(Esse)
Qyrǵı qabaq qos kókem
Tem-aǵańnyń minezi –
Arystandy Qarabas.
Taý-aǵańnyń minezi –
Qar-jańbyry aralas...
(Jýrnalıstik folklordan)
Biz oqýǵa túskende, jýrnalıstıka fakýltetiniń tutqasyn elge tanymal eki kisi ustap tur edi. Ekeýiniń de ataǵy jer jarady. Ekeýi de belgili ǵalymdar. Jýrfaktyń tórt qubylasy sekildi tórt kafedranyń ekeýin múıizi qaraǵaıdaı osy aǵalarymyz basqarady. Biri – taý tulǵaly Taýman Amandosov. Ekinshisi – myqshegedeı myǵym Temirbek Qojakeev. Taýkeń – jýrnalıstik sheberlik jáne ádebı redakııalaý kafedrasynyń meńgerýshisi. Al Temkeń – sovet jýrnalıstıkasynyń teorııasy men praktıkasy kafedrasynyń meńgerýshisi. Onyń ústine jýrfaktyń aıýdaı aqyrǵan dekany. Oqýǵa jańa túsken stýdentter aldymen osy eki kafedrany tóńirekteıdi. Áıteýir osy qos myqtynyń bireýiniń mańaıynda bolǵandy jón sanaıdy.
Jýrfakqa túsken kez-kelgen stýdent osy eki shaldyń arasynan ilgeride qara mysyq júgirip ótkenin birden baıqar edi. Sol mysyǵy qurymaǵyr tek júgirip ótip qana qoımaı, eki ortada shalqasynan kerilip jatyp alǵan ba dersiń. Sebebi, ekeýiniń ne qatar júrgenin, ne áńgimelesip, syrlasqanyn kórgen emespiz. Ony aıtasyń, eń soraqysy, amandaspaıtyn da sııaqty. Ol ekeýiniń qarym-qatynasy jóninde kúlli jýrfak sybyrlap sóılesedi. Stýdentter óstip eki ortada shybyn-shirkeı bolyp júrgende sol ekeýiniń qaramaǵynda isteıtin oqytýshy baıǵustar qaıtip shydaıdy eken?! Arasyndaǵy eti tiri úsh-tórteýi bolmasa, ustazdarymyz negizinen birtoǵa kisiler. Elge tanymal adýyndy aǵalarym olardy baıaǵyda kúshiginen talap tastaǵan sekildi. Shetinen aqyryn sóılep, anyq basady.
Sonymen, ekeýiniń de shoqtyǵy bıik. Qataldyq ekeýiniń boıynda da jetkilikti. Biraq Amandosovtyń qataldyǵynyń ar jaǵynan izgilik pen meıirimniń belgileri kórinip turady. Al Qojakeevtiń qataldyǵynyń tońy kópke deıin jibı bermeıdi. Jibigendi aıtasyń, keıde onyń qataldyǵy qatigezdikke ulasyp ketedi. Taýkeńniń yzbary bolǵanymen, yzǵary joq. Al Temkeńniń yzbary men yzǵary qosa júredi. Taýman aǵa kópshildeý, Temirbek aǵa kekshildeý. Biraq soǵan qaramastan bárimiz eki shaldy da jaqsy kóremiz. Jýrfaktyń tólqujaty sekildi edi ol ekeýi. Árqaısysynyń orny bólek. Olardyń qyńyrlyǵynan qoǵam sonshalyqty zardap shekken joq. Ekeýi de eshqashan qaıtalanbaıtyn tulǵalar edi.
Qos professor da lekııadan keshikkenderdi jaqtyrmaıdy. Taýkeń sabaq tyńdamaǵandardy aýdıtorııadan syrtqa shyǵaryp jiberip, birazǵa deıin kirgizbeı qoıady. Al Temkeń keshigýdi únemi kásip qylǵandardy aýdıtorııa túgili oqýdan da alastap jiberedi.
