Qoǵamdaǵy kelisim memleket turaqtylyǵynyń basty sharty ekeni daýsyz. Oǵan qoǵamnyń barlyq salasynda uzaq merzimdi jáne dáıekti saıasat arqyly ǵana emes, sonymen qatar azamattardyń óz týǵan jerinde beıbitshilik pen tynyshtyqty saqtaýǵa degen umtylysy arqyly qol jetkiziledi.
Qazaqstanda qoǵamdyq kelisimdi qalyptastyrýdyń qandaı máseleleri bar?
Qazaqstanda qoǵamdyq kelisimdi qalyptastyrý máselesi eldiń kópultty bolmysymen túbegeıli tyǵyz baılanysty. Al ózindik erekshe, kóp baǵytty jáne keıde ózara shekteletin múddeleri bar ár túrli toptardy bir bútinge biriktirý - óte kúrdeli mindet. Ádette, bul proess ulttyq ózin-ózi taný jaǵdaıyndaǵy belgili bir qıyndyqtarmen, etno-ultshyldyq sezimderdiń merzimdi kórinisterimen birge júredi.
Ámbebap mehanızm joq, onyń arqasynda belgili bir ıdeıa negizinde azamattyq ult qalyptastyrýǵa bolar edi. Ár memleket óz memleketiniń etnıkalyq quramyna, tarıhı -aýmaqtyq erekshelikterine, zańnamalyq normalaryna, strategııalyq jáne ıdeologııalyq prınıpterine nazar aýdara otyryp, etnopolıtıka máselesin sheshedi. Qoǵamdaǵy turaqtylyqtyń negizgi sharty - ár túrli etnostardyń múddelerin úılestirýdi júzege asyrý áleýmettik tutastyqtyń buzylýyna ákelmeıdi jáne ultaralyq shıelenistiń kórinýine yqpal etpeıdi. Jalpy, ultaralyq shıelenistiń bolýy árqashan ashyq qaqtyǵystarǵa ákelmeıdi, sondyqtan bul qubylystyń faktorlaryn ýaqytynda boljap, aldyn alý qajet.
Álemdik tájirıbe kórsetkendeı, qoǵamdyq kelisim men ulttyq birlik qoǵamdaǵy azamattyq beıbitshilikti saqtaýdyń eń ońtaıly ádisi retinde memleket pen onyń ınstıtýttarynyń belsendi yntymaqtastyǵy jaǵdaıynda múmkin bolady. Qazaqstan úshin qoǵamdyq kelisimdi saqtaý men ulttyq birlikti nyǵaıtý salasyndaǵy negizgi ınstıtýt - Qazaqstan halqy Assambleıasy. QHA beıbitshilik pen rýhanı kelisim prınıpteriniń dırıjeri retinde búkil Qazaqstan boıynsha kóptegen etnomádenı birlestikterdiń qyzmetin biriktiredi.
Búginde respýblıkada 367 etnomádenı birlestik akkredıttelgen, onyń ishinde 14 respýblıkalyq. Jalpy alǵanda, búkil el boıynsha 43 etnostyń 1025 etnomádenı birlestigi jumys isteıdi.
Qoǵamdyq kelisim jáne jalpyulttyq birliktiń qazaqstandyq modeliniń qandaı prınıpti aıyrmashylyqtary bar?
Qoǵamdyq kelisim men jalpyulttyq birliktiń qazaqstandyq modeli, «ártúrlilikte birlik» prınıpine súıene otyryp, qazirdiń ózinde elde de, odan tys jerlerde de jetkilikti túrde qaıtalanatyn brend bolyp tabylady. Buǵan kóp kúsh pen memlekettik baǵdarlamalyq qujattar baǵyttaldy.
Kóp ultty qoǵamdaǵy dıalogtyń tabysy keshendi sharalar men ıdeologııalyq konstrýkııalardy ázirleý men engizýdi qamtamasyz etedi. Osyǵan baılanysty qoǵamdyq kelisimniń modeli memlekettiń respýblıkanyń barlyq etnostarymen qarym-qatynasyn anyqtaıtyn jáne azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qurmetteýdiń, ulttyq múddelerdi qorǵaýdyń, áriptestik qarym-qatynastyń demokratııalyq prınıpterine negizdelýimen anyqtalady.
Qoǵamdyq kelisimdi jasandy túrde saqtaýǵa bolmaıtyny túsinikti. Qoǵamnyń ózi bul proeske memleket pen azamattyq ınstıtýttardyń ózara árekettestigi negizinde qatysýy kerek. Qazaqstan halqy Assambleıasy ulttyq masshtabta azamattyq sektormen, halyqaralyq uıymdarmen, memlekettik organdarmen, ǵylymı jáne shyǵarmashylyq ıntellıgenııamen, buqaralyq aqparat quraldarymen belsendi túrde ózara áreket jasaıdy. Osylaısha etnosaıası jáne etnomádenı quzyrettilikterdiń qalyptasýy men damýyn qamtamasyz etedi.
