-9-şy qabattan 3 balasymen bırge sekırıp, jan täsılım etken anany äleumettık jelıde ezgınıŋ astyna aluda. “Ömır süruden şarşadym” degen bır auyz sözı äieldıŋ psihologiialyq jaǧdaiynyŋ tym müşkıl ekenın körsetıp tūr ma?
-İä, öte auyr jaǧdai. Äieldıŋ tözımdılıgınıŋ sarqylǧandyǧy baiqalady.
Emosiiasyn basqara almai, jaqyndarynan qoldau tappaǧandyqtan mäselenıŋ şeşımı ölım dep şeşken bolar.
Psihologiialyq jaǧdaiyna keler bolsam, būl bır sättık janjal emes , köpten berı şeşımın tappai jürgen mäselenıŋ saldary degen oidamyn.
Jandüniesınıŋ qūlazyǧanynyŋ belgısı. Ondai sätte ömırdı qara tüstermen körıp , mümkındıkterdı baiqau öte qiyn.
-Qoǧamda “äiel qūqyǧy”, “şekken zardaby” turaly äŋgıme bastalsa, qyzyǧy sol äielder tarapynan qarsylyqtar körsetılıp jatady. “Bas jarylsa börık ışınde, qol synsa jeŋ ışınde” degen oilarynyŋ arty ölımmen aiaqtaluda. Būl problemanyŋ şeşımı bar ma?
-“Äiel - 40 jandy, äiel- 40 şyraqty. Ūrady-demek süiedı”,- dep özderın jūbatyp jürgen äiel köp.
Öz ömırınıŋ qauıpsızdıgı emes , halyqtyŋ pıkırı maŋyzdyraq. Özı solai ömır sürgendıkten, özgenıŋ de jasauyna mümkındık bermeidı.
“Menen qai jerı kem? Men de şydadym , şydasyn” degen siiaqty oilar bolady.
Öz oiy men pıkırınde qaludan qaraǧanda qūrban rölınde bolu yŋǧailyraq bolyp, jeke aimaǧyn(lichnoe prostranstvo) qorǧamaidy.
Äiel - näzık jaratylys iesı. Balapan ūiada ne körse, ūşqanda sony ıledı. Otbasyndaǧy ata-anasynyŋ janjaldasqanyn körıp ösken balada “küieuınıŋ äielın tepkıge aluy” - “norma” bolyp esepteledı.
Sol üşın äu bastan balany ata-anasy tärbieleu barysynda dūrys baǧyt beruı kerek. Özın , öz sezımderın , jeke aimaǧyn qorǧauǧa üiretu kerek.
Balanyŋ kışkentaiynan jeke aimaǧyn özderı qorǧau kerek. Sebebı bala kezınen qorlyq körıp ösken qyzdar, däl sol ssenariidı tūrmysqa şyqqan soŋ qaitalaityn sätter köp kezdesedı.
-Balalaryn özımen bırge alyp ketuıne bırneşe faktordy alyp qarastyra alamyz ba?
-9 ai , 9 kün tolǧatyp düniege alyp kelgen balasynyŋ ömırın ölımge qiiatyn analar ädette beisanaly türde affekt jaǧdaiynda osyndai äreketke barady.
Sondai-aq, qyz balasy 18 jastan assa tūrmys qūryp, ana boluyna ügıttep jatady.
Bıraq ol qyz älı ana boluǧa daiyn bolmauy mümkın. Ol jaǧynda eskeru kerek.
Äiel özınıŋ balalyq şaǧynda anasynan jetkılıktı meiırım, mahabbatty ala almauynan tuyndauy mümkın.
Köptep kezdesetını, bosanudan keiıngı depressiianyŋ sozylmaly dertke ainaluy.
Uaqytyly mamandarǧa jügınbei, depressiiany qalypty jaǧdai dep qabyldau arty psihikalyq özgerısterge alyp keluı mümkın.
-Äkesınıŋ mälımdemesıne süiensek “baqytty otbasy edık. Bıraq aqşamyz az, baspanamyz ben bılımımız joq boldy” dedı.
Endı sūraq: baqyt aqşada ma?
-Aqşa - qajettılıktı öteitın qūral ǧana. Baqytty är adam ärtürlı qabyldaidy.
Sol sebeptı ölım - aqşa tapşylyǧy men baspananyŋ joqtyǧynan ǧana boldy dep oilamaimyn.
Mäsele şeşılmegen tüiın, özara tüsınık pen qoldaudyŋ joqtyǧynan bolyp otyrǧan siiaqty.
-Keibırı būl jaǧdaiǧa ükımettı, memlekettı kınälauda. Būǧan ne deisız?
-Är adam öz ömırıne özı jauapty. Balany da sanaly, josparly türde bosanady.
Memleket, ükımetke jauapkerşılıktı jaba saluǧa eşbır däiek joq.
Kınälını ızdeu- öz ömırıne jauapkerşılıktı almaudyŋ yŋǧaily täsılı. Al jauapkerşılıktı almaudyŋ soŋy osyndai orny tolmas ökınışterge alyp kelıp jatady.
-“On jyl bailap qoisaŋ da depressiia bop jatqan töbet joq” degen pıkırdı Mūhamedjan Tazabek bıldırgen edı. Degenmen töbet bölek, adas bölek emes pe? Adamnyŋ depressiiaǧa tüsuı tym qauıptı me?
-Mūhamedjan Tazabek bälkım, motivasiia tūrǧysynan aitqan bolar. Bıraq osy rette men kelıspeimın.
Depressiianyŋ türlerı köp. Sonyŋ ışındegısı “distimiia “ jyldar boiy sozylmaly türde jüruı mümkın.
Uaqytyly mamanǧa jügınıp, ışkı küidı retke keltırgen abzal. Adamnyŋ psihikasy temır emes.
Depressiianyŋ qaupı öz psihologiialyq jaǧdaina selqos qarap, män bermeuşılıktıŋ soŋy psihikalyq auytquşylyqqa alyp keledı.
-Depressiiadan şyǧudyŋ qandai joldary bar?
-Depressiianyŋ şyǧu joly eger köŋıl-küiıŋızde qandai da bır özgerısterdı baiqasaŋyz arnaiy psiholog, psihoterapevt, nevropatolog mamanǧa jügınu kerek.
Eger qajet jaǧdaida psihiatrdyŋ keŋesın alǧan jön.
Depressiia sätınde adamnyŋ oiy - öte maŋyzdy röl atqarady.
1. Oiyŋyzdy basqaryŋyz.
2. Emosiialyq intellekttı damytyŋyz.
3. Öz uaqytyŋyzdy tiımdı paidalanyp, küntızbe jasaŋyz.
4. Özıŋızge qyzyqty ıspen ainalysyŋyz.
5. Oqşaulanbaŋyz. Adamdarmen köbırek söilesıp, qoldau-kömek sūraŋyz.
6. Ökpe-renışterıŋızben psihologiialyq jūmys jasaŋyz.
7. Alǧa qoiǧan maqsatyŋyzdy naqtylaŋyz.
Būl köptıŋ kökeiınde, köp äieldıŋ sanasynda jürgen sūraqtar edı. Sol sūraqqa baiyppen, öz täjıribeŋızge süienıp jauap bergenıŋızge ülken alǧys!
Älemnıŋ ädemılıgı äielden. Äielder jylamasyn, äielder küizelmesın...
Sūhbattasqanyŋyzǧa raqmet!
Inju ÖMIRZAQ,
“Adyrna” ūlttyq portaly
