Bizdiń búgingi ǵasyr – ǵylym men tehnıkanyń damyǵan altyn dáýiri deýge keledi. Adamzattyń ómir súrýi aýyrdyń astymen, jeńildiń ústine oıysyp saýsaqtyń ushymen-aq búkil álemdi basqarǵysy keledi.
Sondyqtan tehnologııalardyń zamanynda ǵylymdy damytý mańyzdy mindet bolyp tabylady. Sebebi ǵylym qoǵamdy damytýda jáne jahandyq máselelerdi sheshýde úlken ról atqarady. Osydan-aq ǵylym bizdiń ómirimizdiń barlyq salasyn qamtıtynyna kóz jetkize alamyz.
Qazaqstanda ǵylym salasy turaqtap qalǵan joq. Elimizde ár jyl saıyn ǵylymı ázirlemelerge ózgerister men jańalyqtar engizilip keledi. Onyń ústine ǵylymdy janyna serik etken ǵalymdar men jańa bastamashylarǵa arnalǵan usynys pen beriler múmkindik te mol.
Ǵylymı jobalar men bastamalar memleket tarapynan qoldaý taýyp, jańa ıdeıalar júzege asyrylýda. Negizinen qazaq ǵylymy damýynyń basty kúshi – ǵylymı-zertteý ınstıtýttary men túrli baǵytta bilim beretin joǵary oqý oryndary.
Memleketimiz etek-jeńin jınap, egemendikke qol jetkizgennen bastap álemdik arenada básekege qabiletti el bolýǵa umtylyp keledi. Sońǵy úsh jyldyqqa kóz salsaq, elimizde ǵylymı-zertteý jumystarymen aınalysatyn jalpy 380-nen astam uıym jumys isteıdi. Osy uıymdardyń uıymdastyrýymen, QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń qoldaýymen bilim berýdi jáne ǵylymdy damytý úshin túrli sharalar iske asyrylýda. Osy arqyly otandyq bilim men ǵylymnyń jahandyq básekege qabilettiligin keńeıtip, elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyndaǵy ǵylymnyń úlesin arttyrýǵa zor múmkindikter týyp jatqanyn kóre alamyz.
Respýblıkamyzda bilim berýdi jáne ǵylymdy damytýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy úsh jyl buryn qabyldanǵan. Jospar boıynsha osy bes jyldyqta baǵdarlamany iske asyrý quny tolyǵymen 11,5 mlrd teńge qarjyny quraǵan.
Otandyq ǵylym búginde damýdyń dańǵyl jolyna qadam basqan deı alamyz. Sózimizdiń dáleli ǵylym sapasyn jaqsartýdaǵy sharalardy iske asyryp, onyń sapaly nátıjesine qol jetkizgenin kóre alamyz. Bastysy sońǵy jylmen salystyrǵanda ǵylymdy qarjylandyrý satysy jeti esege deıin ulǵaıǵan.
Iá, búginde ǵylymnyń qudiretin aqshamen shekteýge bolmaıdy. Degenmen, bolashaqtyń irgetasyn qalaý úshin ǵalymdarymyzǵa ǵylymmen aınalysýǵa tolyq jaǵdaı qajet ekeni aıqyn. Búginde jas ǵalymdardy qoldaý maqsatynda túrli baǵdarlamalar men stıpendııalar da taǵaıyndalǵan.
Osy tusta jyl saıyn ǵalymdardyń eńbegin qoldap, ıdeıasyn júzege asyrý maqsatynda daryndy jastar urpaqtyń barsha bastamalaryn qoldaýǵa baǵyttalǵan jobalarǵa qarjy bólip, san alýan konkýrstar men túrli forýmdar uıymdastyrylyp, syıaqylar tabystalýda. Tipti elimizdiń ǵylym deńgeıin halyqaralyq dárejede kóterý úshin alys-jaqyn shetelderden qatysýshylar men qonaqtar shaqyrtylyp, el daryndylarynyń tájirıbe almasýyna jaǵdaı jasalyp keledi.
Eń bastysy ǵylymı jobada bir jyly joly bolmaǵan ǵalym ne jas ónertapqysh óziniń ekinshi múmkindigin jyldar boıy kútpeıdi. Jyl saıynǵy respýblıkalyq, halyqaralyq deńgeıde baq synap, óz bilimin dáleldeýge múmkindik ala alady. Osyndaı jobalardyń arqasynda ǵylym men tehnıkanyń ushtasyp, jastarǵa qyzyǵýshylyq syılap, ǵylymnyń alǵa ilgerilegen kórinisi deýge keledi.
Ǵylymı jobalar mektep oqýshylary, joǵary oqý ornynyń stýdentteri men bilim beretin ustazdarǵa bilim kategorııasyna baılanysty uıymdastyrylady.
Atap aıtar bolsaq eki jyl buryn elimizdegi birneshe oqý oryndarynyń sany qysqarǵan bolatyn. Iaǵnı sany bolǵanymen, sapasy nashar, bilim berý dáejesi kópshiliktiń kóńilinen shyqpaıtyn oqý ordalary jabylyp, stýdentter sapaly bilim bere alatyn oqý oryndaryna aýysqan. Tipti jyl saıyn tórt ne odan da kóp oqý ornynyń lıenzııasynan aıyrylýy ne bolmasa óziniń kásibıligin kórsetýi bul memleket úshin áldeqaıda paıdaly. Osyndaı básekelestik pen reıtıngtiń arqasynda elimizdegi bilim men ǵylym sapasy artyp, ǵylymǵa qoıylatyn talaptar da jyl saıyn joǵarlamaq.
Elimizde ǵylym deńgeıiniń alǵa jyljýyna taǵy bir dálel bar. Ol - IýNESKO Statıstıka ınstıtýtynyń (UIS) deregi. Ol boıynsha Qazaqstandaǵy ár mıllıon adamnyń 790-ynda ǵylymı ataq pen dáreje bar ekeni belgili bolǵan. Osyǵan oraı bilim berýde stýdentterge bólinetin memlekettik granttar sany men memlekettik stıpendııanyń artýy da talaıǵa qýanysh syılaǵan. QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń derekteri boıynsha tórt jyl ishinde bakalavrıat baǵdarlamalaryna bólingen granttar sany 1,7 esege deıin artsa, magıstratýraǵa túsem deýshilerge 1,8 esege, al doktorantýrany josparlaǵan mamandarǵa 3,7 esege deıin granttar sany artty.
Memleket tarapynan usynylǵan osyndaı mol múmkindikterdi paıdalanyp, eldi kórkeıtý qazirgi jastardyń bilimi men aqylynda ekenin esten shyǵarmaıyq.
