قىزىل،سارى، اق،ت.ب تۇستەردىڭ ادام ومىرىنە اسەرى ەرەكشە. باعدارشامدى الىپ قاراساق، سارى،جاسىل،قىزىل تۇستەن تۇرادى. قىزىل – مىندەتتى تۇردە توقتاۋىڭ كەرەك دەگەندى بىلدىرسە، سارى توقتاۋعا دايىندالۋىڭدى، ال جاسىل ءتۇس ەركىن ەكەنىڭىزدى بىلدىرەدى. ماشينا جولاعىندا عانا ەمەس، ءومىر جولىڭىزدا دا تۇستەر ايرىقشا ورىن الادى.
قازىرگى تاڭدا، پسيحولوگتار ادام ەڭ الدىمەن بالا تاربيەسىنە ءجىتى كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىن ۇنەمى ەسكە سالادى. ءبىرى «بالانى تاربيەلەمە، ءوزىڭدى تاربيەلە» دەسە، ءبىرى «بالاعا قاتەلەسۋدى ۇيرەتۋ قاجەت» دەيدى.
بالا تاربيەسى اۋقىمدى تاقىرىپ. تەك ءار اتا-انا ءوز قالاۋىمەن بالانى دۇنيەگە اكەلگەن سوڭ، «اللانىڭ بەرگەن اماناتىنا قيانات جاساماي، «تۇلعا» بولۋىنا دۇرىس جول سىلتەپ، باعىت-باعدار بەرۋىم كەرەك» دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى الا ءبىلۋى كەرەك.
كەيبىر اتا-انا بالانى ءوز جەكەمەنشىگى رەتىندە باعالايدى. الايدا، ونىڭ دا كەيىن ءوز ءومىرى، ءوز بالا-شاعاسى بولاتىنىن ۇمىتىپ كەتەمىز. كەيىن كىشىگىرىم جىبەرىلگەن قاتەلىكتەردىڭ كەسىرىنەن ۇلكەن كەدەرگىلەرگە تاپ بولادى.
كىشىگىرىم قاتەلىكتەردىڭ ىشىنە نە نارسە كىرەدى؟
تاڭداۋ قۇقىعىن بەرمەۋ
جەتىستىگىنە قۋانىپ، جەڭىلىسىنە ۇرسۋ
جاۋاپكەرشىلىك ارتپاۋ، سەنىم بىلدىرمەۋ
رۋحاني قالاۋىنا قارسى تۇرۋ
«وتباسى حرەستوماتياسى» قوعامدىق قورىنىڭ ساراپشىسى، پسيحولوگ مامان سەيىلبەك مىرزاباي پروبلەمالى بالالاردى اتا-انالار وزدەرى شىعارادى دەيدى.
«بالالاردى زەرتتەپ وتىرىپ بايقاعانىم، پروبلەمانى كەيبىر اتا-انالار وزدەرى تۋدىرادى. ولار بالانىڭ رۋحاني بولمىسىن كورمەيدى. شولاق كوزقاراستارى بالانىڭ دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. رۋحاني بولمىسى ويانباعان بالا وسكەسىن اتا-اناسىمەن كوپ كونفليكتىگە كەلەدى»،- دەدى سەيىلبەك مىرزاباي.
بالادان كورى، اتا-انامەن جۇمىس ىستەۋ قيىنىراق ەكەنىن جەتكىزگەن پسيحولوگ اتا-انالار قاتەلىكتى تەز تۇسىنسە، كوپ پروبلەما استە شەشىلەتىنىن جەتكىزدى.
وسى ورايدا بالانىڭ بىلىمگە زەيىنىن اشۋدى، قاتەلىكتەن قورىقپاۋدى، جەڭىلىستىڭ جەڭىستەن دە بيىك ەكەنىن ۇعىندىراتىن «جاسىل سيا» ءادىسى تۋرالى باياندايىق.
