Bızdıŋ bügıngı ǧasyr – ǧylym men tehnikanyŋ damyǧan altyn däuırı deuge keledı. Adamzattyŋ ömır süruı auyrdyŋ astymen, jeŋıldıŋ üstıne oiysyp sausaqtyŋ ūşymen-aq bükıl älemdı basqarǧysy keledı.
Sondyqtan tehnologiialardyŋ zamanynda ǧylymdy damytu maŋyzdy mındet bolyp tabylady. Sebebı ǧylym qoǧamdy damytuda jäne jahandyq mäselelerdı şeşude ülken röl atqarady. Osydan-aq ǧylym bızdıŋ ömırımızdıŋ barlyq salasyn qamtitynyna köz jetkıze alamyz.
Qazaqstanda ǧylym salasy tūraqtap qalǧan joq. Elımızde är jyl saiyn ǧylymi äzırlemelerge özgerıster men jaŋalyqtar engızılıp keledı. Onyŋ üstıne ǧylymdy janyna serık etken ǧalymdar men jaŋa bastamaşylarǧa arnalǧan ūsynys pen berıler mümkındık te mol.
Ǧylymi jobalar men bastamalar memleket tarapynan qoldau tauyp, jaŋa ideialar jüzege asyryluda. Negızınen qazaq ǧylymy damuynyŋ basty küşı – ǧylymi-zertteu instituttary men türlı baǧytta bılım beretın joǧary oqu oryndary.
Memleketımız etek-jeŋın jinap, egemendıkke qol jetkızgennen bastap älemdık arenada bäsekege qabılettı el boluǧa ūmtylyp keledı. Soŋǧy üş jyldyqqa köz salsaq, elımızde ǧylymi-zertteu jūmystarymen ainalysatyn jalpy 380-nen astam ūiym jūmys ısteidı. Osy ūiymdardyŋ ūiymdastyruymen, QR Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ qoldauymen bılım berudı jäne ǧylymdy damytu üşın türlı şaralar ıske asyryluda. Osy arqyly otandyq bılım men ǧylymnyŋ jahandyq bäsekege qabılettılıgın keŋeitıp, elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuyndaǧy ǧylymnyŋ ülesın arttyruǧa zor mümkındıkter tuyp jatqanyn köre alamyz.
Respublikamyzda bılım berudı jäne ǧylymdy damytudyŋ 2020-2025 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasy üş jyl būryn qabyldanǧan. Jospar boiynşa osy bes jyldyqta baǧdarlamany ıske asyru qūny tolyǧymen 11,5 mlrd teŋge qarjyny qūraǧan.
Otandyq ǧylym bügınde damudyŋ daŋǧyl jolyna qadam basqan dei alamyz. Sözımızdıŋ dälelı ǧylym sapasyn jaqsartudaǧy şaralardy ıske asyryp, onyŋ sapaly nätijesıne qol jetkızgenın köre alamyz. Bastysy soŋǧy jylmen salystyrǧanda ǧylymdy qarjylandyru satysy jetı esege deiın ūlǧaiǧan.
İä, bügınde ǧylymnyŋ qūdıretın aqşamen şekteuge bolmaidy. Degenmen, bolaşaqtyŋ ırgetasyn qalau üşın ǧalymdarymyzǧa ǧylymmen ainalysuǧa tolyq jaǧdai qajet ekenı aiqyn. Bügınde jas ǧalymdardy qoldau maqsatynda türlı baǧdarlamalar men stipendiialar da taǧaiyndalǧan.
Osy tūsta jyl saiyn ǧalymdardyŋ eŋbegın qoldap, ideiasyn jüzege asyru maqsatynda daryndy jastar ūrpaqtyŋ barşa bastamalaryn qoldauǧa baǧyttalǧan jobalarǧa qarjy bölıp, san aluan konkurstar men türlı forumdar ūiymdastyrylyp, syiaqylar tabystaluda. Tıptı elımızdıŋ ǧylym deŋgeiın halyqaralyq därejede köteru üşın alys-jaqyn şetelderden qatysuşylar men qonaqtar şaqyrtylyp, el daryndylarynyŋ täjıribe almasuyna jaǧdai jasalyp keledı.
Eŋ bastysy ǧylymi jobada bır jyly joly bolmaǧan ǧalym ne jas önertapqyş özınıŋ ekınşı mümkındıgın jyldar boiy kütpeidı. Jyl saiynǧy respublikalyq, halyqaralyq deŋgeide baq synap, öz bılımın däleldeuge mümkındık ala alady. Osyndai jobalardyŋ arqasynda ǧylym men tehnikanyŋ ūştasyp, jastarǧa qyzyǧuşylyq syilap, ǧylymnyŋ alǧa ılgerılegen körınısı deuge keledı.
Ǧylymi jobalar mektep oquşylary, joǧary oqu ornynyŋ studentterı men bılım beretın ūstazdarǧa bılım kategoriiasyna bailanysty ūiymdastyrylady.
Atap aitar bolsaq ekı jyl būryn elımızdegı bırneşe oqu oryndarynyŋ sany qysqarǧan bolatyn. Iаǧni sany bolǧanymen, sapasy naşar, bılım beru däejesı köpşılıktıŋ köŋılınen şyqpaityn oqu ordalary jabylyp, studentter sapaly bılım bere alatyn oqu oryndaryna auysqan. Tıptı jyl saiyn tört ne odan da köp oqu ornynyŋ lisenziiasynan aiyryluy ne bolmasa özınıŋ käsıbilıgın körsetuı būl memleket üşın äldeqaida paidaly. Osyndai bäsekelestık pen reitingtıŋ arqasynda elımızdegı bılım men ǧylym sapasy artyp, ǧylymǧa qoiylatyn talaptar da jyl saiyn joǧarlamaq.
Elımızde ǧylym deŋgeiınıŋ alǧa jyljuyna taǧy bır dälel bar. Ol - IýNESKO Statistika institutynyŋ (UIS) deregı. Ol boiynşa Qazaqstandaǧy är million adamnyŋ 790-ynda ǧylymi ataq pen däreje bar ekenı belgılı bolǧan. Osyǧan orai bılım berude studentterge bölınetın memlekettık granttar sany men memlekettık stipendiianyŋ artuy da talaiǧa quanyş syilaǧan. QR Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ derekterı boiynşa tört jyl ışınde bakalavriat baǧdarlamalaryna bölıngen granttar sany 1,7 esege deiın artsa, magistraturaǧa tüsem deuşılerge 1,8 esege, al doktoranturany josparlaǧan mamandarǧa 3,7 esege deiın granttar sany artty.
Memleket tarapynan ūsynylǧan osyndai mol mümkındıkterdı paidalanyp, eldı körkeitu qazırgı jastardyŋ bılımı men aqylynda ekenın esten şyǧarmaiyq.
Ūqsas jaŋalyqtar
