Qoǧamdaǧy kelısım memleket tūraqtylyǧynyŋ basty şarty ekenı dausyz. Oǧan qoǧamnyŋ barlyq salasynda ūzaq merzımdı jäne däiektı saiasat arqyly ǧana emes, sonymen qatar azamattardyŋ öz tuǧan jerınde beibıtşılık pen tynyştyqty saqtauǧa degen ūmtylysy arqyly qol jetkızıledı.
Qazaqstanda qoǧamdyq kelısımdı qalyptastyrudyŋ qandai mäselelerı bar?
Qazaqstanda qoǧamdyq kelısımdı qalyptastyru mäselesı eldıŋ köpūltty bolmysymen tübegeilı tyǧyz bailanysty. Al özındık erekşe, köp baǧytty jäne keide özara şekteletın müddelerı bar är türlı toptardy bır bütınge bırıktıru - öte kürdelı mındet. Ädette, būl prosess ūlttyq özın-özı tanu jaǧdaiyndaǧy belgılı bır qiyndyqtarmen, etno-ūltşyldyq sezımderdıŋ merzımdı körınısterımen bırge jüredı.
Ämbebap mehanizm joq, onyŋ arqasynda belgılı bır ideia negızınde azamattyq ūlt qalyptastyruǧa bolar edı. Är memleket öz memleketınıŋ etnikalyq qūramyna, tarihi -aumaqtyq erekşelıkterıne, zaŋnamalyq normalaryna, strategiialyq jäne ideologiialyq prinsipterıne nazar audara otyryp, etnopolitika mäselesın şeşedı. Qoǧamdaǧy tūraqtylyqtyŋ negızgı şarty - är türlı etnostardyŋ müddelerın üilestırudı jüzege asyru äleumettık tūtastyqtyŋ būzyluyna äkelmeidı jäne ūltaralyq şielenıstıŋ körınuıne yqpal etpeidı. Jalpy, ūltaralyq şielenıstıŋ boluy ärqaşan aşyq qaqtyǧystarǧa äkelmeidı, sondyqtan būl qūbylystyŋ faktorlaryn uaqytynda boljap, aldyn alu qajet.
Älemdık täjıribe körsetkendei, qoǧamdyq kelısım men ūlttyq bırlık qoǧamdaǧy azamattyq beibıtşılıktı saqtaudyŋ eŋ oŋtaily ädısı retınde memleket pen onyŋ instituttarynyŋ belsendı yntymaqtastyǧy jaǧdaiynda mümkın bolady. Qazaqstan üşın qoǧamdyq kelısımdı saqtau men ūlttyq bırlıktı nyǧaitu salasyndaǧy negızgı institut - Qazaqstan halqy Assambleiasy. QHA beibıtşılık pen ruhani kelısım prinsipterınıŋ dirijerı retınde bükıl Qazaqstan boiynşa köptegen etnomädeni bırlestıkterdıŋ qyzmetın bırıktıredı.
Bügınde respublikada 367 etnomädeni bırlestık akkredittelgen, onyŋ ışınde 14 respublikalyq. Jalpy alǧanda, bükıl el boiynşa 43 etnostyŋ 1025 etnomädeni bırlestıgı jūmys ısteidı.
Qoǧamdyq kelısım jäne jalpyūlttyq bırlıktıŋ qazaqstandyq modelınıŋ qandai prinsiptı aiyrmaşylyqtary bar?
Qoǧamdyq kelısım men jalpyūlttyq bırlıktıŋ qazaqstandyq modelı, «ärtürlılıkte bırlık» prinsipıne süiene otyryp, qazırdıŋ özınde elde de, odan tys jerlerde de jetkılıktı türde qaitalanatyn brend bolyp tabylady. Būǧan köp küş pen memlekettık baǧdarlamalyq qūjattar baǧyttaldy.
Köp ūltty qoǧamdaǧy dialogtyŋ tabysy keşendı şaralar men ideologiialyq konstruksiialardy äzırleu men engızudı qamtamasyz etedı. Osyǧan bailanysty qoǧamdyq kelısımnıŋ modelı memlekettıŋ respublikanyŋ barlyq etnostarymen qarym-qatynasyn anyqtaityn jäne azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyqtaryn qūrmetteudıŋ, ūlttyq müddelerdı qorǧaudyŋ, ärıptestık qarym-qatynastyŋ demokratiialyq prinsipterıne negızdeluımen anyqtalady.
Qoǧamdyq kelısımdı jasandy türde saqtauǧa bolmaityny tüsınıktı. Qoǧamnyŋ özı būl proseske memleket pen azamattyq instituttardyŋ özara ärekettestıgı negızınde qatysuy kerek. Qazaqstan halqy Assambleiasy ūlttyq masştabta azamattyq sektormen, halyqaralyq ūiymdarmen, memlekettık organdarmen, ǧylymi jäne şyǧarmaşylyq intelligensiiamen, būqaralyq aqparat qūraldarymen belsendı türde özara äreket jasaidy. Osylaişa etnosaiasi jäne etnomädeni qūzyrettılıkterdıŋ qalyptasuy men damuyn qamtamasyz etedı.
