Kesheli beri qabyrǵamyzdy qaıystyrǵan 3 bala men ananyń ólimi halyqty da eki tarapqa, eki oıǵa bóldi. Biri dattasa, biri túsinýge tyrysyp baǵýda. 3 balany ózimen ólimge alyp ketýine anasyna ne túrtki boldy? Otbasylyq kıkiljińniń arty ókinishpen aıaqtalmas úshin ne isteý kerek? Bul suraqtar aıasynda “Adyrna” ulttyq portalynyń tilshisine praktık-psıholog Ulmeken Sándibekqyzy jaýap qatty.
-9-shy qabattan 3 balasymen birge sekirip, jan tásilim etken anany áleýmettik jelide ezginiń astyna alýda. “Ómir súrýden sharshadym” degen bir aýyz sózi áıeldiń psıhologııalyq jaǵdaıynyń tym múshkil ekenin kórsetip tur ma?
-Iá, óte aýyr jaǵdaı. Áıeldiń tózimdiliginiń sarqylǵandyǵy baıqalady.
Emoııasyn basqara almaı, jaqyndarynan qoldaý tappaǵandyqtan máseleniń sheshimi ólim dep sheshken bolar.
Psıhologııalyq jaǵdaıyna keler bolsam, bul bir sáttik janjal emes , kópten beri sheshimin tappaı júrgen máseleniń saldary degen oıdamyn.
Jandúnıesiniń qulazyǵanynyń belgisi. Ondaı sátte ómirdi qara tústermen kórip , múmkindikterdi baıqaý óte qıyn.
-Qoǵamda “áıel quqyǵy”, “shekken zardaby” týraly áńgime bastalsa, qyzyǵy sol áıelder tarapynan qarsylyqtar kórsetilip jatady. “Bas jarylsa bórik ishinde, qol synsa jeń ishinde” degen oılarynyń arty ólimmen aıaqtalýda. Bul problemanyń sheshimi bar ma?
-“Áıel - 40 jandy, áıel- 40 shyraqty. Urady-demek súıedi”,- dep ózderin jubatyp júrgen áıel kóp.
Óz ómiriniń qaýipsizdigi emes , halyqtyń pikiri mańyzdyraq. Ózi solaı ómir súrgendikten, ózgeniń de jasaýyna múmkindik bermeıdi.
“Menen qaı jeri kem? Men de shydadym , shydasyn” degen sııaqty oılar bolady.
Óz oıy men pikirinde qalýdan qaraǵanda qurban rólinde bolý yńǵaılyraq bolyp, jeke aımaǵyn(lıchnoe prostranstvo) qorǵamaıdy.
Áıel - názik jaratylys ıesi. Balapan uıada ne kórse, ushqanda sony iledi. Otbasyndaǵy ata-anasynyń janjaldasqanyn kórip ósken balada “kúıeýiniń áıelin tepkige alýy” - “norma” bolyp esepteledi.
Sol úshin áý bastan balany ata-anasy tárbıeleý barysynda durys baǵyt berýi kerek. Ózin , óz sezimderin , jeke aımaǵyn qorǵaýǵa úıretý kerek.
Balanyń kishkentaıynan jeke aımaǵyn ózderi qorǵaý kerek. Sebebi bala kezinen qorlyq kórip ósken qyzdar, dál sol senarııdi turmysqa shyqqan soń qaıtalaıtyn sátter kóp kezdesedi.
-Balalaryn ózimen birge alyp ketýine birneshe faktordy alyp qarastyra alamyz ba?
-9 aı , 9 kún tolǵatyp dúnıege alyp kelgen balasynyń ómirin ólimge qııatyn analar ádette beısanaly túrde affekt jaǵdaıynda osyndaı áreketke barady.
Sondaı-aq, qyz balasy 18 jastan assa turmys quryp, ana bolýyna úgittep jatady.
Biraq ol qyz áli ana bolýǵa daıyn bolmaýy múmkin. Ol jaǵynda eskerý kerek.