Tegeýrindi Temkeń tez qımyldap, jedel jelip otyrady. Kóńil-kúıi kelispese, jolyndaǵynyń bárin jaıpap ótedi. Al Amandosov aqsańdaı basyp, asyqpaı júredi. Aqsańdaıtyn sebebi, bala kezinde bir aıaǵyn jylan shaǵyp alǵan desedi... Sodan qasiret shekken. Jastaıynan jetim qalyp, balalar úıinde ósipti. Biraq sonyń bárin bildirgisi kelmegendeı, denesin tik, basyn shalqaq ustaıdy. Ádemi taıaǵyna súıenip, bir aıaǵyn sál súırete ári oraı basyp kele jatady. Osynysy ózine keremet úılesip turady. Júris-turysy óte asqaq. Bolmysy bekzat ekeni birden baıqalady. Ústine qylaý juqpaıdy. Túri Atyraýdyń qarapaıym qazaǵynan góri alty atasynan beri arıstokrat eýropalyqqa kóbirek uqsaıdy. Jatqyza taraǵan býryl shashynyń bir talyna deıin shashaý shyqpaıdy. Kóıleginiń jaǵasy qatyp turady. Galstýgi ómiri qısaımaıdy. Ony da bir bólekshe tásilmen baılaıtyn sekildi. Qysqasy, ol kún saıyn bir jańa kıim kıip keletindeı áser qaldyrady. Osydan-aq Taýman aǵanyń qyzmettegi baǵynan úıindegi baby eshqashan kem túspeıtinin ańǵarýǵa bolar edi.
Jýrfaktaǵy óte kúrdeli máseleniń biri – stýdentterdiń osy eki professormen amandasý jaıy. Ustazben sálemdesý – ár shákirttiń aınymas daǵdysy. Basqa oqytýshylar bergen sálemińdi quraq ushyp turyp alady. Al el erkesi sanalatyn eki shalmen amandasý asa qıyndyqpen júzege asady. Olardyń alystan tóbesi kóringennen tar dálizdiń bir shetine yǵysyp, sálemdesip qalýǵa tyrysasyń. Quddy burylysta búıir shamyn jaǵyp, kezegin kútip turǵan maıda mashınanyń kúıin keshesiń. Amandosov qashanǵy ádetinshe basyn shalqaq ustap, saǵan syǵyraıa kóz tastap, janyńnan ótip bara jatady. Ne ernin bolar-bolmas jybyrlatqandaı, ne basyn sál ızegendeı bolady. Álde, kózińe solaı kórine me, kim bilsin?! Áıteýir árbir sálemdesý rásiminen keıin «osy kisi sálemimdi aldy ma, joq pa?» degen kúdik kóńilińde qalady. Al stýdentterdiń keıbiri ol kisi sálem almaıdy dep sanaıdy. Sondyqtan aǵamyz uzap ketkennen keıin «Amandosov, júrse ǵoı amandasyp» dep eptep óleńdetip alamyz. Sen sálem bergen esep, ol kisi alǵan esep... Biraq sabaq ústindegi kózqarasyna qarap, Taýman aǵanyń ózine kimniń amandasyp, kimniń amandaspaıtynyn ańǵaryp otyratynyn bile qoıamyz. Al ekpini bólek Temkeń aldyńnan shyǵa kelgende abdyraıtynyń sonshalyq, sálem bergen-bermegenińdi umytyp qalasyń. Biraq ekeýi de tekti. Sabaq ústinde stýdentterdiń kózinshe bir-biri týraly artyq-aýys pikir aıta qoımaıdy. Maqtamaıdy da, dattamaıdy da.
Eki júıeniń arasyndaǵy qyrǵı qabaq qaqtyǵys sekildi aqsaqaldardyń arbasýy biz oqý bitirgenshe tarqamady. Bir-biriniń aldynda ıile qoımaıtyn qos kókemizdiń arasynda jelip júrip jetildik.
Jýrfakta neń bar, Normıra?!
Tulǵa bolyp urpaqqa,
Tezge saldy talaıdy.
Qyz-qyrqynnyń jýrfakqa,
Kelmegenin qalaıdy.
