"Jasyl siia qūpiiasy": qatelıktı körsete bergennen, balaŋyz tüzelmeidı

Qyzyl,sary, aq,t.b tüsterdıŋ adam ömırıne äserı erekşe. Baǧdarşamdy alyp qarasaq, sary,jasyl,qyzyl tüsten tūrady. Qyzyl – mındettı türde toqtauyŋ kerek degendı bıldırse, sary toqtauǧa daiyndaluyŋdy, al jasyl tüs erkın ekenıŋızdı bıldıredı. Maşina jolaǧynda ǧana emes, ömır jolyŋyzda da tüster airyqşa oryn alady. Qazırgı taŋda, psihologtar adam eŋ aldymen bala tärbiesıne jıtı köŋıl bölu kerektıgın ünemı eske salady. Bırı «balany tärbieleme, özıŋdı tärbiele» dese, bırı «balaǧa qatelesudı üiretu qajet» deidı. Bala tärbiesı auqymdy taqyryp. Tek är ata-ana öz qalauymen balany düniege äkelgen soŋ, «Allanyŋ bergen amanatyna qiianat jasamai, «tūlǧa» boluyna dūrys jol sıltep, baǧyt-baǧdar beruım kerek» degen jauapkerşılıktı ala bıluı kerek. Keibır ata-ana balany öz jekemenşıgı retınde baǧalaidy. Alaida, onyŋ da keiın öz ömırı, öz bala-şaǧasy bolatynyn ūmytyp ketemız. Keiın kışıgırım jıberılgen qatelıkterdıŋ kesırınen ülken kedergılerge tap bolady. Kışıgırım qatelıkterdıŋ ışıne ne närse kıredı?

Taŋdau qūqyǧyn bermeu Jetıstıgıne quanyp, jeŋılısıne ūrsu Jauapkerşılık artpau, senım bıldırmeu Ruhani qalauyna qarsy tūru

«Otbasy hrestomatiiasy» qoǧamdyq qorynyŋ sarapşysy, psiholog maman Seiılbek Myrzabai problemaly balalardy ata-analar özderı şyǧarady deidı.

«Balalardy zerttep otyryp baiqaǧanym, problemany keibır ata-analar özderı tudyrady. Olar balanyŋ ruhani bolmysyn körmeidı. Şolaq közqarastary balanyŋ damuyna kerı äserın tigızedı. Ruhani bolmysy oianbaǧan bala öskesın ata-anasymen köp konfliktıge keledı»,- dedı Seiılbek Myrzabai.

Baladan körı, ata-anamen jūmys ısteu qiynyraq ekenın jetkızgen psiholog ata-analar qatelıktı tez tüsınse, köp problema äste şeşıletının jetkızdı. Osy oraida balanyŋ bılımge zeiının aşudy, qatelıkten qoryqpaudy, jeŋılıstıŋ jeŋısten de biık ekenın ūǧyndyratyn «Jasyl siia» ädısı turaly baiandaiyq. «Jasyl siia» ädısın balalardy tärbieleu boiynşa blog jürgızuşı Tatiana İvanenko öz qyzyna sabaq üiretu barysynda qoldanǧan.

«Jasyl siia» qūpiiasy

Ädette bala 1-synypqa bararda ata-ana qatty qobaljityny ras. Üi tapsyrmasyn oryndaityn däpterdegı qyzyl siiany körgen saiyn balaǧa ūrsyp, qatelıgın körsete beremız. Oquşynyŋ qyzyl siiadan qoryqqany sonşalyq, jazǧan ärıpı odan beter qisaiyp, naşarlaidy. Kördıŋız be? Mäsele qaida jatyr... İvanenko qyzyl siiany jasyl siiaǧa auystyryp, balanyŋ qate jazǧan jerlerın emes, eŋ ädemı degen tūstaryn jasyl qalammen qorşap, maqtau sözdı asyra aitady. Bala şabyttanyp, ädemı jazylǧan dünienı däl solai qaita jazǧysy keledı.

Täsıldegı aiyrmaşylyq

Qyzyl siiamen jazylsa, bala aldymen qatelıkterdı körıp, tüzu jazylǧan ärıpterdı tıpten elemeidı. Osy jerden şyǧatyn qorytyndy:

-bız qalasaq ta, qalamasaq ta, tüpsanamyzda bızge alǧaş asty syzylyp körsetılgen dünie mäŋgıge saqtalyp qalady.