«جاسىل سيا» ءادىسىن بالالاردى تاربيەلەۋ بويىنشا بلوگ جۇرگىزۋشى تاتيانا يۆانەنكو ءوز قىزىنا ساباق ۇيرەتۋ بارىسىندا قولدانعان.
«جاسىل سيا» قۇپياسى
ادەتتە بالا 1-سىنىپقا باراردا اتا-انا قاتتى قوبالجيتىنى راس. ءۇي تاپسىرماسىن ورىندايتىن داپتەردەگى قىزىل سيانى كورگەن سايىن بالاعا ۇرسىپ، قاتەلىگىن كورسەتە بەرەمىز.
وقۋشىنىڭ قىزىل سيادان قورىققانى سونشالىق، جازعان ءارىپى ودان بەتەر قيسايىپ، ناشارلايدى. كوردىڭىز بە؟ ماسەلە قايدا جاتىر...
يۆانەنكو قىزىل سيانى جاسىل سياعا اۋىستىرىپ، بالانىڭ قاتە جازعان جەرلەرىن ەمەس، ەڭ ادەمى دەگەن تۇستارىن جاسىل قالاممەن قورشاپ، ماقتاۋ ءسوزدى اسىرا ايتادى. بالا شابىتتانىپ، ادەمى جازىلعان دۇنيەنى ءدال سولاي قايتا جازعىسى كەلەدى.
تاسىلدەگى ايىرماشىلىق
قىزىل سيامەن جازىلسا، بالا الدىمەن قاتەلىكتەردى كورىپ، ءتۇزۋ جازىلعان ارىپتەردى تىپتەن ەلەمەيدى. وسى جەردەن شىعاتىن قورىتىندى:
-ءبىز قالاساق تا، قالاماساق تا، ءتۇپسانامىزدا بىزگە العاش استى سىزىلىپ كورسەتىلگەن دۇنيە ماڭگىگە ساقتالىپ قالادى.
ەگەر بالاعا جاقسىسىن ەرەكشەلەپ كورسەتسەك، زەيىنى ويانار ەدى. ال جامانىن ايتىپ، «تۇزە!» دەسەك، كەرىسىنشە قاناعاتسىزدىق، ءوز-وزىنە سەنىمسىزدىك كۇيى ارتادى.
قىزىل جولدان قالاي قۇتقارامىز؟
«جاسىل سيا» ءادىسى تەك قانا ساباق ورىنداعاندا عانا ەمەس، بارلىق بالامەن تۋىنداعان ماسەلەدە قولدانعان ءجون. كەز-كەلگەن ماسەلەنىڭ قايىرىن ويلاپ، ءار قيىندىقتىڭ ءبىر جاقسىلىعى بولاتىنىنا سەنىمىن ارتتىرادى.
باعدارشامنىڭ قىزىل تۇسىندەگىدەي تۇسىنىك بالادا قالىپتاسپاۋ ءۇشىن ەركىندىكتىڭ ەبىن ۇيرەتۋ قاجەت.
«جاسىل سيا» ءادىسىن قالاي قابىلدايمىز؟
ءوز اشۋىڭىزدى، رەنىشىڭىزدى بالاعا بىردەن كورسەتپەڭىز. ونىڭ «بىلاي ىستەگىسى كەلمەگەنىن» ءتۇسىنۋ وتە ماڭىزدى ارەكەت.
ەگەر ءبىر اعاتتىق جىبەرسە «ۇنەمى وسىندايسىڭ، نەگە تۇزەلمەيسىڭ؟» دەگەننەن كورى ولاي ىستەۋىنە نە تۇرتكى بولعانىن ءبىلىڭىز. بالانىڭ ويىن ءبىلىپ سويلەتۋ ارقىلى، ءسىز ونىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتاسىز.
بالا – جۇمىس
قاتەنى ەسكەرتۋ، جازالاۋ نەمەسە جەتىستىگىن ماقتاۋ ارقايسىسى ءار ءتۇرلى نازاردى قاجەت ەتەتىن دۇنيەلەر.