(Jýrnalıstik folklordan)
Óz basym professor Amandosovtyń lekııasyn tyńdap, emtıhan tapsyrǵanym bolmasa, onymen turaqty aralasyp-quralasyp kórgenim joq. Eń birinshi semestrdegi alǵashqy emtıhan KPSS tarıhy bolatyn. Bul pándi ádemi jymıyp otyryp-aq, ábden dińkeńdi qurtatyn Sabyrhan Smaǵulov degen aǵaıymyz oqytyp edi. Biraq ol bizdiń taǵdyrymyzdy bir aspırantqa senip tapsyrypty. Jerdiń qurtyndaı sol aspırant bizdi shetimizden jaıratyp saldy. Aspırantpen alysyp-julysyp otyryp «úshke» áreń taban iliktirdik. Kelesi emtıhan – ádebıet teorııasy. Áıgili aqyn Qadyr Myrzalıev «tórt» qoıdy. Úshinshi emtıhandy professor Taýman Amandosovtyń ózi qabyldaıdy. Bul sabaqqa biz uıqy kórmeı daıyndaldyq. Professordyń lekııasyn túgel jattap aldyq. Emtıhan ústinde Taýman aǵa tesireıip qarap otyrdy da, úndemesten «bes» qoıdy. Osylaısha aspıranttan «úshtik», professordan «bestik» alýymyz bizdiń qulshynysymyzdy arttyra tústi. Odan ári qaraı qamshyny bastyq.
Lekııany tikesinen tik turyp oqıdy. Aıaǵy aýyratynyna qaramastan sóıtedi. Keıbir oqytýshylar sııaqty ústelge jaıǵasyp alyp, jantaıyp jatyp sarnaı jónelý ádetinde joq. Professor Amandosov lekııany asyqpaı bappen bastaıdy. Sabaqtyń aıaǵyna deıin belgili bir yrǵaǵynan aınymaıdy. Ár sózin anyq aıtady. Árıne, Taýman aǵanyń dárisinde Temkeńniń lekııasyndaǵydaı aýyq-aýyq dý ete qalyp otyrmaısyń. Dıktator dekanymyz tártibi temirdeı qatty bolǵanymen, sabaq bastalysymen múlde basqa keıipke enedi. Onyń lekııasynan kóńildi qoıylym kórgendeı jaırańdap shyǵasyń. Al Taýman aǵanyń sabaq berý úrdisi múlde bólek. Aqyryna deıin salıqaly, salqynqandy keıipte otyryp tyńdaısyń.
Nege ekeni belgisiz, sabaq ústinde Taýman aǵa «jýrnalıstıka» degendi «jornalıstıka» dep aıtady. Óz sózimen aıtqanda, «borjýazııalyq jornalıstıkany» jerden alyp, jerge salady. Jýrnalıstik sheberlik sabaǵynda maqalańnyń qattylaý qaǵazǵa basylǵan qıyndysyn aparyp kórsetseń, «O, jornal ǵoı mynaý!», – dep máz bolady. Biraq «jýrfakty» «jorfak» demeıdi áıteýir.
Jyl saıyn alǵashqy tanysý sabaǵynda qyz-qyrqynnyń jýrnalıst bolyp jarytpaıtynyn dáleldep berý – professordyń dástúrli daǵdysy. Bul lekııadan qyz bitken terlep-tepship shyǵady. Bir jaǵynan Taýman aǵaıdy túsinýge bolady. Ol bul mamandyqqa ulttyq bolmys-bitimimiz turǵysynan qaraıdy. Onyń ústine ol kezdegi jýrnalıstıkanyń sıpaty bólekteý edi. Er azamattan basqanyń qabyrǵasy qaıysyp ketetindeı kórinetin. Sol kezde keıin tómen etektiler buqaralyq aqparat quraldaryn túgel jaýlap alatyn kezeń keledi dese, Taýman aǵam sener me edi?!
Professor ár jyl saıyn osy ulaǵatyn aıtqanda ár kýrstan bir boıjetkendi mysalǵa alatyn kórinedi. Bizdiń kýrsta onyń nysanasyna aq mańdaıly aqyn qyz Nurmıra Álisherova ilikti. Onyń ózinen de bar, elden buryn jetip kelip, professordyń qarsy aldyna otyryp alady. Taýman aǵanyń kózi de birden soǵan túsedi. Sodan soń ony tilge tıek etpeı qaıtsin?!