Eger balaǧa jaqsysyn erekşelep körsetsek, zeiını oianar edı. Al jamanyn aityp, «tüze!» desek, kerısınşe qanaǧatsyzdyq, öz-özıne senımsızdık küiı artady.

Qyzyl joldan qalai qūtqaramyz?

«Jasyl siia» ädısı tek qana sabaq oryndaǧanda ǧana emes, barlyq balamen tuyndaǧan mäselede qoldanǧan jön. Kez-kelgen mäselenıŋ qaiyryn oilap, är qiyndyqtyŋ bır jaqsylyǧy bolatynyna senımın arttyrady. Baǧdarşamnyŋ qyzyl tüsındegıdei tüsınık balada qalyptaspau üşın erkındıktıŋ ebın üiretu qajet.

«Jasyl siia» ädısın qalai qabyldaimyz?

Öz aşuyŋyzdy, renışıŋızdı balaǧa bırden körsetpeŋız. Onyŋ «bylai ıstegısı kelmegenın» tüsınu öte maŋyzdy äreket. Eger bır aǧattyq jıberse «ünemı osyndaisyŋ, nege tüzelmeisıŋ?» degennen körı olai ısteuıne ne türtkı bolǧanyn bılıŋız. Balanyŋ oiyn bılıp söiletu arqyly, sız onyŋ qyzyǧuşylyǧyn oiatasyz.

Bala – jūmys

Qatenı eskertu, jazalau nemese jetıstıgın maqtau ärqaisysy är türlı nazardy qajet etetın dünieler. Bır jaǧynan negativke män bermeu kerek, al ekınşı jaǧynan «neǧūrlym köp bolsa, soǧūrlym jaqsy» degen qaǧidany basşylyqqa alyp, balany oŋdy soldy är basqan qadamyna qarai maqtauǧa bolmaidy. «Oiyn psihoterapiiasy» qauymdastyǧynyŋ prezidentı, täjıribelı psiholog Elena Piotrovskaia maqtau sözder däieksız häm qyzyqsyz bolmauy kerek dep sanaidy. Madaqtaudyŋ da öz ädısı bar. Belgılı bır damu jolyna jeteleitın sözderdı qoldanu qajet. Mysaly, balaŋyz än sabaǧynan bes aldy delık. Üige kelıp sızge quanyşy qoinyna simai, jaŋalyǧymen bölısıp jatyr. Jai ǧana «jaraisyŋ!» degen sözden körı «maǧan änıŋdı aityp berşı, qandai än oryndadyŋ?, Būl än ne turaly? Dauysyŋ oryndaǧan änıŋe öte sai eken» dep odan ärı qyzyǧuşylyq tanytyp maqtasaq, balanyŋ alǧan sol bır baǧasy ärı qarai ömırın özgertuı mümkın.

«Eŋ qorqynyştysy, balaǧa tek «jaraisyŋ» dep aita bersek, öskende onyŋ özıne degen senımdılıgı joǧalady. «Bıreu menı maqtasa eken» degen ümıtpen ǧana jüretın bolady»,-deidı Elena Piotrovskaia.

https://youtu.be/fBN57d-osRo  

Qatelıkpen jūmys jasau qajet pe?

«Jasyl siia» ädısınen keiın eŋ aldymen oiǧa keletın sūraqtyŋ bırı osy. Ärine. Qatelıkpen jūmys jasau kerek. Tek ūryp nemese ūrsyp emes, özı ıstegen qatelıktıŋ ne üşın qatelık dep sanalatynyn sanaly türde jetkızu arqyly tüzetu kerek. Mysaly 5-6 jastaǧy balaŋyz qalammen qabyrǧaǧa suret salyp nemese divanǧa şyryn tögıp büldırse: Balaŋyzben oiyn-sauyq ortalyǧyna bara jatqanda qabyrǧaǧa jaŋa tüs qaǧaz alu üşın dükenge bırge kırıŋız. Kino uaqyty bastalyp kettı, bala aşulanady. Sol sätte oǧan qabyrǧaǧa jazudyŋ qate ekendıgın jaimen tüsındıresız. Şyryn tögılgen divanǧa özın otyrǧyzyp körıŋız. Yŋǧaily emes ekendıgın sezınuı qajet. Bala tärbiesındegı bızdıŋ basty mındet – jazalau emes, körsetu, tüsındıru. Bala – bolaşaǧymyz dep jiı aitamyz. Demek, bolaşaǧymyzdy būlyŋǧyr etu häm keremet etu öz qūzyrymyzda...

Inju ÖMIRZAQ,

"Adyrna" ūlttyq portaly