ءبىر جاعىنان نەگاتيۆكە ءمان بەرمەۋ كەرەك، ال ەكىنشى جاعىنان «نەعۇرلىم كوپ بولسا، سوعۇرلىم جاقسى» دەگەن قاعيدانى باسشىلىققا الىپ، بالانى وڭدى سولدى ءار باسقان قادامىنا قاراي ماقتاۋعا بولمايدى.
«ويىن پسيحوتەراپياسى» قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى، تاجىريبەلى پسيحولوگ ەلەنا پيوتروۆسكايا ماقتاۋ سوزدەر دايەكسىز ءھام قىزىقسىز بولماۋى كەرەك دەپ سانايدى. ماداقتاۋدىڭ دا ءوز ءادىسى بار. بەلگىلى ءبىر دامۋ جولىنا جەتەلەيتىن سوزدەردى قولدانۋ قاجەت.
مىسالى، بالاڭىز ءان ساباعىنان بەس الدى دەلىك. ۇيگە كەلىپ سىزگە قۋانىشى قوينىنا سيماي، جاڭالىعىمەن ءبولىسىپ جاتىر. جاي عانا «جارايسىڭ!» دەگەن سوزدەن كورى «ماعان ءانىڭدى ايتىپ بەرشى، قانداي ءان ورىندادىڭ؟، بۇل ءان نە تۋرالى؟ داۋىسىڭ ورىنداعان انىڭە وتە ساي ەكەن» دەپ ودان ءارى قىزىعۋشىلىق تانىتىپ ماقتاساق، بالانىڭ العان سول ءبىر باعاسى ءارى قاراي ءومىرىن وزگەرتۋى مۇمكىن.
«ەڭ قورقىنىشتىسى، بالاعا تەك «جارايسىڭ» دەپ ايتا بەرسەك، وسكەندە ونىڭ وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگى جوعالادى. «بىرەۋ مەنى ماقتاسا ەكەن» دەگەن ۇمىتپەن عانا جۇرەتىن بولادى»،-دەيدى ەلەنا پيوتروۆسكايا.
قاتەلىكپەن جۇمىس جاساۋ قاجەت پە؟
«جاسىل سيا» ادىسىنەن كەيىن ەڭ الدىمەن ويعا كەلەتىن سۇراقتىڭ ءبىرى وسى. ارينە. قاتەلىكپەن جۇمىس جاساۋ كەرەك. تەك ۇرىپ نەمەسە ۇرسىپ ەمەس، ءوزى ىستەگەن قاتەلىكتىڭ نە ءۇشىن قاتەلىك دەپ سانالاتىنىن سانالى تۇردە جەتكىزۋ ارقىلى تۇزەتۋ كەرەك.
مىسالى 5-6 جاستاعى بالاڭىز قالاممەن قابىرعاعا سۋرەت سالىپ نەمەسە ديۆانعا شىرىن توگىپ بۇلدىرسە:
بالاڭىزبەن ويىن-ساۋىق ورتالىعىنا بارا جاتقاندا قابىرعاعا جاڭا ءتۇس قاعاز الۋ ءۇشىن دۇكەنگە بىرگە كىرىڭىز. كينو ۋاقىتى باستالىپ كەتتى، بالا اشۋلانادى. سول ساتتە وعان قابىرعاعا جازۋدىڭ قاتە ەكەندىگىن جايمەن تۇسىندىرەسىز.
شىرىن توگىلگەن ديۆانعا ءوزىن وتىرعىزىپ كورىڭىز. ىڭعايلى ەمەس ەكەندىگىن سەزىنۋى قاجەت.
بالا تاربيەسىندەگى ءبىزدىڭ باستى مىندەت – جازالاۋ ەمەس، كورسەتۋ، ءتۇسىندىرۋ.
بالا – بولاشاعىمىز دەپ ءجيى ايتامىز. دەمەك، بولاشاعىمىزدى بۇلىڭعىر ەتۋ ءھام كەرەمەت ەتۋ ءوز قۇزىرىمىزدا...
ءىنجۋ ومىرزاق،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