– Mysaly, myna aq boryqtaı Normıra Álisherova qalaı jornalıst bolady? Issaparǵa qalaı shyǵady? Buny erteń kúıeýi kózi qıyp qalaı jiberedi, a? Sony nege oılamadyń, qalqam?! Senderge qolaıly mamandyq bul emes. Dáriger bolyńdar nemese muǵalim bolyńdar. Jýrfakta neleriń bar edi? Jalpy, munda adasyp kelgensińder. Qysqasy, áli de kesh emes.
Oılanyńdar...
Amandosovtyń ýáli ýájinen keıin bizge kýrstyń búkil qyzy kúni erteń basqa oqý oryndaryna aýysyp ketip qalatyndaı kórinedi. Kileń daraqy daratuıaq qalyp oqyp, sorlaıtyn boldyq-aý dep qınalamyz. Joq, kete qoımaıdy, qurymaǵyrlar. Sylq-sylq kúlisip, erteńine sabaqqa taǵy keledi. Jyly jymıyp, jaǵalaı jaıǵasady. Taýman aǵa tótelep sóz bastaǵanda aqyn bolam dep jýrfakqa kelip, basyna bále tilep alǵan álgi Kegenniń aqsary qyzynyń eki beti alaýlap sala beredi. Esesine bizdiń janymyz kirip qalady.
Qyzyq bolǵanda, bizdiń kýrstan jýrnalıst qyzdar kóp shyqty. Tipti mamandyqqa uldardan góri qyzdar kóbirek adal boldy-aý deımin. Jýrnalıstıkanyń qara sharýasynan bastap jetilip, bas redaktorlyqqa deıin óskenderi de bar. «Kári tarlan qalaısha múlt ketti eken?» deısiń sondaıda.
Bir ǵajaby, aǵaıymyz únemi mysalǵa keltiretin sol Nurmıra Álisherova Amandosovtyń amanatyna adaldyq tanytty. Eptep qııalı bolǵanymen aqyly bar qyz salyp uryp, jýrfakty tastap taıyp turǵan joq, árıne. Oqýyn aman-esen bitirip aldy. Biraq mamandyǵyna qabilet-qarymy jete tura ómir boıy túrli basylymdarda tek qana korrektor bolyp istedi. Jumysyna adal. Qate kórse, tarpa bas salady. Al Amandosov qaıta-qaıta qaýip qylatyn jýrnalıstik issapar degenniń ne ekenin ol bilgen emes. Otbasynyń babyn taýyp, tórt balasyn tárbıelep otyr.
Sirá, Taýman aǵamyzdyń «Jýrfakta neń bar, Normıra?!» degeni umytylmastaı bolyp esinde qalǵan shyǵar...
Opponenti – Áýezov,
keńesshisi – Zasýrskıı
Sóz arnasa bar elge,
Selt etkizer ekany.
Aty máshhúr álemge –
Áýezovtiń dekany.
(Jýrnalıstik folklordan)
Uly Muhtar Áýezovtiń kózin kórip, sózin tyńdaǵan aǵalarymyz barshylyq. Al sol álemge áıgili ǵulamaǵa bastyq bolǵan adamdy kórgenińiz bar ma? Ádepkide jurttyń bári tosylyp qalatyn suraq. Sóıtsek, bar eken ondaı kisi. Bar bolǵanda basqa emes, professor Taýman Amandosovtyń ózi kórinedi. Sebebi, ol bir kezde Muhtar Áýezov qyzmet istegen fılologııa fakýltetiniń dekany bolypty. Taýman Salyqbaıuly budan buryn ýnıversıtettiń syrttaı bilim berý jónindegi prorektory qyzmetin de atqarǵan. Al dekan qyzmetinde bolǵanda Muhtar Omarhanulymen jaqyn aralasqan. Zańǵar jazýshynyń kúndelikti kirip-shyǵyp júrgen ujymyn basqarýdyń ózi bir baqyt emes pe?!