Qyzmet aıasy keńeıip, qoıylǵan mindetter júıeli túrde júzege asqanda, QHA jergilikti deńgeıdegi qoǵamdyq baqylaý, qaıyrymdylyq, deldaldyq jáne t.b sııaqty jumystyń jańa ınstıtýıonaldy baǵyttaryn damytady.
Al medıaııa qalaı uıymdastyrylady jáne QHA-da qalaı jumys isteıdi?
Medıaııanyń mańyzdy memlekettik ınstıtýt retinde damýy 2018 jyldyń sáýirinen bastap Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qyzmetiniń birine aınaldy. Onyń jumysyna medıaııa keńesteri, qoǵamdyq kelisim keńesteri, analar keńesteri, ǵylymı saraptamalyq toptar, «Jańǵyrý joly» jastar qozǵalysy jáne t.b. kiredi. QHA sarapshylarynyń aıtýynsha, Assambleıanyń ınklıýzıvti medıaııa jelisine bir respýblıkalyq jáne 28 aımaqtyq keńester, sondaı -aq 503 medıaııa keńsesi kiredi.
Barlyq aımaqtarda QHA qamqorlyǵymen 3 myńnan astam qoǵamdyq kelisim keńesteri men oblystyq, qalalyq, aýdandyq jáne aýyldyq deńgeıdegi 1793 analar keńesteri, sondaı-aq iri kásiporyndar jumys isteıdi. Qoǵamdyq keńester qurýdyń negizgi maqsaty azamattyq ınstıtýttardyń, saıası jáne basqa da birlestikterdiń qoǵamdyq kelisimdi, ulttyq birlikti nyǵaıtýdaǵy kúsh-jigerin shoǵyrlandyrý boldy.
Qazaqstannyń teńdestirilgen etnosaralyq saıasaty demokratııanyń tujyrymdamalyq negizderin quraıdy. Biraq demokratııa, biz biletindeı, basqasha. Bul jaǵdaıda qazaqstandyq demokratııa etnosaralyq qatynastardaǵy prınıpterdi bólý paradıgmasynan ıntegraııalyq qatynastardy biriktirý prınıpterine aınaldy.
Biz táýelsiz el atanǵan soń beıbitshilik pen kelisimniń qazaqstandyq úlgisi zańnamaǵa, memlekettik jáne azamattyq bastamalarǵa, sondaı -aq azamattyq qoǵam ınstıtýttary men memleket arasyndaǵy syndarly dıalog negizinde qalaı baıyp, damyǵanyn kórdik. Sonymen qatar, osy salystyrmaly qysqa ýaqyt ishinde, is júzinde, múmkin bolatyn iske asyrý turǵysynan olardy sheshýdi jáne taldaýdy qajet etetin kóptegen máseleler jınaqtaldy.
Osy oraıda, Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 26 jyl ishindegi qyzmeti kóptegen memlekettik baǵdarlamalar men tujyrymdamalar sheńberinde birtalaı jetistikter men iske asyrylǵan mindetterge toly ekeni anyq. 2019 jyldyń ózinde QHA 11 myńnan astam qaıyrymdylyq akııasyn ótkizdi, 600 myńnan astam adamǵa 3,8 mıllıard teńge somasynda kómek kórsetti. QHA qyzmetin qamtamasyz etýmen aınalysatyn «Qoǵamdyq kelisim» RMÝ etnomádenı birlestikterdi tarta otyryp, 236 qoǵamdyq, ǵylymı, saraptamalyq, mádenı, tanymdyq jáne ımıdjdik is -sharalar uıymdastyryldy.
Ǵylymı-saraptamalyq qurylymdar, sonyń ishinde QHA, osyǵan qatysty ne usynady?
Etnosaralyq jáne konfessııaaralyq qatynastardyń salasy óte kúrdeli. Munda kez kelgen jaǵymsyz faktor úlken shıelenis nemese kúrdeli másele týdyrýy múmkin. Jahandyq úderisterge tán ekonomıkalyq daǵdarys, áleýmettik ádilettilik prınıpteriniń buzylýy, adamgershilikten aıyrylý etnıkalyq toptardyń agressıvtilik, áleýmettik qashyqtyqtyń ulǵaıýy, alystaý sııaqty qorǵanys reakııalaryn týǵyzady, bul túptep kelgende ultaralyq shıelenistiń kúsheıýine ákeledi. Bul eldiń ımıdjine de, odan ári damýyna da áser eteri sózsiz.
Jalpy alǵanda, kez-kelgen memleket úshin qoǵamdyq kelisimdi saqtaý men nyǵaıtýdyń mańyzy joǵary bolyp qala beredi, óıtkeni ol turaqtylyq pen ulttyq birliktiń nyǵaıýynyń kepili, olar memlekettiń damý saıasatynyń negizgi prınıpteri retinde berik bekitilgen.
«Adyrna» ulttyq portaly