Áıel óziniń balalyq shaǵynda anasynan jetkilikti meıirim, mahabbatty ala almaýynan týyndaýy múmkin.
Kóptep kezdesetini, bosanýdan keıingi depressııanyń sozylmaly dertke aınalýy.
Ýaqytyly mamandarǵa júginbeı, depressııany qalypty jaǵdaı dep qabyldaý arty psıhıkalyq ózgeristerge alyp kelýi múmkin.
-Ákesiniń málimdemesine súıensek “baqytty otbasy edik. Biraq aqshamyz az, baspanamyz ben bilimimiz joq boldy” dedi.
Endi suraq: baqyt aqshada ma?
-Aqsha - qajettilikti óteıtin qural ǵana. Baqytty ár adam ártúrli qabyldaıdy.
Sol sebepti ólim - aqsha tapshylyǵy men baspananyń joqtyǵynan ǵana boldy dep oılamaımyn.
Másele sheshilmegen túıin, ózara túsinik pen qoldaýdyń joqtyǵynan bolyp otyrǵan sııaqty.
-Keıbiri bul jaǵdaıǵa úkimetti, memleketti kinálaýda. Buǵan ne deısiz?
-Ár adam óz ómirine ózi jaýapty. Balany da sanaly, josparly túrde bosanady.
Memleket, úkimetke jaýapkershilikti jaba salýǵa eshbir dáıek joq.
Kinálini izdeý- óz ómirine jaýapkershilikti almaýdyń yńǵaıly tásili. Al jaýapkershilikti almaýdyń sońy osyndaı orny tolmas ókinishterge alyp kelip jatady.
-“On jyl baılap qoısań da depressııa bop jatqan tóbet joq” degen pikirdi Muhamedjan Tazabek bildirgen edi. Degenmen tóbet bólek, adas bólek emes pe? Adamnyń depressııaǵa túsýi tym qaýipti me?
-Muhamedjan Tazabek bálkim, motıvaııa turǵysynan aıtqan bolar. Biraq osy rette men kelispeımin.
Depressııanyń túrleri kóp. Sonyń ishindegisi “dıstımııa “ jyldar boıy sozylmaly túrde júrýi múmkin.
Ýaqytyly mamanǵa júginip, ishki kúıdi retke keltirgen abzal. Adamnyń psıhıkasy temir emes.
Depressııanyń qaýpi óz psıhologııalyq jaǵdaına selqos qarap, mán bermeýshiliktiń sońy psıhıkalyq aýytqýshylyqqa alyp keledi.
-Depressııadan shyǵýdyń qandaı joldary bar?
-Depressııanyń shyǵý joly eger kóńil-kúıińizde qandaı da bir ózgeristerdi baıqasańyz arnaıy psıholog, psıhoterapevt, nevropatolog mamanǵa júginý kerek.
Eger qajet jaǵdaıda psıhıatrdyń keńesin alǵan jón.
Depressııa sátinde adamnyń oıy - óte mańyzdy ról atqarady.
1. Oıyńyzdy basqaryńyz.
2. Emoııalyq ıntellektti damytyńyz.
3. Óz ýaqytyńyzdy tıimdi paıdalanyp, kúntizbe jasańyz.
4. Ózińizge qyzyqty ispen aınalysyńyz.
5. Oqshaýlanbańyz. Adamdarmen kóbirek sóılesip, qoldaý-kómek surańyz.
6. Ókpe-renishterińizben psıhologııalyq jumys jasańyz.
7. Alǵa qoıǵan maqsatyńyzdy naqtylańyz.
Bul kóptiń kókeıinde, kóp áıeldiń sanasynda júrgen suraqtar edi. Sol suraqqa baıyppen, óz tájirıbeńizge súıenip jaýap bergenińizge úlken alǵys!
Álemniń ádemiligi áıelden. Áıelder jylamasyn, áıelder kúızelmesin...
Suhbattasqanyńyzǵa raqmet!
Injý ÓMIRZAQ,
“Adyrna” ulttyq portaly