Muhańnyń elgezek jas dekanǵa degen yqylasy da erekshe bolǵan sııaqty. Elýinshi jyldardyń orta sheninde Taýman aǵa kandıdattyq dıssertaııasyn qorǵaǵan kezde, áıgili jazýshy birinshi opponent retinde batasyn bergen. Taýman Amandosov sol kandıdat qalpymen bertinge deıin keldi. Tipti biz oqýǵa túsken jyly da ol ǵylym kandıdaty edi. Biraq Máskeýdiń ózi bekitken professor ataǵy bolatyn. Ol kezde professor ataǵy erekshe eńbegi sińgen ǵylym kandıdattaryna ǵana beriletin. Árıne, Taýman aǵa keıinnen jazǵan oqýlyqtarynyń nátıjesinde ǵylym doktory dárejesine de qol jetkizdi. Bul kezde onyń ǵylymı keńesshisi M.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin qyryq eki jyl basqarǵan Iasen Zasýrskııdiń ózi boldy. Uly Áýezovti opponent, ǵıbratty ǵulama Zasýrskııdi keńesshi etip alǵan Taýman Amandosov qazaq jýrnalıstıkasyna baq bolǵan tulǵalardyń biri edi.
Alpysynshy jyldardyń ortasynda jýrnalıstıka bólimi derbes shańyraq kótergende, Taýman aǵa osy fakýltettiń alǵashqy dekany bolyp taǵaıyndaldy. Onyń dekan bolǵan tusyndaǵy ańyzǵa bergisiz áńgimeler jetkilikti. Bárinde de ol stýdentterge janashyr, ustazdarǵa qamqor meıirban basshy retinde sıpattalady. Ony anda-sanda estelik aıtqan qalamger aǵalarymyzdyń áńgimelerinen ańǵaryp qalamyz.
Bir kúni elýge endi ǵana tolyp, mereıtoıyn ótkizgen Seıdahmet Berdiqulov jýrfaktyń stýdentterimen kezdesýge keldi. Kezdesý keshin Temirbek Qojakeevtiń ózi júrgizdi. Temirbek aǵam aýzy-aýzyna juqpaı, «Lenınshil jastyń» maıtalman bas redaktoryn kókke kóterip, madaqtaýmen boldy. Bir sátte qımyly shıraq Seıdaǵań zaldan áldekimdi izdegendeı bir qarap aldy da, «Mine, bárimizdi stýdent kezimizden alaqanyna salyp mápelegen, shetimizden tústep tanıtyn, qaısysymyzǵa stıpendııa, qaısysymyzǵa jataqhanadan bólme jetpeı jatqanyn jatqa biletin qadirli Taýman aǵamyz otyr ǵoı», – dep basyn ıdi. Osyny erekshe bir jylylyqpen aıtty. Bul sát stýdentterge qatty áser etti.
Taýman Amandosov jýrnalıst Kákimjan Qazybaev Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń ıdeologııa jónindegi hatshysy bolyp saılanǵanda qatty qýandy. «Bul – bizdiń jýrfaktyń túlegi!» – dedi lekııa ústinde súısinip. Al endi sol ataǵy jer jarǵan Qazybaev Amandosov dese, tik turady deıdi. Bizdiń shaldyń birde-bir sózin jerge tastamaıtyn kórinedi. Muny da jurt ańyzdaı etip aıtady. Ol kezde ekaǵa sózińdi ótkizý degen aspandaǵy aıǵa umtylǵanmen birdeı. Amandosov bolsa, ekanyń qaqpasyn qaq jaryp, Kákeńniń kabınetine kez-kelgen ýaqytta kirip bara beretinge uqsaıdy. Eldiń bári esigine bir jetýdi armandaıtyn Kákeń (Qazybaev) men Shákeń (Eleýkenov) Taýman aǵany aldynan shyǵyp qarsy alyp, báıek bolyp jatady desedi. Bul da – jurt jadyndaǵy áńgimeler.
Taýman aǵamen kóp jyl qyzmettes bolǵan professor Namazaly Omashev bylaı deıdi: «Bir qaraǵanda túri óte susty kórinedi. Al endi eptep aralasa bastasań, márt ekenin baıqaısyń. Ol shyǵarmashylyqqa beıim balalardy birden tanıtyn. Solarǵa jaǵdaı jasaıtyn, jataqhanadan oryn alyp beretin. Jalpy, qaıyrymdy boldy. Azdap iship qoıǵan jigitterdi de keshiretin. Tyqaqtap, bireýdiń artyna túse bermeıtin. Nebir myqtylar ony qatty qadirledi. Men Taýman Salyqbaıuly dekan bolyp turǵan kezde oqýǵa tústim. Dekanymyz aqshany qaltasyna búktemeı, tikesinen salatyn. Men onyń osy daǵdysyn úırenip aldym. Stýdent bolsam da, qaltamda burqyrap aqsha júretin».