Qyzmet aiasy keŋeiıp, qoiylǧan mındetter jüielı türde jüzege asqanda, QHA jergılıktı deŋgeidegı qoǧamdyq baqylau, qaiyrymdylyq, deldaldyq jäne t.b siiaqty jūmystyŋ jaŋa institusionaldy baǧyttaryn damytady.
Al mediasiia qalai ūiymdastyrylady jäne QHA-da qalai jūmys ısteidı?
Mediasiianyŋ maŋyzdy memlekettık institut retınde damuy 2018 jyldyŋ säuırınen bastap Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ qyzmetınıŋ bırıne ainaldy. Onyŋ jūmysyna mediasiia keŋesterı, qoǧamdyq kelısım keŋesterı, analar keŋesterı, ǧylymi saraptamalyq toptar, «Jaŋǧyru joly» jastar qozǧalysy jäne t.b. kıredı. QHA sarapşylarynyŋ aituynşa, Assambleianyŋ inkliuzivtı mediasiia jelısıne bır respublikalyq jäne 28 aimaqtyq keŋester, sondai -aq 503 mediasiia keŋsesı kıredı.
Barlyq aimaqtarda QHA qamqorlyǧymen 3 myŋnan astam qoǧamdyq kelısım keŋesterı men oblystyq, qalalyq, audandyq jäne auyldyq deŋgeidegı 1793 analar keŋesterı, sondai-aq ırı käsıporyndar jūmys ısteidı. Qoǧamdyq keŋester qūrudyŋ negızgı maqsaty azamattyq instituttardyŋ, saiasi jäne basqa da bırlestıkterdıŋ qoǧamdyq kelısımdı, ūlttyq bırlıktı nyǧaitudaǧy küş-jıgerın şoǧyrlandyru boldy.
Qazaqstannyŋ teŋdestırılgen etnosaralyq saiasaty demokratiianyŋ tūjyrymdamalyq negızderın qūraidy. Bıraq demokratiia, bız bıletındei, basqaşa. Būl jaǧdaida qazaqstandyq demokratiia etnosaralyq qatynastardaǧy prinsipterdı bölu paradigmasynan integrasiialyq qatynastardy bırıktıru prinsipterıne ainaldy.
Bız täuelsız el atanǧan soŋ beibıtşılık pen kelısımnıŋ qazaqstandyq ülgısı zaŋnamaǧa, memlekettık jäne azamattyq bastamalarǧa, sondai -aq azamattyq qoǧam instituttary men memleket arasyndaǧy syndarly dialog negızınde qalai baiyp, damyǧanyn kördık. Sonymen qatar, osy salystyrmaly qysqa uaqyt ışınde, ıs jüzınde, mümkın bolatyn ıske asyru tūrǧysynan olardy şeşudı jäne taldaudy qajet etetın köptegen mäseleler jinaqtaldy.
Osy oraida, Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ 26 jyl ışındegı qyzmetı köptegen memlekettık baǧdarlamalar men tūjyrymdamalar şeŋberınde bırtalai jetıstıkter men ıske asyrylǧan mındetterge toly ekenı anyq. 2019 jyldyŋ özınde QHA 11 myŋnan astam qaiyrymdylyq aksiiasyn ötkızdı, 600 myŋnan astam adamǧa 3,8 milliard teŋge somasynda kömek körsettı. QHA qyzmetın qamtamasyz etumen ainalysatyn «Qoǧamdyq kelısım» RMU etnomädeni bırlestıkterdı tarta otyryp, 236 qoǧamdyq, ǧylymi, saraptamalyq, mädeni, tanymdyq jäne imidjdık ıs -şaralar ūiymdastyryldy.
Ǧylymi-saraptamalyq qūrylymdar, sonyŋ ışınde QHA, osyǧan qatysty ne ūsynady?
Etnosaralyq jäne konfessiiaaralyq qatynastardyŋ salasy öte kürdelı. Mūnda kez kelgen jaǧymsyz faktor ülken şielenıs nemese kürdelı mäsele tudyruy mümkın. Jahandyq üderısterge tän ekonomikalyq daǧdarys, äleumettık ädılettılık prinsipterınıŋ būzyluy, adamgerşılıkten aiyrylu etnikalyq toptardyŋ agressivtılık, äleumettık qaşyqtyqtyŋ ūlǧaiuy, alystau siiaqty qorǧanys reaksiialaryn tuǧyzady, būl tüptep kelgende ūltaralyq şielenıstıŋ küşeiuıne äkeledı. Būl eldıŋ imidjıne de, odan ärı damuyna da äser eterı sözsız.
Jalpy alǧanda, kez-kelgen memleket üşın qoǧamdyq kelısımdı saqtau men nyǧaitudyŋ maŋyzy joǧary bolyp qala beredı, öitkenı ol tūraqtylyq pen ūlttyq bırlıktıŋ nyǧaiuynyŋ kepılı, olar memlekettıŋ damu saiasatynyŋ negızgı prinsipterı retınde berık bekıtılgen.
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
