aşqan joq. Mysaly, keşe İzrail, Türkiia syndy elderdıŋ közqarasy men oi-pıkırın saraptadym. Bızden būl oqiǧany agressiia dep qabyldaimyz degen söz aitylǧan joq. Būl da qorqynyş ūialatady.
- Resei öz degenıne jete me?
- Uaqytşa jetuı äbden mümkın. Bıraq, oǧan eşqaşan Halyqaralyq ūiymdar da, Batys ta, Ukraina da eş uaqytta kelıspeidı. Menıŋşe, Pridnestrovsk, Abhaziia, Osetiialar keiınnen qaitarylady. Är närse öz ornyna keledı. Bıraq ol 10 jyldan keiın be, 20 jyldan keiın be belgısız. Bolǧan jaǧdai öz ornyna qaita kelgenımen, onyŋ ülken şyǧynmen, qanmen keletını aidan anyq. Reseidıŋ de ışkı jaǧdaiy mäz emes. Ol demokratiialyq memleket bolǧan joq. Örkeniettı elderdıŋ qatarynda boluymyz kerek degen halyqtyŋ ūmtylysy da bar. Bälkım, bızdegı «Qaŋtar oqiǧasynan» da küştı oqiǧa ol jaqta da oryn alady. Soǧan säikes olardyŋ da syrtqy saiasaty özgeredı.
Menıŋşe, bızdıŋ prezidenttıŋ «Jaŋa Qazaqstan» qūruyna tek ışkı saiasattyŋ özgerısı ǧana emes, syrtqy saiasattyŋ özgerısınıŋ yqpaly zor. Bügıngı künde, būrynǧydai Reseidıŋ etegınen ūstaityn qalyptasyp qalǧan saiasattyŋ uaqyty emes. «Jaŋa Qazaqstan» syrtqy saiasatyn qalai özgerttı dep qarasam, özgergen eşteŋenı körıp tūrǧanym joq. Ekonomikalyq odaǧymyz bolsyn, kedendık, äskeri bailanys bolsyn bärıbır sol būrynǧy özımızdı ezıp janşyǧan, özımızdı otar qylǧan eldıŋ etegınen ūstaudan aiyrylmai jatyrmyz. Eger de qoǧamnyŋ, memlekettıŋ baǧytyn özgertemız deitın bolsaq, būl jerde de özgerıs boluy kerek.
- Jauabyŋyzǧa raqmet!
Sūhbattasqan: Dina LİTPİN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