Jýrfaktyń qashannan qalyptasqan ózindik jazylmaǵan zańdary bolady. Mysaly, stýdentter buryn jýrnalıst bolyp qyzmet istegen ustazdaryn uıyp tyńdaıdy. Bir kún jýrnalıst bolyp kórmeı-aq, bolashaq jýrnalısterge dáris berý dástúri bar edi ol kezde. Al Taýman aǵamyz bul jaǵynan uıatty emes-ti. Ol Qazaq memlekettik ýnıversıtetine oqýǵa túspeı turyp-aq, Atyraý oblystyq «Soıalıstik qurylys» gazetinde korrektor, ádebı qyzmetker, bólim meńgerýshisi bolyp istegen. Sondyqtan Amandosovqa bul jaǵynan min taǵa almaısyń. Basylymnyń qara jumysyn óz qolymen atqaryp kórgen adam qaı suraqqa da irkilmeı jaýap beredi. Stýdentterdiń olarǵa degen qurmeti erekshe bolady. Onyń ústine ol orys tilindegi kórkem jáne ǵylymı-tanymdyq birqatar shyǵarmalardy qazaq tilinde sóıletip, bilikti aýdarmashy retinde de tanylǵan edi.
Taýman Amandosov jýrnalıstıkanyń qyr-syryn jaqsy biletin osyndaı suńǵylalyǵymen de eldiń esinde qaldy.
«Optımıst» kolhozynyń tóraǵasy
Tutas elim, tóńirek,
Túgel ony tanıdy.
Silkileıdi kóbirek,
Semen Narınıanıdy.
(Jýrnalıstik folklordan)
Amandosov jaıynda aıtylatyn ańyzdardyń biri onyń «kolhozy» týraly edi. Árıne, bul – naǵyz kolhoz emes. Bir-birimen aralas-quralastyǵy bar tileýles aǵalardyń beıresmı uıymy tárizdi. Kezektesip, qonaqqa barady. Tańdy-tańǵa uryp, áńgimelesedi. Shyǵarmashylyq josparlaryn ortaǵa salady. Sondyqtan bul bir ádebı-kórkem sıpaty bar keleli keńes quratyn kósheli «kolhoz» bolǵanǵa uqsaıdy. Osy «kolhoz» basqarmasynyń tóraǵasy Taýman Amandosov bolypty. Uıymǵa óńkeı shyǵarmashylyq adamdary múshe bolǵan soń, olar burynǵy dekanǵa senim artqan shyǵar.
Al «kolhozdyń» músheleri Amandosovtan da qyzmeti úlken, sen tur, men ataıyn azamattar eken. Tegeýrindi tóraǵa sol myqtylardyń báriniń basyn qosyp, «kolhozdastyrý» dáýirin abyroımen ótkizgen sekildi. Taýman Amandosovtyń uly, bilikti fızık Azamat aǵamyzdyń jýrnalısterge bergen suhbatyndaǵy derekterge súıensek, ol uıym «Optımıst» kolhozy dep atalypty. Taýkeńniń esimi jazylǵan móri de bolǵan. Anda-sanda «kolhoz» basqarmasynyń buıryqtary da shyǵyp turǵan. «Optımıst» kolhozynyń tóraǵasy ándi de táp-táýir shyrqaıdy eken. «Taıaǵyna súıenip turyp, «Aqbaqaıdy» áýeletkende keıbir keń tynysty kásibı ánshilerge ońaılyqpen upaı bere qoımaıtyn edi», – deıdi áriptesteri.
Taýman Amandosovtyń dárisinen esimizde qalyp qoıǵan birqatar mysaldar bar. Ol Karl Markstiń áıgili «Mozel korrespondentiniń aqtalýy» degen maqalasyn jiliktep turyp túsindiretin. Shaıtan ıektegen bizdiń esimizde Markstiń maqalasynyń mańyzynan góri oqshaýlaý taqyryby kóbirek saqtalatyn. Amandosovtyń sabaǵynan Semen Narınıanıdiń kim ekenin jaqsy bilip shyqtyq. Ol KPSS Ortalyq Komıtetiniń «Sal jigit» feletonyndaǵy qatelikter týraly» qaýlysynyń jaı-japsaryn egjeı-tegjeıli baıandap beredi. Sol jyldarda bolashaq baspasóz mamandary bile júrýge tıis mundaı qaýlylardy oqytý mindetteletin. «Sal jigit» («Ýhar-kýpe») – ataqty jýrnalıst, feletonshy, dramatýrg Semen Narınıanıdiń shyǵarmasy. Ol bir zamanda túkirigi jerge túspeıtin qalamger bolǵan. Qyzmetin «Komsomolskaıa pravdadan» bastap, keıin «Pravda» gazetiniń feleton bóliminiń redaktorlyǵyna bekitilgen. Sodan talaı jyl jýrnalıstıkada jasyn oınatqan. Áıgili fýtbolshy Edýard Strelovtiń minez-qulqy týraly «Ataq-dańqtyń aýrýy» degen feleton jazǵan. Bir kúni ol «Pravdaǵa» qurylys mekemesiniń isker, biraq serileý, óz betimen júrip-turatyn basshysy jóninde feleton jarııalaıdy. Álgi kisi sol kúni júrek talmasy ustap, qaıtys bolady. Endi óz shyǵarmasy Narınıanıdiń ózine bále bolyp jabysady. Taýman aǵamyz osy oqıǵaǵa qatysty shyqqan qaýlyny jaqsylap taldaıdy.
Qazir Markstiń de, Narınıanıdiń de shyǵarmalary jýrfakta oqytylmaıdy. Biraq Taýman aǵaıdyń tııanaqty túsindirmeleri jadymyzda jattalyp qaldy. Ol kisiniń jekeleı jáne ujymdyq avtorlyǵymen shyqqan «Sovet jýrnalıstıkasynyń teorııasy men praktıkasy», «Pýblııstıka – dáýir úni», «Gazet janrlary», «Jýrnalıst jáne ómir», «Qazaq baspasóziniń janrlary» atty teorııalyq oqýlyqtary men oqý quraldary stýdentterdiń qolynan túspeıtin. Al professordyń ózi aýdarǵan «Jýrnalıst anyqtamalyǵy» sol tustaǵy baǵa jetpes kitapqa aınaldy.
Professor shákirt tańdaı biletin. Kafedraǵa saıdyń tasyndaı jigitterdi iriktep aldy. Fantastıkanyń jalyna jarmasyp, ádebı ortaǵa erte tanylǵan Abdýl-Hamıt Marhabaevty oqytýshylyqqa qabyldady. Aqtóbede óńirlik jýrnalıstıkanyń kórigin qyzdyryp júrgen Serikqalı Baımenshındi Almatyǵa qyzmetke shaqyrdy. Ýnıversıtet bitirip, baspaǵa bettegen Baýyrjan Jaqypty oqý ornyna dereý qaıtyp ákeldi. Stýdenttik ómirmen endi ǵana qoshtasyp jatqan Amantaı Sháripti úkilep otyryp kafedraǵa alyp qaldy. Sol shákirtteriniń bári de búginde professordyń úmitin aqtady. Qazir tórteýi de – ǵylym doktory. Budan basqa el nazaryna ilingen shákirtteri de jetip artylady.
* * *
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetinde Amandosov aýdıtorııasy bar. Bul aýdıtorııada ustazdyń rýhy uıalap qalǵan. Onda qazirgi shákirtter búgingi ustazdardan dáris alady. Biraq Amandosovtyń aýdıtorııasy osynaý aýqymdy bólmemen ǵana shektelmeıdi. Qyryq jyl ustaz bolǵan onyń lekııasyn tyńdaǵan mamandar elimizdiń ár túkpirinde júr. Olar ózderiniń izbasarlaryna Taýman aǵanyń taǵylymyn darytady.
Qysqasy, Alash jurtyna tanymal Amandosov aýdıtorııasy áli de qazaq jýrnalıstıkasyna qan taratyp tur...
* * *
Endi birer kúnnen soń ulaǵaty mol ustazymyzdyń týǵanyna 100 jyl tolady...
Baýyrjan OMARULY
